संत निळोबाराय (मनास व जनांस उपदेश)
८७५
अभिशापासी कारण । मुख्य संभाषण परस्त्रीचें ॥१॥
सहज एकांती बोलूं जातां । उपजे विकल्पता सकळांसी ॥२॥
मग तें अपघातासी मूळ । करी तात्काळ नावरत ॥३॥
निळा म्हणे प्रमादी ऐसी । प्रमदेपासीं अखंड ॥४॥
८७६
अभिमानाच्या भुली । ज्या त्या कर्मीं लिप्त झाली ॥१॥
नेणोनिया ज्ञानमूढें । भोगासक्त पुढें पुढें ॥२॥
म्हणती अंगें आम्हीं केलें । सहजें जें जें घडोनि आलें ॥३॥
निळा म्हणे मत्तें ऐसीं । गुंतली ते काळापाशीं ॥४॥
८७७
अवघियाचि ज्ञानें अवघींचि जाणें । परि एक नेणें आत्मज्ञान ॥१॥
बोल तितुके बोलचि वरी । परि न चडे पायरी प्राप्तीची ॥२॥
आपुलेंची हित आपण नेणें । वरी आणिकां शाहाणें करुं धांवें ॥३॥
निळा म्हणे ठकुनी लोकां । आपणहि नर्का जात सवें ॥४॥
८७८
अवघेंचि हें कर्मफळ । ओढवलें सकळ जगत्रया ॥१॥
स्वर्ग मृत्यु पाताळ लोक । कर्मबाधक म्हणोनियां ॥२॥
कर्मातीत झाले नर । तया लोकांतर मग कैंचें ॥३॥
निळा म्हणे पृथक होती । म्हणोनि भोगिती पृथकांतें ॥४॥
८७९
अश्व पाहतां तो सोज्ज्वळा । म्हणती निळा शुभ्रासी ॥१॥
तैसें नांवापासीं काये । करणी आहे विचित्र ॥२॥
केशविंचरिती फणी । तरी काय बहिणी शेषाची ॥३॥
निळा म्हणे सुगरणी । नांवें केरसुणी झाडिती ॥४॥
८८०
बाप बंधु वेगळा करुनी । इतरां लागुनी बाधक ॥१॥
म्हणोनि परांगनेसवें । सलगी नवजावें एकांतीं ॥२॥
जरी उदंड दंडक झाला । तरी तों त्याला नाडकचि ॥३॥
निळा म्हणे ते विकल्पखाणी । प्रमदा सज्जनीं वाळावी ॥४॥
८८१
बुध्दीसि निश्चय नाहीं साचा । तोचि भ्रांतीचा मुळारंभा ॥१॥
तयाचि नांव म्हणिजे वेडें । असोनि पुढें न देखे हित ॥२॥
लज्जा मात्र हारपोनि जाये । नागवेंचि ठायें उभें मग ॥३॥
निळा म्हणे न धरीं धीर । न मानी उत्तर सांगितलें ॥४॥
८८२
ब्रम्हीभूत होते काया । श्रीहरि पायां अनुसरतां ॥१॥
परि हा विश्वास नुमटे मनीं । जाती म्हणऊनि निरया गांवां ॥२॥
जिहीं केला हा सायास । पावले पदास ते संत ॥३॥
निळा म्हणे अनुभवसिध्द । ऐसा प्रसिध्द कलियुगीं ॥४॥
८८३
विश्वासी ते ऐकतां कानीं । धरिती मनीं आदरें ॥१॥
पूर्वार्जितें उत्तमें होतीं । आली सत्संगती भेटो ते ॥२॥
सुखें सुखें वाढतें झालें । केलिया विठठलें कृपा मग ॥३॥
निळा म्हणे निजात्मसुखा । पावलें एका क्षणमात्रें ॥४॥
८८४
विठ्ठल नाहीं ज्या ठाउका । परमार्थचि त्याचा लटिका ॥१॥
करितो तें पोटासाठीं । बाष्कळ अवघीच चावटी ॥२॥
दावील तें जाणा सोंग । धरुनि परमार्थाचें अंग ॥३॥
निळा म्हणे टिळें माळा । धरिला वृथा तो भोंपळा ॥४॥
८८५
विदयामानें गर्वताठा । धरुनि प्रतिष्ठा वाढविती ॥१॥
नेणती जेणें देव हातीं । लागे ते युक्ति हारविली ॥२॥
काम्यनिषिध्दीं आदर थोर । जप ते अघोर मंत्रांचे ॥३॥
निळा म्हणे यातना थोरी । नकीं अघोरी पडावया ॥४॥
८८६
विश्वास याचा न वाटे जया । विन्मुख तया नरदेहो ॥१॥
जाईल भोगावया योनी । दु:खदायिनी चौर्‍यांयशी ॥२॥
पुढती जन्म पुढती मरण । पुढती पतन अध:पात ॥३॥
निळा म्हणे पडती फेरा । यातना थोरा भोगावया ॥४॥
८८७
शहाणे तेचि परस्त्रीपाशीं । क्षणहि सहवासीं न बैसती ॥१॥
येती जाती तरी ते दुरी । चौघाभीतरी त्याचिसवें ॥२॥
तेथें कैंचा विकल्प वाढे । शूर ते गाढे निवडले ॥३॥
निळा म्हणे काळासी धाक । इतरांचा लेख काय तेथें ॥४॥
८८८
शुध्द सात्विकी ब्राम्हण । सत्वरजमिश्रित क्षत्रिय जाण् ॥१॥
रजतमें वैश्य निर्माण । शूद्रा तमो निर्मिता ॥२॥
नाना याति नाना भेद । यांपासुनी शाखा विविध ॥३॥
निळा म्हणे निषिध्द तमीं । अनामिकादि पापकर्मी विटाळ ॥४॥
हे तों याति स्वाभाव गुण । इष्ट कनिष्ठ अनादि भिन्न ॥५॥
अवघे ठायीं पंचभौतिक । आत्मा सकळां व्यापक एक ॥६॥
निळा म्हणे गुणवांटणी । योगी विभाग चहूं वर्णी ॥७॥
८८९
जाईल तेथें तेंचि फळ । दु:खकल्लोळ यमजाच ॥१॥
हरिभक्तीसी विन्मुख होती । ते ते जाती अध:पता ॥२॥
दु:ख शोक व्याधी पीडा । अपघात रोकडा हाचि त्यासी ॥३॥
निळा म्हणे सुकृत नेणें । वेष्टिलें गुणें मायेचिया ॥४॥
८९०
जाणिवेचें ज्ञान । तर्कवादाचें जल्पन ॥१॥
काय करुं तो गोमटा । भरला अहंकाराचा फाटा ॥२॥
बोले तें तें ताये ताये । नेणे परमार्थाचि सोये ॥३॥
निळा म्हणे तैसींची गती । पावे आपुलिया मती ॥४॥
८९१
जारण मारण स्तंभन मोहन । वशीकरण उच्चाटण विध्वंसन आवडती ॥१॥
येणेंचि मिरविती जगीं । अशुचि अनुरागीं निरंतर ॥२॥
जडयाबुटया हातीं शिरीं । ताईताभीतरीं वागविती ॥३॥
निळा म्हणे चिरकाळ नरकीं । वसावया कुंभपाकीं पूर्वजेंसी ॥४॥
८९२
जुनाट पारखी । पारखिलें सनकादिकीं ॥१॥
आतां कोण काढी खोडी । मोडूं जातां फाडोवाडी ॥२॥
दुरुनि देखतांचि कळे । निवती देखण्याचे डोळे ॥३॥
निळा म्हणे खया वित्ता । बोल कोण्‍ ठेवी आतां ॥४॥
८९३
जे जे येती वारकरी । भेटों हरि धांवे त्यां ॥१॥
म्हणे माझे अंतरंग । आले जिवलग भेटीसी ॥२॥
करुनी प्रीतीचा सोहळा । अवलोकीं डोळां क्षणक्षणां ॥३॥
निळा म्हणे आवडी ऐसा । होउनी सरिसा ठाके पुढें ॥४॥
८९४
जें जें बोले तें विकळ । नाहीं विठठलीं कळवळ ॥१॥
कोरडेंचि शब्दज्ञान । नाहीं प्रेमाचें जीवन ॥२॥
जाणे तर्क वितर्क मति । समर्पक समयीं स्फूर्ती ॥३॥
निळा म्हणे पडिली हातीं । जाणिवेच्या नुगवे गुंती ॥४॥
८९५
जेथें जेणें केला वास । तोचि वाटे त्यास निजग्राम ॥१॥
एरवीं सर्वहि भूमंडळ । आहें हें स्थळ याचेंचि ॥२॥
अवघेचि पाहोनि फिरोनि आला । परि त्या विसरला निजठायां ॥३॥
निळा म्हणे घेतलें सोंग । तेंचि त्यासी मग गोड वाटे ॥४॥
८९६
ज्यांचा विश्वास जडला पायीं । हरिवीण कांही नेणती ॥१॥
त्याचा करी अंगिकार । निरसी अंधार ममतेचा ॥२॥
सत्यासत्य दाखवी तया । लावी आपुलीया निजसोई ॥३॥
निळा म्हणे ऐसें वर्म । सांपडे सुगम एकनिष्ठा ॥४॥
८९७
ज्याचें अंतर तया ठावें । उमटेल बाहेरीं क्रियाभावें ॥१॥
म्हणोनियां धीर करा । माजिघरींचें येईल दारा ॥२॥
नव्हे आघातुरडा खेळ । सत्ता ज्याची त्याचें बळ ॥३॥
निळा म्हणे आहे धणी । शिरीं संपन्न सर्वो गुणीं ॥४॥
८९८
ज्याचें देणें त्याचें नाम । गावें प्रेम धरुनियां ॥१॥
नाहीं तरी घडती दोष । अंगी नि:शेष कृतघ्रता॥२॥
पिंड वाढें ज्याच्या अन्नें । त्याचेचि वानें वाढवावें ॥३॥
निळा म्हणे माझे दाते । सरते पुरते संतजनीं ॥४॥
८९९
झगमगी काजवे । रात्रीं दिवसां नव्हे ठावें ॥१॥
म्हणोनियां न ये मोला । नाश पदरीं असे त्याला ॥२॥
दिसे पतंगाचा रंग । नाहीं धुतला तोंवरी चांग ॥३॥
निळा म्हणे परमहंस । झाला बहुरुपी परि तें फोस ॥४॥
९००
नष्टा सज्जना एकचि वाट । परि अनिष्ट इष्ट फळें ॥१॥
एका उत्तम वैकुंठवास । जाणें निरयास हें एका ॥२॥
जातां येतां सारिखेचि दिसती । परि ते पावती पद भिन्न ॥३॥
निळा म्हणे अर्जित फळ । भोगवी कपाळ ज्याचें त्या ॥४॥
९०१
न सांपडे ऐसी कधीं । वेळ लागली ते संधी ॥१॥
हरिचे गुण वाचे यावे । श्रवणीं श्रवण ते करावे ॥२॥
गेलीं जातील वर्षे काळ । आयुष्या वेंचूनियां निर्फळ ॥३॥
निळा म्हणे यालागीं करा । वेगें आतां चित्तीं धरा ॥४॥
९०२
नाना मतांतरें शब्दाच्या व्युत्पत्ती । पाठांतरें होती वाचाळ ते ॥१॥
माझया विठोबाचे वर्म आहे दुरी । कैची तेथें उरी देहभावा ॥२॥
यज्ञ योग जप तप अनुष्ठान । राहे ध्येय ध्यान ऐलाडीं तें ॥३॥
निळा म्हणे विषयीं उपरती चित्ता । व्हावी सप्रेमता आवडीची ॥४॥
९०३
न वाटें हें सांगतां खरें । न येतां बरें स्वानुभवा ॥१॥
बुध्दि मलीन झाली कामें । संसारभ्रमें मन वेडें ॥२॥
कैसेन येईल हें प्रतीति । विश्वास चितीं नुपजतां ॥३॥
निळा म्हणे खरें कुडें । दृष्टी निवडें पारखिया ॥४॥
९०४
नाहीं वारी पळमात्र घडी । गेले कल्पकोडी यांचिपरि ॥१॥
आतां कधीं मोकळा होसी । मग या पावसी परमार्था ॥२॥
पावोनि उत्तम तनु नरदेहा ऐशी । बहु वेळां आयुष्यासी नासियलें ॥३॥
निळा म्हणे अधमा हिंडोनि नाना योगी । त्रास नुपजे मनीं अझून कैसा ॥४॥
९०५
नाही विठोबाचें प्रेम । गाणीव श्रम वृथाचि तो ॥१॥
काय करिती आपुल्या दैवा । भुली वैभवा जाणिवेच्या ॥२॥
भरावें पोट हेंचि जाणती । नरदेहा धाडिती व्यर्थ वांया ॥३॥
निळा म्हणे गिळिलें कर्मे । पुढें मरणजन्में अनिवारें ॥४॥
९०६
नीच यातीसीं संगती । आवडे ज्या अहोरातीं ॥१॥
तोचि ओळखावा दोषी । दुराचारी पापराशी ॥२॥
नेणें आपुला विधिधर्म । करी मना आलें कर्म ॥३॥
निळा म्हणे नर्कंवासीं । करी घालुनी पूर्वजांसीं ॥४॥
९०७
नेणोनिया आपपर । करी भलत्यासवें वैर ॥१॥
वावदूक ते काजेंविण । तोडूनी सांडी सविधान ॥२॥
सर्व काळ अविवेक । करुनी प्रस्तावे बाधक ॥३॥
निळा म्हणे भोगीं फळें । दु:खाचींच प्राचीनबळें ॥४॥
९०८
नेणोनि पारिखे । आत्मा आपणा न देखे ॥१॥
न देखोनि दुजें कांहीं । आपींआप असें पाहीं ॥२॥
नामा रुपा येणें । नाहीं होणें ना निमणें ॥३॥
निळा म्हणे नव्हे जागें । निजस्वप्न ना वाउगे ॥४॥
९०९
पदार्थ मात्र पाहों जातां । प्रगटे अवचिता त्यामाजीं ॥१॥
ऐसा वेध लाविला मना । विसरों आपणा नेदीचि ॥२॥
सुख विपत्ति भोगितां भोग । वोडवी अंग आपुलेंचि ॥३॥
निळा म्हणे ठावोचि रिता । नेदी हा सर्वथा राहों पुढें ॥४॥
९१०
परस्त्रीसंगें घडती दोष । बुडे वंश पापें त्या ॥१॥
यमधर्म घाली बंदी । नव्हे कधीं सुटिकाचि ॥२॥
पूर्वज अध:पतना जाती । मग ते शापिती अतिक्रोधें ॥३॥
निळा म्हणे पातित्य ऐसें । वरी संगदोषें परस्त्रीच्या ॥४॥
९११
पापासवें जिणें ज्याचें । वृथाचि त्याचें झालेपण ॥१॥
भोगितां भोग रडे मग । म्हणे मी जगनिंदय झालों ॥२॥
सांगतां हित नाहीं एकिलें । वडिलीं दाविलें विहित तें ॥३॥
निळा म्हणे आतां पडियेला खोळे । गिळियला काळें व्याधिसर्पे ॥४॥
९१२
ठायीं मीचि नाहीं म्हणें । हारपलों भ्रांतिगुणें ॥१॥
लोकां म्हणे धांवा धांवा । मज अपणा भेटवां ॥२॥
प्रभा सूर्यातें गिवसि । गोडी पुसे साखरेसी ॥३॥
निळा म्हणे लहरी सिंधु । भेटावया करी खेदू ॥४॥
९१३
तेचि माझे सर्वसाक्षी । आहेति कैंपक्षी म्हणोनि ॥१॥
काय केलें इतरां जनां । भरली भावना त्रिविधा ॥२॥
ठावें ज्याचें तया वर्म । आणिकां दुर्गंम जाणतियां ॥३॥
निळा म्हणे व्याली जाणे । वांझें वायाणें तिडकांचें ॥४॥
९१४
त्याचिमाजीं होतीं जाती । जीव त्या नेणती आत्मया ॥१॥
नवल याची लाघवी माया । यातें नेदेऊनियां विस्तारें ॥२॥
जेथें तेथें उभीचि आड । होऊनियां कवाड भ्रांतीचें ॥३॥
निळा ब्रम्हादिकां । याचिपरी लोकां झकविलें ॥४॥
९१५
त्रिविधाच्या बुध्दि तिन्ही । वर्तती गुणीं आपुलाल्या ॥१॥
जैसी क्रिया तैसें फळ । हें तों सकळ जाणती ॥२॥
उत्तम मध्यम अधम भेद । जाणती विशद जाणते ॥३॥
निळा म्हणे आपुलाल्या परी । उमटती अंतरी भाव भिन्न ॥४॥
९१६
दुर्जन तोचि पुढिलांचे सुख । देखोनियां दु:ख मनीं जीवीं ॥१॥
तापल्या तेलीं पडतांचि शीतळ । जैसा उठी ज्वाळ भडका करी ॥२॥
पुढिलांचे उत्तम गुण । ऐकोनियां उत्थापन करुं धांवे ॥३॥
निळा म्हणे यातना त्यासी । केवीं नर्कावासीं नव्हती सांगा ॥४॥
९१७
नयेचि साचा हा प्रतीति । असोनियां भूतीं भगवंत ॥१॥
कर्माकर्में लागलीं पाठीं । बैसले दृष्टी मळ त्यांचे ॥२॥
सत्यचि परि तें असत्य वाटे । भोगिती उदृष्टें आपुलालीं ॥३॥
निळा म्हणे कर्मतंत्रीं । गुंतलीं यंत्रीं मायेच्या ॥४॥
९१८
ब्राम्हण सोंवळाचि सर्व काळ । वसे अनामिकीं विटाळ ॥१॥
हे तों यातिस्वभावगुण । इष्ट कनिष्ठ अनादि भिन्न ॥२॥
अवघे ठायीं पंचभौतिक । आत्मा सकळां व्यापक एक ॥३॥
निळा म्हणे गुणवांटणीं । योगी विभाग चहूं वर्णी ॥४॥
९१९
भलते वेळे भलतेंचि करी । निर्भीड सर्वदा अंतरीं ॥१॥
न म्हणे कर्म हें निषिध्द । आलें मना तेंचि शुध्द ॥२॥
लाजेचा पेंडोळा । खाणोनि सांडिला निराळा ॥३॥
निळा म्हणे अवाच्य बोले । छंदे आपुलियाचि डोले ॥४॥
९२०
भवाब्धीचें सखोल पाणी । बुडाले प्राणी बहुसाल ॥१॥
येथें उतार न दिसे कोणा । थोरा लहाना नागवण ॥२॥
सत्व कर्मे स्वर्गा जाती । तमें पडती अध:पातीं ॥३॥
निळा म्हणे रजतमात्मक । पावती लोक नरदेहा ॥४॥
९२१
भाविकाचा मनोभाव । पाववी देव सिध्दी हा ॥१॥
तेंचि सत्य बोलिलों बोलें । माझिया आलें स्वानुभावा ॥२॥
जाणें अंतरींचें आर्त । साक्षभूत सकळांचा ॥३॥
निळा म्हणे संदेह नाहीं । अनुमान कांहीं यदर्थी ॥४॥
९२२
भाग्यहीन व्दाड । तया बुध्दि करी नाड ॥१॥
सुख तें सन्मुख । तया तेंचि भासे दु:ख ॥२॥
हित अनहितावरी । देखोनियां पळे दुरी ॥३॥
निळा म्हणे उफराटे । प्राक्तन होऊनियां भेटें ॥४॥
९२३
भीड भीड जाय उडोनि लौंकिक । शेवटींचा रंक तोही दापी ॥१॥
दावितां तो तोंड लाजे भरले सभे । मग वाळे उभें सलचि जैसें ॥२॥
सुहदजन ते अवमान करिती । निष्ठुर बोलती त्रासवंचनें ॥३॥
निळा म्हणे मग होय दैन्यवाणें । हो काय तैसें जिणें भूमिभार ॥४॥
९२४
भुंकोनियां उठी । श्वान लागे भलत्या पाठीं ॥१॥
ऐसा देहस्वभावगुण । नेणे भला बुरा कोण ॥२॥
तैसाचि तो अतिवादी । अविवेकी सदा क्रोधी ॥३॥
निळा म्हणे ओळखी सांडी । आलें तैसें बरळें तोंडीं ॥४॥
९२५
माझिया मनें धरिला विश्वास । तुमच्या नामीं घातली कास । नाहीं उपेक्षा आणि आळस । तुमच्या ठायीं शरणांगत ॥१॥
बहुतां सांभाळिलें देवा । केला बहुतांचा कुडावा । बहुतां दानें वाढल्या सेवा । बहुतां स्थपिलें निजपदीं ॥२॥
बहुतीं गाईलें तुम्हां गीतीं । बहुतीं स्तपिलें तुम्हां स्तुतीं । बहुतां ध्यानीं तुमची मूर्ती । आलिंगिली हदयांत ॥३॥
बहुतीं तुम्हां आराधिलें । बहुतीं पूजनीं तुम्हां पूजिलें । बहुतीं यज्ञावदानीं याजिलें । बहुती पाहिलें ज्ञानदृष्टीं ॥४॥
बहुतीं वेदस्तवनमिसें । तुमतें कवळिलें मानसें । बहुतीं योगादि सायासें । लाविलें पिसें आपणीया ॥५॥
तुम्ही पुरलेती त्यांचीया भावा । सर्वज्ञपणें जी व्यापक देवा । घेऊनिया सेवा आपुलिया गांवा । नेलें केशवा निजवस्ती ॥६॥
ऐशी ऐकोनियां संतवाणी । मिठी विश्वासें घातली चरणीं । निळा म्हणे माझी आरुषवाणी । लावावी गुणीं आपुलिये ॥७॥
९२६
याचे पायीं धरिल्या भाव । भेटेल देव निश्चयें ॥१॥
नव्हे अन्यथा भाषण । ठावी खूण संतांसी हे ॥२॥
निजकरें कुरवाळून । देईल आलिंगन अत्यादरें ॥३॥
निळा म्हणे येईल दारा । देव सामोरा धांवोनिया ॥४॥
९२७
येथील लाभ घडे ज्यासी । तो त्या सुखासी अधिकारी ॥१॥
जेथें वसती नारायण । लक्ष्मी आपण वैकुंठी ॥२॥
तेथेंचि तोहि पावेल सत्य । भोगी अव्दैत निजसुखा ॥३॥
निळा म्हणे ब्रम्हादिकां । न लभेचि एका अभिमानें ॥४॥
९२८
येथें येऊनि केलें कायी । विठ्ठल नाहीं आठविला ॥१॥
आहा रे मूढा भाग्यहीना । नेलासी पतना मोहभ्रमें ॥२॥
नाहीं केली सुटिका कांहीं । येचि प्रवाही पडिलासी ॥३॥
निळा म्हणे लाहोनि हातीं । केली माती आयुष्या ॥४॥
९२९
येऊनियां नरदेहा । कांहीं स्वहित तें पहा ॥१॥
नाहीं तरी व्यर्थ जन्म । चिंतीतसे विषयकाम ॥२॥
पशु विषय सेविती । तयापरी तुझी स्थिति ॥३॥
निळा म्हणे व्यर्थ गेला । प्राणि भूमिभार झाला ॥४॥
९३०
लवेमाजीं उत्पन्न एक । रक्तशोक पशुदेहीं ॥१॥
मांसाहारी जळाहारी । तृणाहारी फलभक्षी ॥२॥
कोठें धान्य भक्षूनि अन्नें । कोठें प्राशनें पवनाच्या ॥३॥
निळा म्हणे जन्म जेथें । रुचे तेथेंचि तया ॥४॥
९३१
लोहा लागतां सुवर्ण । करावें हा स्वभावगुण ॥१॥
केंवि सांडवेल परिसा । जगदगुरु हा विठ्ठल तैसा ॥२॥
रत्ना अंगी रत्नकीळ । नव्हती भिन्न अग्निज्वाळ ॥३॥
निळा म्हणे सांडुनि जळा । सागर न निवडे वेग्ळा ॥४॥
९३२
लुगडया नांव चंद्रकळा । परी तो काळा रंग वरी ॥१॥
नांवा ऐसें कर्तृत्व नाहीं । तरी तें कायी नपुसंक ॥२॥
घोळण्या नांव लक्षुमण । करितें भर्जन लाहयांचें ॥३॥
निळा म्हणे घुसळिती रवी । परी ते न दावी प्रकाश ॥४॥
९३३
वर्माचाचि स्पर्श करी । क्षुद्र धरुनियां अंतरीं ॥१॥
न धरि पातकाचें भय । नेणें पुढें होईल काय ॥२॥
इच्छी सदा अभ्यंतरीं । परधन पराचिया नारी ॥३॥
निळा म्हणे भेटी । होतां सुकृताची आटी ॥४॥
९३४
वदवी असत्याची वाणी । माजी निंदेची पुरवणी ॥१॥
जळो जळो त्याचें तोंड । पचतें पापाचेंचि कुंड ॥२॥
कुश्चळ सर्वदा अंतरीं । इतरांचिया घातावरी ॥३॥
निळा म्हणे भोगील पीडा । नर्कवासीं होउनी किडा ॥४॥
९३५
वचनींही नव्हे उणें । तुकुनी पाहतां सुजाणें ॥१॥
झिजलें ना कुहिजलें । नित्य नवेंचि चांगलें ॥२॥
नलगे घालावी निशाणी । वारंवार क्षणक्षणीं ॥३॥
निळा म्हणे कोठें तरी । नेतां देश देशांतरीं ॥४॥
९३६
समाधान तें दर्शनें । होय सद्गुरुकृपेनें ॥१॥
गुरुकृपा होण्यासाठीं । गुरुभक्ति हे गोमटी ॥२॥
साधन चतुष्टय । गुरुभेटीचा उपाय ॥३॥
निळा म्हणे कर्मे जाण । चित्तशुध्दि ते निर्माण ॥४॥
९३७
सर्पे मुखींच धरिलें विष । मानुनि पीयूष अत्यादरें ॥१॥
आणिका डंखुनी वधवी प्राणा । तैसी त्या दुर्जना चाहाडी गोड ॥२॥
नागवूनि भलियां संतोष मानी । कैसा तो पतनीं न पडेल सांगा ॥३॥
निळा म्हणे जें जोडिलें सायासें । तोचि तयाहि ऐसें भोगणें पुढें ॥४॥
९३८
सहजचि घरींहूनियां यावें । विठठला पहावें रुक्मिणी ॥१॥
न लभेचि जो कां ब्रम्हादिकां । तो या लोकां दाखविला ॥२॥
भेटीचि घेतां वरावरी । सन्मानें करी गौरव ॥३॥
निळा म्हणे भाग्यवंत । करी सनाथ अनाथां ॥४॥
९३९
संत आज्ञा सादवित । जातों सकळांचेंहि हित ॥१॥
नाईकोनी सोडाल । फळ कनिष्ठ तरी पाबाल ॥२॥
आम्ही उत्तीर्ण आपुलिया । उचिता ठेलों सांगोनियां ॥३॥
निळा म्हणे यावरी आतां । बोल न ठेवावा मागुता ॥४॥
९४०
सुख वांटे परी हें दु:ख । भोगविल नर्क परिपाकीं ॥१॥
म्हणोनियां सांडीं आशा । भजें सर्वेशा विठठला ॥२॥
जेणें कधींचि नये तुटी । लाभें कोटी कल्प जिणें ॥३॥
निळा म्हणे पावसी पदा । येथें आनंदा निजवस्ती ॥४॥
९४१
सुखानंदाची राणीव । भागा आली फावली सर्व ॥१॥
घ्याल ते घ्या रे धणीवरी । असाल जे जे या अधिकारी ॥२॥
फुकासाठीं वोळोनी आलें । घरासी दैव हें चांगलें ॥३॥
निळा म्हणे उबग नका । मानूं अवघेहि ऐका ॥४॥
९४२
सार्थकाचा ऐसा काळ । केला अमंगळ मूढ जनीं ॥१॥
येऊनियां नरदेहासी । नेणें स्वहितासी आपुलिया ॥२॥
धिक् त्याचें झालें जिणें । विना स्मरणें श्रीहरिचिया ॥३॥
निळा म्हणे त्याची जोडी । अवघी कुळवाडी पापत्मक ॥४॥
९४३
सांगितली धरिती गोठी । आदर पोटीं भक्तांचा ॥१॥
तया सन्मुख झाला हरी । संसार तमारी तिमाराचा ॥२॥
निरसूनियां भ्रांतिमळ । केलें निर्मळ सहवासी ॥३॥
निळा म्हणे झाला ऋणी । चक्रपाणी त्याचाची ॥४॥
९४४
सांगेन तें हित धरा अवघें मनीं । नका मन कोणी वीट याचा ॥१॥
बरें शिकवितां बरें तें माना वाईटा त्यागावें त्यागवितां ॥२॥
पुढें सुख विश्रांती मागें राहे कीर्ति । ऐशिया पध्दति संतांचिया ॥३॥
निळा म्हणे देवें बोलविले बोल । ध्याल ते ते व्हाल सुखी तुम्ही ॥४॥
९४५
सांपडलीं संधी । त्यासी कर्मी दृढ बुध्दी ॥१॥
वेदविहित कर्म । हेंचि परमार्थाचें वर्म ॥२॥
कर्मालागीं जो तत्पर । तोचि पावे पैलपार ॥३॥
निळा म्हणे परब्रम्ह । प्राप्त होय विहित कर्म ॥४॥
९४६
उत्तम अधम जया जे संगती । तैसी त्याचि मति फांकों लागें ॥१॥
सज्जना संगतीं धर्मक्रिया वाढे । पापीया आवडे पापबुध्दि ॥२॥
म्हणोनि जैसिया तैसा झाला हरी । भक्ता मित्र वैरी निंदक खळा ॥३॥
निळा म्हणे जाणे अंतरीचां भाव । तया तैसा देव फळदाता ॥४॥
९४७
एकलेंचि यावें एकलेचि जावे । जोडिलें नये सवें देखती सर्व ॥१॥
परि या मायाभ्रमें कैसा केला गुंता । न पुरती संचिता भोगितां भोगा ॥२॥
पुन्हा जन्म पुन्हा मरणाचि सांगती । यमदंड पावती गर्भवास ॥३॥
निळा म्हणे नये विकृति कंटाळा । टोके जेविं कावळा वमनासाठीं ॥४॥
९४८
एकलाचि हरि । नेणोनियां चराचरीं ॥१॥
करिती निंदा आणि व्देष । घेऊनियां गुणदोष ॥२॥
क्षणीक पसारा । मायिक मानियेला खरा ॥३॥
निळा म्हणे गेलीं । ऐशींच कितेकें नाडलीं ॥४॥
९४९
ऐशा सोसूनियां यातना । कां रे मना वीट नये ॥१॥
बुध्दिहीना मतिमंदा । किती आपदा उसंतिसी ॥२॥
कधीं पावेल परिपाक । बुध्दि विवेका सपर्शेल ॥३॥
निळा म्हणे रित्या मापें । विषय संकल्पें मावितोसी ॥४॥
९५०
ऐशियाचे घरीं ऐसीचि मी सदा । न करुनी कांही धंदा सर्वहि करी ॥१॥
सदाचि निष्काम सदा मी मी सकाम । सद रुप नाम नूतन माझें ॥२॥
सदा नाहींपणें सदा माझें जिणें । सदा होणें निमणें माझा वांटा ॥३॥
निळा म्हणे ऐसें बोले मायादेवी । अबोलण्याची गांवीं वसोनियां ॥४॥
९५१
किंचीत सुख आगळें दु:ख । पावती अवश्यक व्यभिचारी ॥१॥
क्षयो व्याधी भगें पडतीं । जगनिंदय होती हे आधीं ॥२॥
पुढें राजा दंड करी । सर्वस्व हरी देखतां ॥३॥
निळा म्हणे हांसती लोक । थुंकिती थुंक तोंडावरी ॥४॥
९५२
कैसा होतो ब्रम्हानंद । भागयमंद न देखति ॥१॥
वाजतां वादयें नाईके कानीं । वीट मानी अभागी ॥२॥
म्हणे सेवूं या रे गडी । तोडूं बेडी संसार ॥३॥
निळा म्हणे ऐसी वेळ । न लभे काळ वेचलीया ॥४॥
९५३
कोण भाग्याचे ते लोक । केलें कौतुक तुम्हीं ज्यांचें ॥१॥
वागउनियां कडिये खांदीं । निजात्मपदीं स्थापियलें ॥२॥
ज्यांचिया वचनासाठीं उडी । घालुनी तांतडी उभें ठाकें ॥३॥
निळा म्हणे दिवस राती । जयांप्रती न विसंबा ॥४॥
९५४
समर्थी घरीं काम । करितां हातीं लागे दाम ॥१॥
काय देईल भिकारी । कोण सेवा त्याची करी ॥२॥
जाती तया घरा । जेथें लक्ष्मीचा वारा ॥३॥
निळा म्हणे हीना । आड ठाकिली कल्पना ॥४॥
९५५
विंचु नांगीं विष धरी । खोसडेवरी मृत्यु त्या ॥१॥
जैसें कर्म तैसें फळ । हें तों अढळ न चुकेचि ॥२॥
चोयाकरिता तुटती हात । पावति घात जीवितेसी ॥३॥
निळा म्हणे सिनळी करिता । झुरती उभयता नाककान ॥४॥
९५६
नाही शब्दाधीन वर्म आहे दुरी । नव्हे तंत्रमंत्रीं अनुभव तो ॥१॥
हर्षामर्ष आंगीं आंदोलती लाटा । कामक्रोधे तटा सांडीयले ॥२॥
न सरें ते भक्ती विठोबाचे पाई । उपरती नाहीं जेथें चित्तां ॥३॥
निळा म्हणे सुख देहनिरसनें । येर ते वचनें व्यर्थ वाया ॥४॥
९५७
योगाभ्यास साधताचि सांग । येति उपसर्ग सिध्दींचे ॥१॥
कैंचि तेथें हरीसी भेटी । विवंचना शेवटी काळाचि ॥२॥
विचारितां ज्ञान अभिमान वाढे । नसतेचि झगडे जाणिवेचे ॥३॥
निळा म्हणे जे हरिनाम जपती । मुक्तचि ते होति नि:संशये ॥४॥
९५८
तोचि जाणें अंतरीचें । लटिकें साचें सर्वदृष्टा ॥१॥
कैसें चाले तयापुढें । निवडे कुडे वरावरी ॥२॥
हें तों आहे सकळां ठावें । लटिक्या भावें नपवीजे ॥३॥
निळा म्हणे अभिमान होता । ठाकीला विधाता शेष नेदी ॥४॥
९५९
नाम सांडुनिया मुक्ति घेणें । हे तों लक्षणें अधमाची ॥१॥
आम्हा विष्णुदासा धर्म । नित्य नेम कथेचा ॥२॥
काय करुं त्या व्युत्पति । वडील हांसती पूर्वज ॥३॥
निळा म्हणे करावी सेवा । आवडी देवा हे माझी ॥४॥
९६०
माया म्हणजे नसतेंचि दिसें । गगनीं जैसें दोनी चांद ॥१॥
असें एक भासे आणीक । तया नांव मायीक पसारा ॥२॥
सत्यावरी न पडे दृष्टी । विकल्प परिपाठी घालितु ॥३॥
निळा म्हणे प्रत्यक्ष लपवी । लटिकेंचि रुढवी भ्रांतिजाळ ॥४॥
९६१
मागें बहुतांसि वांटिलें । पुढें आणिकांहि ठेवलें । भावें विश्वासिते पावले । अधिकारिया दिधले अधिकार ॥१॥
चतुरा चतुरशिरोमणी । सकळां जाणतियांचा धणी । करुं जाणतो वांटणी । भाग जैसें त्यापरी ॥२॥
एका वर्णाश्रमधर्में । एका यज्ञादिका कर्में । एका वेदाध्ययननेमें । एक चतुर्थाश्रमें संन्यासें ॥३॥
एका नामस्मरणमात्रें । एका पढतां स्तवनें स्तोत्रें । एका गुणानुवादचरित्रें । वर्णिता हा तोषला ॥४॥
एका ध्यानें समजाविलें । एका पूजनेंचि वारिलें । एका जपें बुझाविलें । एका स्थापिलें योगावरी ॥५॥
एका तीथें यात्रागमनें । एका ब्रम्हचर्यादि अनुष्ठानें । एका व्रतें पुरश्चरणें । गृहस्थाश्रमें वानप्रस्थें ॥६॥
निळा म्हणे हा सर्व जाणे । सर्वसाक्षी सर्वज्ञपणें । जयापरि तैसें देणें । करी हा उणें नाहीं यासी ॥७॥
९६२
मुखीं पडतांचि तें शेष । करी नाश कल्मषा ॥१॥
पावूनियां ब्रम्हपदा । ओपी संपदा अनैश्वरा ॥२॥
शांति क्षमा दया सिध्दी । येती समृध्दि ओळंगण्या ॥३॥
निळा म्हणे सर्वहि सुखें । वरिती हरिखें शेष घेतां ॥४॥
९६३
मोलें विकें स्वाभावगुणीं । येरवी तीतें न पुसे कोणी ॥१॥
हिंगा दुर्गधीची मोल । तेणेंविण तो अवघा फोल ॥२॥
भांगीं न भुलवीं भक्षिल्या । येरचि तरी तो व्यर्थचि पाला ॥३॥
निळा म्हणे तैशिया परी । देवपणेंचि देवा थोरी ॥४॥
९६४
म्हणोनि याचिया श्रवणें पाठें । वचनें पालटे देहबुध्दी ॥१॥
वैराग्याची राणीव जोडें । ज्ञानाचें उघडें निजमंदिर ॥२॥
नवविधांचें नाना भोग । वसविती अंग येऊनियां ॥३॥
निळा म्हणे भक्ति मुक्ति । शांति विरक्ति वरती त्या ॥४॥
९६५
वाळिलें जे पंढरिनाथें । त्याचें कोण कार्य येथें ॥१॥
घाला आपणा बाहेरीं । नका सांगों त्याची थोरी ॥२॥
आगम पहिला वेदांत । चित्त विषयापें सतत ॥३॥
धनें मानें केलें वेडें । सुख नेणती ते बापुडे ॥४॥
मान इच्छा चाड जीवीं । काय करुं ते गोसावी ॥५॥
जाती म्हणोनी आनाठाया । निळा दुर पासुनी तयां ॥६॥
९६६
वाचे शब्द असत्याचे । हेंचि दुर्जनांचे भांडवल ॥१॥
पुढिलांते उपहासिती । आणि मानिती संतोष ॥२॥
निंदा व्देष अहंकार । मद मत्सर वाढते ॥३॥
निळा म्हणे नर्कां जाणें । आहे पुरश्चरणें त्यांचीं हें ॥४॥
९६७
हिंडवितां देश । नये तुटी ज्या लाभास ॥१॥
चाले सर्व घेणेंदेणें । कोठें कांहीं न पडे उणें ॥२॥
पारखितां भलें । कसींतांही उतरलें ॥३॥
निळा म्हणे निवडी नाहीं । एकसारिखेंचि अवघेंही ॥४॥
९६८
होईल अंगी बळ । तरी फजीत करावे ते खळ ॥१॥
जे कां करुनियां पाखांड । लटिकेंचि वाढविती बंड ॥२॥
भोंदिती भाविकां । कथुनी परमार्थ तो लटिका ॥३॥
निळा म्हणे तोंडें सांगें । तैसें नाचरोनियां अंगें ॥४॥
९६९
चौर्‍यांयशी लक्ष्‍ा योनीप्रती । फेरे खाती यातना ॥१॥
संकटापासूनि सोडविता । कोण हो होता देवावीण ॥२॥
निष्काम करुनी ठेवितां दासा । कोण हो होता ऐसा देवावीण ॥३॥
निळा म्हणे निर्लोभ शांती । कोण देतां हातीं भक्तांचिये ॥४॥
९७०
जरी झाला तपस्वी थोर । तरी असावें दूर परस्त्रिसी ॥१॥
गुरुनींही एकांतासी । न वजावें स्त्रीयांसी उपदेशा ॥२॥
वसतां एकत्र आनोविन । होईल जघन्या निमीषें ॥३॥
निळा म्हणे जतन करा । शाहाणे विचारां ऐसें आतां ॥४॥
९७१
पाप तया नांव परदारागमन । पाप तें परधन अपहार ॥१॥
पाप तेंचि निंदा परपीडा व्देष । पाप तेंचि उपहास पुढिलाचें ॥२॥
पाप तेंचि जीवीं विषयाची आसक्ति । पाप अभक्तीं कुळाचारीं ॥३॥
निळा म्हणे पाप मुख्य तेंचि साचें । नावडे देवाचें नाम मुखीं ॥४॥
९७२
पापें पूर्वज नरका जाती । पापेंचि बुडती धर्म सकळ ॥१॥
पापेंचि कुळ भंगा जाय । वंशासी होय अपघात ॥२॥
पापेंचि यश कीर्ति पळें । पापेंचि सोहळे दरिद्राचे ॥३॥
निळा म्हणे घडतां पापेंचि पतनीं । पडती यातनीं पूर्वजेंसी ॥४॥
९७३
पिसाळलें श्वान । डसें भलत्या वसवसून ॥१॥
नेणें आपुलें पारिखें । घारलें ते आपल्या दु:खें ॥२॥
सुरापानीं भुलोनि जैसा । भोगी आपणा आणिकासरिसा ॥३॥
निळा म्हणे तैसी परी । जीविता महा मुर्ख करी ॥४॥
९७४
पुढें जाणवेल हें पहातां । अंगा येतां क्षीणत्व ॥१॥
मग तो नलगे कांहीं हाती । होईल माती आयुष्या ॥२॥
म्हणोनियां करा वेग । धरा अनुराग हरिभजनीं ॥३॥
निळा म्हणे पुढिल वेळ । आहे अति काळ कठिण तो ॥४॥
९७५
पुण्यपावन त्यांची वाणी । जगदोध्दचरणीं प्रवर्तली ॥१॥
सव्दिवेक अमृतपूर । चालती उदगार वाचे ते ॥२॥
भगवदजन परमार्थवाणी । जे वेदीं पुराणीं बहु मान्य ॥३॥
निळा म्हणे अदभुत रस । गोड सारांश हितकर्ता ॥४॥
९७६
सांगती एक करिती एक । जोडिती पातक दुर्बुध्दी ॥१॥
हिताहित न विचारिती । दुर्भरा भरिती महापापें ॥२॥
यमप्रहार होती पुढें । नेणोनि मूढें वर्तती ॥३॥
निळा म्हणे अंगा येईल । तेव्हां जाणवेल भोगितां ॥४॥
९७७
सांगतां आतां न वाटे खरें । भोगितां बरें जाणवेल ॥१॥
तेव्हां कोणी न ये कामा । हिरोनी श्रमा घ्यावया ॥२॥
यमजाच होतां दंड । न चले खंड धन देता ॥३॥
निळा म्हणे ऐशी गती । होऊनि पुढती गर्भवास ॥४॥
९७८
सांगो नवरसलक्षण । तरी शृंगार हास्य करुण । धीर वीर भयानक जाण । बीभत्स अदभुत शांतरस ॥१॥
शृंगारिक तें माधुर्य गाणें । हास्य तें विनोदकरणें । कारुण्‍य तें कींव भाकणें । धैर्य उपजवणें तें धीर ॥२॥
वीर ते युध्दाच्या गांठीं । शब्दामागें शब्द उठी । भयानक रसा भय घाली पोटीं । बीभत्स त्याहुनी कुष्टी उच्छुंखल ॥३॥
अदभुत रस ते नवलवाणें । जे का अचाटचि बोलणें । श्रोतयातें विस्मय देणें । ऐकतां शहाणे निर्बुजती ॥४॥
शांतरस तो शुध्द सात्विक । विकारविवर्जित माजीं विवके । निळा म्हणे हे नवरस देख । जाणति गायक चतुर ते ॥५॥
९७९
हात पाय इंद्रियें मिळोनि मेळा । चला म्हणती पाहों डोळा ॥१॥
देखणेंचि नव्हती देखती काये । अवघीयाचा देखणा डोळाचि आहे ॥२॥
आंता डोळिया डोळा पाहों म्हणे । तंव आपआपणीया न चले पाहाणें ॥३॥
निळा म्हणे ऐशिया परी । जाणों जातां जाणणेंचि हरि ॥४॥
९८०
गुंतली ते आशा । पडिली मोहजाळ फांसा ॥१॥
न देखोनियां श्रीहरी । कर्ता भोक्ता संसारीं ॥२॥
अवघीचि त्याचि सत्ता । करवी करि तो तत्वतां ॥३॥
निळा म्हणे ऐसी । नेणोनि होती कासाविसी ॥४॥
९८१
गेला फिरोनिया दिवस । न ये घटिका लव निमिष ॥१॥
आहे तोंचि भरा हातीं । महा लाभाची संपत्ती ॥२॥
मागें नागवली फारें । गेलीं वांयां नारीनरें ॥३॥
निळा म्हणे म्हणोनि जागा । सांडोनी वोरबार वाउगा ॥४॥
९८२
गोड लागें जें आपणां । तेंचि वांटीं सकळांजणां ॥१॥
पोट भरेतों पुरवी । उरलें बांधोनियां ठेवी ॥२॥
जतन आहे तुम्हासाठीं । नका धांवो बारावाटीं ॥३॥
निळा म्हणे सांगा । पाहिजे तें जीवीचें मागा ॥४॥
९८३
कृपावंत माये । तान्हयाचे झटे साहे ॥१॥
नेदीचि हें रागा हातीं । करी बुझाउनी प्रीती ॥२॥
पुरउनियां आळी । कृपादृष्टी त्या न्याहाळी ॥३॥
निळा म्हणे झणे । दिसेल हें केविलवाणें ॥४॥
९८४
याचे पायीं मनोरथ । पूर्ण काम सकळहि आर्त ॥१॥
म्हणोनियां धरिला जिवें । हाचि संतीं मनोभावें ॥२॥
इच्छिलिया पदा । नेतों देउनी सुख संपदा ॥३॥
निळा म्हणे खंडी मूळ । वासनात्मकाचें तात्काळ ॥४॥
९८५
आधींच अविश्वासी जन । म्हणती कैंचा नारायण ॥१॥
कोण तारिले या काळें । लटिकीं बोलती पाल्हाळें ॥२॥
लटिके संत लटिका देव । लटिकेंचि पापपुण्य सर्व ॥३॥
निळा म्हणे आमुच्या त्यागें । तुम्हांसी निंदिजेल जगें ॥४॥
९८६
आपणा नोळखें । झाले ठायींचि पारिखे ॥१॥
विस्मय हा वाटे मना । कैसी भ्रमाची भावना ॥२॥
निजविसराचिया हातें । हारविलें हो आपणीयातें ॥३॥
निळा म्हणें घरिंच्या घरीं । आपआपणीयासीचि चोरी ॥४॥
९८७
आपलीं धणी पुरेंतों घ्यावें । उरले ठेवावें तैसेचि ॥१॥
भरला आहे हा सागर । नलगे अंतपार कोणासी ॥२॥
उदंड मागें झाले सुखी । आतां ही आणखी पावतील ॥३॥
निळा म्हणे नित्य नवा । आहे हा ठेवा जुगादीचा ॥४॥
९८८
आर्त जीवींचे जाणती । तया भेटती नसवरीत ॥१॥
करितां नामाचे चिंतन । देती वोरसोन निज लाभ ॥२॥
भाव देखोनियां चित्तीं । प्रसन्न होती तात्काळ ॥३॥
निळा म्हणे सर्व जाण । हेंचि ओळखण संतांचे ॥४॥
९८९
आर्त सर्वदा वाहती । संत भेटावेसे चित्तीं ॥१॥
तयांपासीं त्यांचा भाव । संतभेटीचा उपाव ॥२॥
हीं तया धन वित । कांही वेंचावे लागत ॥३॥
निळा म्हणे निश्चयेंसी । संत भेटती तयांसी ॥४॥
९९०
अवघा टाकोनियां धंदा । यारे गोविंदा सांगातें ॥१॥
अवघेचि लाभ येती घरा । तुमच्या एक मोहरा वोळोनि ॥२॥
काय कांडोनियां तें भूस । न लभे लेश कणाचा ॥३॥
निळा म्हणे पुरे उरे । सवे धुरे चालतां ॥४॥
९९१
आशाबध्दा नाहीं मान । बहुत सन्मान नैराश्या ॥१॥
याचिलागीं विचार करा । हित तें धरा मानसीं ॥२॥
भजतां देवा देवचि होती । विस्मरणें जात अध:पाता ॥३॥
निळा म्हणे ममता बाधी । नित्य समाधी नि:संगा ॥४॥
९९२
आशाबध्दाचिया मुखें । निघे अक्षर तें तें फिकें ॥१॥
श्रवणीं बैसोनियां श्रोता । विटे ऐकुनी त्याची कथा ॥२॥
न करुनियां नमस्कार । अव्हेरिती नारीनर ॥३॥
निळा म्हणे जळो जिणें । सदा त्याचें लाजिरवाणें ॥४॥
९९३
आहा रे काया जोडी केली । नर्कासी धाडिलीं उभय कुळें ॥१॥
उपजतां तुज संतोषले सर्व । बुडविलें नांव त्यांचेही त्वां ॥२॥
असत्याची वाचे सदा राबणुक । चोरी शिनाळिक न संडसी ॥३॥
निळा म्हणे वृथा हाहाभूत जन्म । केला ऐसें अकर्म आचरोनी ॥४॥
९९४
आंतु बाहेरी सर्वांपासीं । परी हा कोणासी नाढळे ॥१॥
मोहियली मायाभ्रमें । संसारसंभ्रमें म्हणोनियां ॥२॥
विस्मरणेंचि हा पडे दिठी । स्वार्थ् पोटीं विषयाचा ॥३॥
निळा म्हणे गेलीं वांयां । ऐसा पावोनियां नरदेह ॥४॥
९९५
आजिवरी काळ वृथाचि गेला । जेथुनियां झाला सृष्टिक्रम ॥१॥
ऐसेचि नाना धरितां वेष । न तुटती पाश कर्माचे ॥२॥
केव्हां स्वर्ग केव्हां नर्क। केव्हां दु:खदायक संसार ॥३॥
निळा म्हणे न पुरे घडी । ओढाओढी कल्प जातां ॥४॥
९९६
आणिकांसी सांगे आशेचें बंधन । सदाचा बराडी असोनी आपण ॥१॥
काय म्हणावें यावरि आतां । नष्टाचा परम नष्ट हाचि हा पहातां ॥२॥
भक्ताच्या हाताची पाहातसे वास । कांही देतील म्हणउनी टोकतचि बैसे ॥३॥
जळ फळ पुष्प्‍ देतां कांहींचि न सोडी । देऊं जातांचि घाली हा तोंडीं ॥४॥
आशेचा बांधला देव हा कैसा । कायं निवारील आमुची आशा ॥५॥
भक्त्‍ नदिती तैं उपवासीचि बैसे । काय खाईल जवळी कांहींचि या नसे ॥६॥
निळा म्हणे हा अनाथ बापुडा । जाणती संत परि न बोलती भीडा ॥७॥
९९७
आणिकाची संपत्ती । देखोनि दु:ख मानी चित्तीं ॥१॥
ऐसा पातकी चांडाळ । अशुचि तो सर्वकाळ ॥२॥
करी सज्जनांची निंदा । आपण दरिद्री सर्वदा ॥३॥
निळा म्हणे सहज गांठीं । बांधे यातनेच्या कोटी ॥४॥
९९८
आतां निजप्रेमाची हे जाती । देहभावीं नुरे स्फूर्ति । अवघिया संसारे निवृत्ति । देवो चितीं सर्वदा ॥१॥
ओकिलें अन्न जैसें राहे । कोणी फिरोनियां न पाहे । विषय देखोनि तैसें होये । महा वैराग्य त्या नांवे ॥२॥
एक आत्मा न दिसे दुजें । ज्ञान त्या नांव बोलिजे । विरक्ति निर्लोभता ते सहजें । देहममता न बाधी ॥३॥
साहे सर्वीचे अपराध । क्षमा त्या नांव तें अति शुध्द । सोसी अंगी दु:खादि बाध । निर्व्दव्द निर्मत्सर व्देष न करी तो ॥४॥
निळा म्हणे तेचि शांति । सर्वदा आनंदमय चित्तवृत्ति । दया ते भजन सर्वांभूतीं । भक्ती ते देवा न विसंबें ॥५॥
९९९
आतां तरी विचार करी । ध्यायीं अंतरीं विठठला ॥१॥
नाहीं तरी व्यर्थचि जासी । पुढें चौर्‍यांयसीं भोगावया ॥२॥
जिणें मरणें यांहुनी दु:ख । कोणतें अधिक् सांग पा ॥३॥
निळा म्हणे जरा व्याधी । नाना उपाधी दरिद्रें ॥४॥
तुमच्या शेतमालाची जाहिरात करण्यासाठी कृषी क्रांतीला भेट द्या .
