भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेसष्टावा
रावणाचा वध
॥ श्रीसद्‌गुरुरामचंद्राय नमः ॥
उभय सैन्याला उद्देशून रावणाने केलेली श्रीरामांची स्तुती :
श्रीरामें रावण जाण । निजबोधबाणेंकरुन ।
निवटिंतांचि संपूर्ण । काय दशानन बोलत ॥ १ ॥
ऐका गा हे सेनास्थित । नर वानर राक्षस बहुत ।
उभय सेनेचे समस्त । माझा वचनार्थ परिसावा ॥ २ ॥
ऐकोत देव दानव । यक्ष आणि गंधर्व ।
सिद्धचारणादि सर्व । श्रीरामवैभव परिसत ॥ ३ ॥
श्रीराम माणूस नव्हे जाण । राम सर्वांतर्यामी पूर्ण ।
राम सर्वातीत सनातन । राम चिद्धन चिन्मूर्ति ॥ ४ ॥
राम सकळलोककर्ता । राम ब्रह्मादिकां पाळिता ।
राम काळाचा आकळिता । सकळांचे माथां श्रीराम ॥ ५ ॥
श्रीराम आदिहेतु उत्पत्ती । राम स्थितीची निजस्थिती ।
राम विश्रांतीची विश्रांती । गतीची गती श्रीराम ॥ ६ ॥
रामें बोलविल्या वेद बोले । रामें चालविल्या वायु चाले ।
रामें चाळिल्या प्राण चळे । जेणें रक्षिलें देहमात्र ॥ ७ ॥
रामें प्रकाशिला भास्कर । झाला सकळां प्रकाशकर ।
रामें निवविला हिमकर । निववी साचार सकळांसी ॥ ८ ॥
रामें धरिली धरा राहे । राम जीवना जीवविताहे ।
श्रीरामतेजें पावक पाहें । देदीप्त होय पाचनीं ॥ ९ ॥
रामें मोकलितां सावकाश । गगनीं उदंड अवकाश ।
रामविस्मरणी अहंकारास । अति उल्लास देहबुद्धी ॥ १० ॥
राम इंद्राचा आदिइंद्र । राम नरेंद्राचा नरेंद्र ।
राम यमाचा संहारकर । ईश्वरा ईश्वर श्रीराम ॥ ११ ॥
श्रीरामें चेतविलें पाहें । चित्त चेतनेतें धरिताहे ।
रामे अधिष्ठिला होये । बोध स्वयें बुद्धीसीं ॥ १२ ॥
श्रीरामप्रभावें अल्प । मनीं स्फुरती संकल्प ।
त्या श्रीरामाचे स्वरुप । वाग्जल्प केंवी जल्पे ॥ १३ ॥
श्रीराम रणीं रणकल्लोळ । राम कृपाळुवां कृपाळ ।
राम दीनांचा दयाळ । प्रणतपाळ श्रीराम ॥ १४ ॥
माझ्या उद्धारासाठीच श्रीराम वनांत आले :
देहदरिद्रें पीडतां । देखोन मज लंकानाथा ।
कृपा उपजली रघुनाथा । वना तत्वतां तेणें आला ॥ १५ ॥
छळोनियां कैकेयी माता । वना धाडिलें श्रीरघुनाथा ।
उद्धरावया लंकानाथा । वना तत्वतां राम धाडी ॥ १६ ॥
माझ्या उद्धारासाठीच परमगुरु वसिष्ठांनी रामांना सीतेसह धाडले :
श्रीरामाचा गुरु वसिष्ठ । तो माझा परम गुरु श्रेष्ठ ।
वसिष्ठें अनिष्ट‍इष्ट । कळलें स्पष्ट आजि मज ॥ १७ ॥
प्रबोधोनि सकळांसी । सवें दिधलें जानकीसी ।
हें अद्यापि कोणासी । जनीं जनासीं लक्षेना ॥ १८ ॥
उद्धारावया रावण । सद्‍गुरुसीं कळवळा पूर्ण ।
तेणें जानकीसी देऊन । रघुनंदन पाठविला ॥ १९ ॥
श्रीरामाची निजशक्ती । सीता पतिव्रता महासती ।
अनुग्रहावया लंकापती । लंकेप्रती स्वयें आली ॥ २० ॥
रावण बापुडें अति दीन । तें केंवी करी सीताहरण ।
स्वयेंचि येवोनि आपण । दशानन उद्धरिला ॥ २१ ॥
जाणे स्वामीचें मनोगत । निरपराधें न करी घात ।
करोनि अपराधी लंकानाथ । श्रीरामें घात करूं आली ॥ २२ ॥
श्रीरामाची निजशक्ति सीता । सतीशिरोमणी पतिव्रता ।
विश्वाची ते विश्वमाता । लंकानाथा कळवळिली ॥ २३ ॥
मिनधा कोप वरीवरी । माता कृपाळु अंतरी ।
कृपें कोपोनि रावणावरी । सहपरिवारीं उद्धरिला ॥ २४ ॥
श्रीरामाचा नव्हे बाण । सायुज्याचा मुळ्हारी पूर्ण ।
छेदूनि माझें दशवदन । विश्वमुख पूर्ण मज केलें ॥ २५ ॥
जितुकें रामाचें पूर्णपण । तितुकी माझी व्याप्ति पूर्ण ।
लागतां श्रीरामाचा बाण । एवढी स्थिति जाण मज आली ॥ २६ ॥
अनंत ब्रह्मांडें ज्यामाजि जाण । तो मज माजी रघुनंदन ।
सगळा बुडाला आपण । एवढें पूर्णपण मज आलें ॥ २७ ॥
श्रीराम – रावण यांचि एकरुपता :
श्रीरामें वधिला रावण । कीं रावणें राम गिळिला पूर्ण ।
दोघांचेंही दोहीपण । हरपोनी पूर्ण श्रीराम झालें ॥ २८ ॥
अवनी दहन जीवन जाण । पवनेंसहित गगन ।
श्रीरामाचें रामपण । स्वयें रावण होऊन ठेला ॥ २९ ॥
माझें रावणपण देख । राम झाला स्वयें एक ।
त्रिसप्त चौदा लोक । लोकालोक तेथें कैंचे ॥ ३० ॥
सकळ सुखांचें सोलीव सुख । स्वयें श्रीराम सम्यक ।
त्याचाही प्रकाशक । रावण देख मी झालों ॥ ३१ ॥
चंद्रकिरणींचें अमृत । जेंवी सोमकांतें द्रवत ।
तेंवी श्रीरामसुख समस्त । माझेनि प्रगटत जगामाजी ॥ ३२ ॥
म्यां विरोधिलें नाहीं श्रीरामासी । उद्धरावया सकळ कुळासी ।
हिरोनि आणिलें जानकीसी । त्या भावार्थासी सांगेन ॥ ३३ ॥
जेथें जेथें अधिष्ठान । श्रीरामाचें संपूर्ण ।
त्याचें करोनि निरोधन । कुळ‍उद्धरण म्यां केलें ॥ ३४ ॥
श्रीरामकृपा सनातन । देवांवरी आहे पूर्ण ।
म्हणोनियां निरोधन । केलें आपण देवांचें ॥ ३५ ॥
सीता रामाची शक्ती । ते म्यां आणिली याचि प्रीतीं ।
धांवोनि येईल रघुपती । देईल मुक्ती सकळांसी ॥ ३६ ॥
सीतेला ओलीस ठेविली म्हणून श्रीराम धावून आले व मी उद्धरलो :
आपुलें मागावया ठेवणें । वोल धरिती शाहणे ।
तैसें म्यां केलें रावणें । कोप झणें कोणी म्हणा ॥ ३७ ॥
उद्धरावया सकळ कुळासी । म्यां ओली धरिली सीतेसीं ।
त्या ओलीलागीं राघवासी । निजमानसीं कळवळा ॥ ३८ ॥
अति प्रीतीं श्रीरघुपती । ओल सोडवावया निश्चितीं ।
येथें येवोनि शीघ्रगती । सकुळ लंकापती उद्धारिला ॥ ३९ ॥
लागतां श्रीरामाचा बाण । चहूं देहांसी त्रिपुटीचें भान ।
एकाएकीं छेदून पूर्ण । चैतन्यघन मज केलें ॥ ४० ॥
श्रीरामाचा तो नव्हे शर । चैतन्याचा धांवणेकर ।
सकळ कुळेंसीं दशवक्त्र । केला चिन्मात्र निमेषार्धे ॥ ४१ ॥
दिवस मास न लागतां । संधान आवेशें करितां ।
उडाली शून्याची शून्यवार्ता । चिदाभासता कोंदली ॥ ४२ ॥
हेत मात दृष्टांत । न रिघे ज्याचे शिंवेआंत ।
तो पूर्णब्रह्म रघुनाथ । सदोदित कोंदला ॥ ४३ ॥
न दिसे रामाचे रामपण । सौ‍मित्रादि सुग्रीव सहसैन्य ।
सहसैन्य बुडाला रावण । चैतन्यघन कोंदला ॥ ४४ ॥
जेथें परतल्या श्रुती । उपनिषदें मौनावती ।
शास्त्रें थोंटावलीं ठाती । रघुपती देखतां ॥ ४५ ॥
निजविश्वासें रावण । या रीतीं रघुनंदन ।
स्तवोनियां आपण । करी विनवण जिवलगा ॥ ४६ ॥
राग नीरागतां गच्छ द्वेष निर्देषतां भज ।
भवद्‌भ्यां सुचिरं कालमिह प्रकिडितं मया ॥१॥
रावणाची रागद्वेषादिकांची प्रार्थना :
रागदिक समुदायासी । माझें लोटांगण सकळांसी ।
विनवीत आहे तुम्हांसी । तें विनंतीसी परिसावें ॥ ४७ ॥
तुमचे संगतीस्तव जाण । तुमचेनि धर्मेकरुन ।
विविध भोग दारुण । म्यां संपूर्ण भोगिले ॥ ४८ ॥
सज्जनांची ऐसी स्थिती । अवंचक मित्रकार्यार्थी ।
मज अनुग्रहिलें रघुपतीं । निजविश्रांती द्यावया ॥ ४९ ॥
माझे पुत्रपौत्रादि प्रधान । बंधुसहित सकळ सैन्य ।
मजहीआधीं माझे जन । श्रीरामें आपण उद्धरिले ॥ ५० ॥
सकळ कुळा देवोनि मुक्ती । मजही उद्धराया निश्चितीं ।
राम उभा रणाप्रती । म्हणोनि तुम्हाप्रती प्रार्थितों ॥ ५१ ॥
तुम्हांवगळा मोक्ष घेतां । लागों पाहें वंचकता ।
म्हणोनियां तुम्हई आतां । भजा रघुनाथा सर्वभावें ॥ ५२ ॥
विनवित असें कामासी । भजावें निष्काम रामासी ।
तेणें निजसुख पावसीं । अनायासीं श्रीरामें ॥ ५३ ॥
द्वेषा तुज लोटांगण । निर्द्वेष रघुनंदन ।
तुवां भजुनि अविच्छिन्न । पावावें कल्याण शांतीचें ॥ ५४ ॥
वासनादिकां समस्तांसी । माझें लोटांगण सर्वांसी ।
निर्वासना श्रीरामासी । अविकळतेसीं भजावें ॥ ५५ ॥
तेणें तुम्हां निजसुख । वेगें पावाल आवश्यक ।
यालागीं मिळोनि सकळिक । रघुकुळटिळक भजावा ॥ ५६ ॥
कामक्रोधादिकांचे रावणास उत्तर :
ऐसें विनवितां रावण । तंव हासिन्नले कामादिगण ।
तुझें तुज न कळे चिन्ह । श्रीरघुनंदननिजकृपा ॥ ५७ ॥
आमची वस्ती अंतरीं । राम अंतर्यामीं निर्धारीं ।
तो पूर्वीच आम्हांवरी । अनुग्रह करीं तुजहूनी ॥ ५८ ॥
पूर्वी सर्वभावेंशीं आम्ही । अनुसरलो राघवासी ।
तरीच श्रीरामें रावणा तुजसी । अति प्रीतीसीं अंगीकारिलें ॥ ५९ ॥
आम्ही अनुसरलों नसतां । कृपा तया रघुनाथा ।
नये नये गा सर्वथा । जाण तत्वतां लंकेशा ॥ ६० ॥
तूं आमुचा निजसखा । तुझेनि धर्मे सकळिकां ।
भेटी झाली रघुकुळटिळका । अनंत सुखा मेळविलें ॥ ६१ ॥
ऐसें परस्परें येरयेर । कामादिक पैं समग्र ।
आणि स्वयें दशवक्त्र । येरयेर स्तविताती ॥ ६२ ॥
आपल्या आघाताने रावणाचा शिरच्छेद होईना म्हणून
रामबाण विस्मय पावला त्या बाणाला रावणाकडून समज :
तंव श्रीरामाचा निजबाण । करी शिरांचें छेदन ।
तरी पडेना दशानन । विस्मित बाण स्वयें झाला ॥ ६३ ॥
देखोनि बाणाचा विस्मयो । रावण बोलतसे पहा हो ।
श्रीरामाचा पूर्णानुग्रहो । तुज स्वयमेवो कळेना ॥ ६४ ॥
श्रीरामामृतकूपिका । अखंड माझे हृदयीं देखा ।
ते प्रसवत असे मुखां । तुझा आवांका तो किती ॥ ६५ ॥
प्रकाशावया निजमहिमान । शिरें प्रसवत रघुनंदन ।
लाजली तुझी आंगवन । नामामृत जाण अनिवार ॥ ६६ ॥
निग्रहो द्यावा तुम्हांसी । राम प्रसवत शिरांसी ।
अद्यापि न कळे तुम्हांसी । जरी अहर्निशीं जिवलग ॥ ६७
रामनाममहिमा ऐकून रामबाण लज्जित झाला :
ऐकोनि रावणाचें वचन । लाजा संकोचला बाण ।
अलोट नामाचें महिमान । माझी आंगवण ते किती ॥ ६८ ॥
अहर्निशीं जवळी असतां । श्रीराममहिमा तत्वतां ।
न कळे न कळे सर्वथा । आलों वृथा संसारा ॥ ६९ ॥
गुळामाजील दगड । सर्वांगीं दिसे जैसा गोड ।
परिपाकीं दावी निवाड । अति अवघड कठिनत्वें ॥ ७० ॥
श्रीरामाचे निजभातां । आम्ही अहर्निशीं जवळी असतां ।
श्रीराम न कळे तत्वतां । काय आता वल्गेजों ॥ ७१ ॥
श्रीरामवैभव नेणोन । स्वयें थोटावला बाण ।
क्षीण माझी आंगवण । करूं कंदन राहिला ॥ ७२ ॥
ते पाहून रावणाकडून रामबाणाला वंदन व त्याची स्तुती :
तें देखोनि दशानन । नमिता झाला श्रीरामबाण ।
तुझेनि धर्में आम्हां जाण । वैभवज्ञान रामाचें ॥ ७३ ॥
कंठीं लागतां तुझा घावो । हृदयीं झाला आविर्भावो ।
सर्वसाक्षी श्रीरामरावो । अद्वितीय अखंड ॥ ७४ ॥
अद्वितीय श्रीरघुनाथ । ऐसा बाणला इत्यर्थ ।
तेचि नाममृतकूपिका येथ । शिरें अनंत प्रसवती ॥ ७५ ॥
एकदेशी परिच्छिन्न । होतों करंटा दशवदन ।
तो सर्वगत सनातन । श्रीरघुनंदन स्वयें झालों ॥ ७६ ॥
तरी सज्जनांचा ऐसा महिमा । भेतलिया उत्तमाधमां ।
उडवोनि द्वंद्वंधर्मा । निजधामा पावविती ॥ ७७ ॥
चोरटा वाल्मीक तत्वतां । नारद भेटला अवचितां ।
निरसोनि मागील दुरिता । पावविलों श्रीरघुनाथ । कृतकृत्य करुनी ॥ ७९ ॥
परस्परें दोघे जण । येरयेरांचें करितां स्तवन ।
शब्दासी उपरती होऊन पूर्ण । समाधान पावले ॥ ८० ॥
उपरती होवोनि शब्दांसी । स्मरतां श्रीरामस्वरुपासी ।
बाहेर देहाची दशा कैसी । न कळतां भूमींसीं उलंडले ॥ ८१ ॥
रावणाचीं पंचमहाभूतें । मिनलीं भूतात्म्या श्रीरामातें ।
इंद्रियचेष्टाही तेथें । चिन्मूर्तीतें विनटल्या ॥ ८२ ॥
स शरो रावणं हत्वा रुधिरार्द्रमुखच्छविः ।
भृत्यवत्कर्मणि कृते स तूणं पुनरागतः ॥२॥
रावणाचा शिरच्छेद करुन तो बाण पुनः रामांच्या भात्यात शिरला :
भूमीवरी पडतां रावण । आनंदमय झाला बान ।
कार्य साधिलें संपूर्ण । नमून रघुनंदन भातां रिघे ॥ ८३ ॥
जेंवी इतर सेवक । स्वामिकार्य साधूनि देख ।
स्वयें परते एकाएक । विजयसुख सांगत ॥ ८४ ॥
जैसी स्वामीची आज्ञा होती । कार्य साधिलें त्याच रीतीं ।
ऐसें सांगोनि स्वामीप्रती । धरी उन्नती निजगर्वे ॥ ८५ ॥
तैसा नव्हे श्रीरामबाण । अजय त्रैलोक्यीं रावण ।
त्याचें करोनि निर्दळण । अणुही जाण गर्व नाहीं ॥ ८६ ॥
मौनेंचिकरीं श्रीरामासी । बाणें नमोनि वेगेंसी ।
जाणोनि स्वामीच्या वैभवासी । रिघे पाठीसीं भात्यांत ॥ ८७ ॥
लौकिकीं प्रथा ऐसी । जे वधावया रावणासी ।
प्रसन्न करोनि सूर्यासी । रामें दशवक्त्रासी निवटिलें ॥ ८८ ॥
ज्याचेनि तेजें रविशशी । प्रकाशरुप जगासीं ।
तो शरण जाईल आणिकासीं । कदा काळेंसीं घडेना ॥ ८९ ॥
प्रचंड रावण रणभूमीवर कोसळला :
भूमीं पडतां दशकंठ । प्रवाहे रुधिराचा लोट ।
चिडाणी झाली उद्भट । झाला शेवट युद्धाचा ॥ ९० ॥
द्रुम शिखरेंसहित । जेंवी उलंडे पर्वत ।
तेंवी पडला लंकानाथ । अति विख्यात पुरुषार्थी ॥ ९१ ॥
भूमीं पडतां रावण । दणाणिलें त्रिभुवन ।
कैलास झाला आंदोलायमान । सत्यलोक पूर्ण डळमळिला ॥ ९२ ॥
विसां खांदियांचें दिंड । झाड उन्मूळिलें वितंड ।
तेंवी वीसही बाहु प्रचंड । रावण उदंड उलंडला ॥ ९३ ॥
सुवर्णबंदी कार्मुक । भूमीं लोळत असे देख ।
बाण पडिले रुक्मपुंख । शस्त्रें अनेक लोळती ॥ ९४ ॥
रत्‍नजडित मुकुट । भूमीं लोळत तेजिष्ठ ।
रणीं पडला लखलखाट । जडित उद्भट भूषणें ॥ ९५ ॥
रणभूमीवरील विदारक दृश्य :
महावीर रणकर्कश । रनयोद्धे अति दुर्धर्ष ।
रणीं पडले बहुवस । मोकळे केश लोळती ॥ ९६ ॥
बाहु लोळती सांगद । मस्तकें मुकुटेंसीं विविध ।
करचरणहित कबंध । रणीं बहुविध लोळती ॥ ९७ ॥
कोटी सैन्य रणीं पडत । तैं एक कबंध उठत ।
ऐसी बंधें अनंत । सैरा रणांत धांवती ॥ ९८ ॥
असंख्य सैन्य पडिलें रणीं । रत्‍नखचित मुकुटाभरणीं ।
तेथें पातल्या पक्षिश्रेणी । विचित्र ध्वनीं बोलत ॥ ९९ ॥
मांसभक्षणार्थ पशु-पक्ष्यांचे व भूतादिकांसह
कात्यायनी चामुंडा व कंकाळीचे आगमन :
घार गीध श्येन काक । गोमायु पातले असंख्य ।
मांशभक्षणीं अति हरिख । रणीं सकळिक मानिती ॥ १०० ॥
भूतें पातलीं तत्क्षणीं । नव कोटी कात्यायनी ।
छपन्न कोटी दळ घेऊनी । चामुंडायणी पातली ॥ १ ॥
औट कोटी भूतावळी । घेवोनि आली कंकाळी ।
नाचों लागलीं गोंधळीं । मांस सकळीं सेवावया ॥ २ ॥
सेवावया मांस रुधिर । येरापुढें धांवे येर ।
दुजे म्हणती परतें सर । हावें फार भरलीस ॥ ३ ॥
एक म्हणती आलों पहिलें । दुजा म्हणे नवल झालें ।
शेंतीं रावण ठेविलें । त्यासीं काय आलें धणीपण ॥ ४ ॥
पहिलें होतासी राखण । तरी भाते घे पां मोजून ।
अमूप घ्यावया आंगवण । सर्वथा जाण तुज नाहीं ॥ ५ ॥
बळें घेऊं जाय आवेशीं । दुजा त्यातें सुबद्ध धुमसी ।
बोंब सुटली रणभूमीसीं । कलह भूतांसीं लागला ॥ ६ ॥
सर्व भूतांचे भांडण चामुंडेनें सोडवून श्रीराम महिमा त्यांना कथन केला :
सकळां श्रेष्ठ चामुंडायणी । तिणें देखोनि झोंटधरणी ।
सकळां समीप बोलावूनी । पुसे भांडणीं काय काज ॥ ७ ॥
तेही सांगती वृत्तांत । येरी खदकदां हासत ।
तुमचा कलह समस्त । लागला येथ तोडावा ॥ ८ ॥
श्रीराम रणामाझारी । पीक आलेंसे घुमरी ।
तुम्हांसीं भांडण परस्परीं । भक्षावारी लागलें ॥ ९ ॥
पूर्विले वेळे हनुमंतें । विभागून यथार्थे ।
समजावोनि सकळांतें । केलीं भूतें पैं तृप्त ॥ ११० ॥
त्याहूनि आतां येथें । तृप्ती होईल सकळांतें ।
संदेह न धरावा चित्तें । श्रीराम रणातें पावूनी ॥ ११ ॥
नाम स्मरतां रघुनाथ । महापापी उद्धरत ।
तो संमुख असतां रणाआंत । कोण अतृप्त राहूं शके ॥ १२ ॥
ज्याचे दासाचेनि सामर्थ्ये । तृप्ती झाली सकळ भूतांतें ।
तो श्रीराम असतां येथें । केंवी अतृप्तें रहाल ॥ १३ ॥
सहिष्णुर्विजयी भवेत् । ऐसें श्रुतिशास्त्र गर्जत ।
त्वरा न कारावी तुम्हीं येथ । तृप्ति अद्‍भुत पावाल ॥ १४ ॥
ऐसें चंडेश्वरी बोलतां । आनंद झाला सकळ भूतां ।
कलह सांडून परता । भाग तत्वतां वांछिती ॥ १५ ॥
श्रीरामाज्ञेने रामबाणाने सर्व मांसाची वांटणी केली :
श्रीराम नेटका विंदानी । आज्ञापिलें बाणालागूनी ।
आदरिली भागवांटणी । सावधानीं अवधारा ॥ १६ ॥
श्रीरामबाण तो मापारी । नरकपाल कुडवेंकरीं ।
मविता झाला अति कुसरीं । खळेकरी भैरव ॥ १७ ॥
छप्पन्न कोटी भुतावळी । घेऊन आली भद्रकाळी ।
मानिली भूजगणीं सकळीं । स्वामिणी भली राजभागा ॥ १८ ॥
नवकोटी सैन्यासमवेत । कात्यायनी पातली तेथ ।
प्रजाभाग पैं समस्त । हातोहात तिणें नेला ॥ १९ ॥
सैन्य घेवोनि औटकोडी । चामुंडा आली लवडसवडी ।
शेषतळा उडाउडीं । अति तांतडीं घेऊनि गेली ॥ १२० ॥
निजसमुदायासकट । झाली कंकाळी प्रकट ।
पाडेवरीचे जे पाट । तेणें उद्भट सुखावली ॥ २१ ॥
बलुतें काढिलें उभेरासी । मेसको घेवोनि गेली त्यासी ।
सुखावोनि निजमानसीं । श्रीरामासी ओवाळिती ॥ २२ ॥
मेसकोची निजदासी । ते मारको आली आवेशीं ।
खळें मातेरें देवोनि तिसी । अति प्रीतीसीं समजावी ॥ २३ ॥
पाडव आणि मापारी । कराळी त्यातें अंगीकारी ।
श्रीरामबाण जो मापारी । आपण करी दास्य त्याचें ॥ २४ ॥
भैरव वेताळ दोन्ही । देव ब्राह्मण त्यांलागूनी ।
देवोनि अति सन्मानीं । रणांगणी सुखी केले ॥ २५ ॥
पिराणा आणि फकिराणा । मैळिमुकीलागोनि जाणा ।
देवोनियां अति सन्माना । रणामाजी गौरविलीं ॥ २६ ॥
रणामाजीं समस्तें । बाणें समजाविलीं भूतें ।
संतोष मानोनि चित्तें । निजभागातें पैं घेती ॥ २७ ॥
शरीरभागांची विभागणी :
मुख्य काळीज तो राजभाग । काळिका घेवोनि गेली सांग ।
मज्जा जो कां प्रजाभाग । कात्यायनी सवेग घेऊन गेली ॥ २८ ॥
मांगभाग चामुंडेसी । रुधिर ते कंकळीसी ।
मेद दिधलें मेसकोसी । अस्थि मारकोसी पैं देखा ॥ २९ ॥
भाग वांटिती ते वेळे । मागत्याचे मिळती पाळे ।
म्हणोनि धर्मालागीं वहिलें । शिर काढिलें पैं देखा ॥ १३० ॥
धर्मार्थ सार अर्पिती । ते उभयलोकीं सुख भोगिती ।
यालागीं उत्तमांगें निश्चिती । धर्माप्रती अर्पिलीं ॥ ३१ ॥
तेणें भैरव वेताळ । दोघे पावले सुखकल्लोळ ।
त्वचा काढिली जे सकळ । ते नेली तत्काळ मैळ्यामुक्या ॥ ३२ ॥
खंकाळें जे आणिकीं भूतें । निःशेष विसरोनि रामातें ।
सैरा धांवती खाकातें । विषयभोगातें वांछूनि ॥ ३३ ॥
त्यांचे तृप्तिलागीं देख । लिंग काढून देती एक ।
तेणेचि करोनि तृप्तिसुख । तेंही अशेख मानिलें ॥ ३४ ॥
एवं सकळां निजतृप्तीं । श्रीरामबाणें निश्चितीं ।
करोनियां शीघ्रगतीं । रणीं समस्तीं गौरविलें ॥ ३५ ॥
तेणें सुखावलीं समग्र । होवोनिया आल्हादपर ।
परस्परें पाहुणेर । अत्यादर मांडिला ॥ ३६ ॥
देखतांचि श्रीरघुनाथ । आनंद कांदला बहुत ।
कलह तुटला समस्त । सुख अद्‍भुत उलथलें ॥ ३७ ॥
पहिलीं झालीं जीं भांडणें । तीं विसरावयाकारणें ।
घालिती येरयेरां जेवणें । देती वाणें परस्परें ॥ ३८ ॥
अत्यंत होवोनियां नम्र । परस्परें अत्यादर ।
भोजन मांडिलें एकत्र । मांसरुधिरसमरसीं ॥ ३९ ॥
महावीरांचा रणमद । तेंचि भोजनीं घेती मद्य ।
मांस भक्षिती विविध । अति आल्हाद मांडिला ॥ १४० ॥
मेद आणि मद्यमांस । आवडीं सेवितां सावकाश ।
आनंद चढला भूतांस । रणभूमीसीं नाचती ॥ ४१ ॥
विश्वजननी सीता सती । धरोनि आणिली लंकापतीं ।
तें सुटावया निश्चितीं । नवसी होती नवसिले ॥ ४२ ॥
तो दुरात्मा रावण । श्रीरामबाणेंकरुन ।
वधिला न लागतां क्षण । आनंद पूर्ण तेणें त्यांसी ॥ ४३ ॥
सिद्धी पावले नवस । तेणें आनंद भूतांस ।
मिळोनियां रणभूमीस । निज नवस उजविती॥ ४४ ॥
आदिशक्ति सीता सती । तीलगीं सकळही भूतीं ।
मिळोनियां रणाप्रती । गोंधळ घातला स्वानंदें ॥ ४५ ॥
काळी कराळी कंकाळी । मारको मेसको भद्रकाळी ।
हरिखें लंकेच्या पाबळीं । गोंधळ सकळीं मांडिला ॥ ४६ ॥
काहळा भोंवळा मांदळ । गिडबिडीं गुजबुजीं टाळ ।
सूक्ष्म वाद्यें चिनकाहळ । तुरें बंभाळ वाजविलीं ॥ ४७ ॥
रणीं यक्षिणी निजवेशीं । विसरोनि देहभावासी ।
नाचों लागलीं उल्लासीं । अति प्रीतीसी स्वानंदें॥ ४८ ॥
मेद मांस रुधिर । प्रीतीं वांटिती येरां येर ।
उन्मत्त झाली अपार । करिती गजर आल्हादें ॥ ४९ ॥
तृप्ति झाली रणभूमीसीं । तेणें आनंद भूतांसी ।
स्तविते झाले श्रीरामासी । निजगजरेंसीं अति प्रीतीं ॥ १५० ॥
दुर्जय जो त्रैलोक्यासीं । जेणें निग्रहिलें देवांसी ।
त्या निवटिलें रावणासी । श्रीरामें ऐसी ख्याती केली ॥ ५१ ॥
जन्मादारभ्य आजिवरी । सकळ भूतां एकसरी ।
तृप्तिदाता संसारी । कोणी धरेवरी नव्हताचि ॥ ५२ ॥
तीं आजि श्रीरघुनाथे । तृप्त केली सकळ भूतें ।
म्हणोनि गोंधळ ये रणभूमीतें । सावचित्तें माजविला ॥ ५३ ॥
तरी नवल नाहीं याचें । राम जीवन जगाचें ।
पाळण करावें सृष्टीचें । हेंचि श्रीरामाचें निजव्रत ॥ ५४ ॥
राम विश्वाचा विश्वात्मा । राम जीवाचा जीवात्मा ।
राम पराचा परमात्मा । राम परमात्मा निजाचा ॥ ५५ ॥
ऐसे करितां स्तवन । उडालें भूतांचे भूतपण ।
अवघीं झालीं चैतन्यघन । श्रीरघुनंदननिजकृपा ॥ ५६ ॥
वधोनियां अहंरावण । विजयी झाला रघुनंदन ।
एका जनार्दना शरण । सुखसमाधान श्रीरामें ॥ १५७ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे युद्धकांडे एकाकारटीकायां
रावणवधो नाम त्रिषष्टिमोऽध्याय : ॥ ६३ ॥
ओंव्या ॥ १५७ ॥ श्लोक ॥ २ ॥ एवं ॥ १५९ ॥
हे पण वाचा: संत एकनाथांची संपूर्ण माहिती
तुमच्या शेतमालाची मोफत जाहिरात करण्या साठी कृषी क्रांती ला अवश्य भेट द्या
ref:satsangdhara
भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेसष्टावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेसष्टावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेसष्टावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेसष्टावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेसष्टावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेसष्टावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेसष्टावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेसष्टावा
