भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेपनावा
महिरावणाचा वध
॥ श्रीसद्गुरुरामचंद्राय नमः ॥
हनुमंत स्वतःची चिंता व्यक्त करुन मकरध्वजाचे साहाय्य मागतो :
ऐकतां मगरीचें वचन । झालें हनुमंता समाधान ।
देवोनि पुत्रासीं आलिंगन । निजविवंचन सांगत ॥ १ ॥
आमुचा स्वामी श्रीरघुनाथ । निद्राकांत कटकांत ।
वानर मेळिकारी निद्रिस्थ । राक्षसीं मत्त पैं केले ॥ २ ॥
मोहनास्त्र सावधानता । घालोनियां तत्वतां ।
मोहन केलें समस्तां । सुषुप्ति अवस्था लागली ॥ ३ ॥
कपतयोद्धे राक्षस । संमुख न येतीच संग्रामास ।
चोरोनियां श्रीरामास । पाताळास आणिलें ॥ ४ ॥
पृथ्वी पाहतां समस्ता । न सांपडती सर्वथा ।
पाताळासी आलों आतां । श्रीरघुनाथा पहावया ॥ ५ ॥
तंव येथें शुद्धि लागली । तुम्हांसी भेटी झाली ।
श्रीरामप्राप्तीची वहिली । बुद्धि भली तुम्ही सांगा ॥ ६ ॥
तुमचे सोयरिकीचें सुख । आम्हांसी हेंचि अलोलिक ।
भेटवावा रघुकुळटिळक । आवश्यक तुम्ही आजी ॥ ७ ॥
तुम्हांसारिखे साधुसंत । पुत्रधर्म आचरत ।
ऋणत्रयापासून मुक्त । पितर करित तें ऐका ॥ ८ ॥
देवपितरमनुष्यऋण । तिहीं गुंतले प्राणिगण ।
ऐक याचें लक्षण । विवंचून सांगेन ॥ ९ ॥
देवऋणें यागादिकीं । पितर मुक्त तिळोदकीं ।
मनुष्याचें ब्रह्मस्व कीं । फेडितां सुखीं स्वयें होती ॥ १० ॥
मज भेटविल्या रघुनाथ । ऋणत्रयासी तुम्ही निर्मुक्त ।
विभागरचना यथार्थ । ऐक सुनिश्चित सांगेन ॥ ११ ॥
देवांचा देव रघुनाथ । तो भेटला यथार्थ ।
देवऋणें नित्य निर्मुक्त । वेदशास्त्रार्थसंमत ॥ १२ ॥
मनुष्यनाट्यविडंबनें । रुप धरिलें रघुनंदनें ।
मनुष्य ऋणें मुक्त स्वयें होणें । जाण दर्शन तयाचेनि ॥ १३ ॥
सकळांचा जनक जाण । स्वयें श्रेष्ठ चतुरानन ।
त्याचाही जनक आपण । रघुनंदन साचार ॥ १४ ॥
त्या श्रीरामाची होता भेटी । पूर्वज कोट्यनुकोटी ।
उद्धरती उठाउठीं । श्रीराम दृष्टीं देखिलिया ॥ १५ ॥
ऋणत्रय बापुडें तें किती । ब्रह्मांडकोटी उद्धरती ।
कर्माकर्माची होय शांती । श्रीराममूर्ती देखिल्या ॥ १६ ॥
ऐसें जाणोनि निश्चितीं । राम भेटवावा मजप्रती ।
तेणें आम्हां तुम्हां अति प्रीती । कल्पांतींही खंडेना ॥ १७ ॥
मकरध्वजाला स्वामिद्रोहाची चिंता :
ऐकोनियां कपिवचन । मकरध्वज बोले संकोचून ।
सांगितलें विवंचन । धर्म जाण तो होय ॥ १८ ॥
परी एकी संकोचता । स्वधर्माची हनुमंता ।
तूं माझा निजपिता । म्हणोनि आतां सांगेन ॥ १९ ॥
राक्षसांचें वेतन । खावोनियां जाण ।
देह पोशिला आपण । त्यांचें हनन केंवी सांगू ॥ २० ॥
तूं माझा निजपिता । म्हनोनि पुसतसें ताता ।
जेणें चुके अधःपाता । त्या अर्था सांगावें ॥ २१ ॥
स्वामिद्रोह न लागे अंगीं । पित्रवज्ञा न घडे जगीं ।
ऐसें विचारोनि वेगीं । कार्यालागीं प्रवर्तावे ॥ २२ ॥
ऐकोनि पुत्राचें वचन । संतोषला कपिनंदन ।
पुत्राचें स्वधर्मलक्षण । स्वयें आपण करिता झाला ॥ २३ ॥
श्रीराम आहे येथें । ऐसें कळलें निश्चितें ।
आतां काय पुसों यातें । बापुडें अनाथा कां गोवूं ॥ २४ ॥
ऐसें विचारोनि कपीद्र । वेगें स्मरला श्रीरामचंद्र ।
बुद्धि स्फुरली सत्वर झाला अगोचर हनुमंत ॥ २५ ॥
हनुमंत देवालयांतील शक्तीचे स्तवन करितो :
अदृश्य होवोनि हनुमंत । गेला देवालयाआंत ।
शक्ति देखिली अद्भुत । सुपूजित दिव्योपचारें ॥ २६ ॥
कर जोडोनि कपिनंदन । आदरिलें शक्तिस्तवन ।
तुवां कृपा पूर्वी करुन । सुद्धि आपण सांगितली ॥ २७ ॥
यक्षिणीवटातळीं जाण । गीधद्वारा आपण ।
सुरस वाचा बोलोन । कपिनंदन प्रबोधिला ॥ २८ ॥
पावावया रघुनंदन । सांगितलें विवंचन ।
वंदोनियां तें वचन । केलें आगमन तुजपासीं ॥ २९ ॥
प्रसन्न होवोनि तत्वतां । भेटवावें रघुनाथा ।
म्हणोनि चरणांवरी माथा । ठेवित तत्वतां हनुमंत ॥ ३० ॥
अंबिकेने स्वतःच्या जागी हनुमंताला बसवून गमन केले :
ऐकोनियां कपिस्तवना । अंबा संतोषली जाणा ।
सांडोनियां निजासना । कपिनंदना ठाव दिधला ॥ ३१ ॥
त्यासी न देता अभ्युत्थान । क्षणें उठवील दैवतपण ।
सुरासुरां नागवे जाण । यासी कोणें बोलावें ॥ ३२ ॥
श्रीरामाचा निजभक्त । स्वामिकार्या त्वरित ।
आला असे हनुमंत । याचा कार्यार्थ साधावा ॥ ३३ ॥
सकळ वीर राक्षसगण । क्षणें निर्दाळील जाण ।
मारोनियां अहिरावण । रघुनंदन नेईल ॥ ३४ ॥
एवढा होईल गजर । म्हणोनियां तो कपींद्र ।
पूजिती झाली खेचर । अतिसत्वर जगदंबा ॥ ३५ ॥
धर्ममर्यादा हेचि देख । घरा आलिया हरिसेवक ।
पूजावे जी आवश्यक । तेही देख साधलें ॥ ३६ ॥
ऐसें विचारोनि चित्तीं । गेली जगदंबा परती ।
जाणोनियां मनोवृत्ति । बैसे मारुति आसनीं ॥ ३७ ॥
मध्यरात्री पूजाविधी व प्रसाद अर्पण :
मध्यरातीची वेळ । झाला पूर्ण असुराकाळ ।
पूजोपचार सकळ । घेवोनि तत्काळ भीतरीं आले ॥ ३८ ॥
मग बरवी पूजा । समर्पिली अति वोजा ।
नैवेद्य नानापरींच्या खाजा । राक्षसराजा आणित ॥ ३९ ॥
आश्चर्य झालें वाडेंकोडें । हात दावित मुखाकडे ।
तंव पसरलीं जाभाडें । अन्न निवाडें खावया ॥ ४० ॥
अंबिकेचे प्रसादग्रहण पाहून राक्षसांना आश्चर्य :
अहिरावण म्हणे नवल । अंबा पसरिते मुखकमळ ।
ताटें रिचवा सकळ । प्रसन्नकाळ आजींचा ॥ ४१ ॥
पसरोनियां आपलें मुख । बोणें घेत असे देख ।
शीघ्र आणा अन्न चोख । पात्रें असंख्य राहिली ॥ ४२ ॥
पूजा करूं आजिवरी । मुख कधींच न पसरी ।
आजि दिसे नवलपरी । कामेश्वरी प्रसन्न ॥ ४३ ॥
वडे मांडे फुगी पुरी । चोखट मैदाची तेलवरी ।
साखरें घोळलिया घारी । भात खिरी अति गोड ॥ ४४ ॥
साखरमांडे कोरवडे । आंबवडे चिंचवडे ।
दहिंवडे दूधमांडे । वाडेंकोडें क्षीरधारी ॥ ४५ ॥
भात सोज्वळ जिरेसाळिया । जेंवी मोगरियाच्या कळिया ।
वरी दाळी मुगाचिया । घातलिया पद्धती त्यावरी ॥ ४६ ॥
कढी ताकाची चोखट । वेळामिरे समसकत ।
फुरेके घेतां पैं उद्भट । ब्रह्मांडकोटी गर्जत ॥ ४७ ॥
क्षीर चोखट वळवटाची । वरी पंचधार साखरेची ।
लोणी तावून अति सुरुची । वाटी तुपाची भरियेली ॥ ४८ ॥
वेळामिरें कापूर । शुंठीआदि सकळोपचार ।
करोनियां अति अरुवार । दहींभात सत्वर आणिला ॥ ४९ ॥
ऐशा ताटांचिया हारी । मुखीं घालितां कोटीवरी ।
तृप्त नव्हे ती खेचरी । विचार करी निजचित्तें ॥ ५० ॥
जितुकें रांधिलेंसे अन्न । तितुकेंही वेंचिलें संपूर्ण ।
मग मांडिले फळभोजन । नाना जातिप्रकार ॥ ५१ ॥
तेंही सरलें पैं देख । मग आणिलें आणिक ।
पुढें ठेवितां एकाएक । गटका देख पैं केला ॥ ५२ ॥
रोटी पोळी गुळवरी । दिवसीं मुटक्लें भारी ।
न लागतां दशनांतरी । गतका करी जगदंबा ॥ ५३ ॥
बहुतां दिवसांची भुकेली । रामागमनें सुखी झाली ।
अन्न स्वीकारुं लागली । तृप्ति वहिली पैं नव्हे ॥ ५४ ॥
हनुमंताचा विचार पूर्ण । राक्षसां वोळला रघुनंदन ।
द्यावयासी मोक्षदान । येथें गमन पैं केलें ॥ ५५ ॥
श्रीरामाचा मी किंकर । मोक्ष देईल निर्धार ।
मागें राहतां अणुमात्र । वासना सत्वर ओढील ॥ ५६ ॥
राक्षसांचे सर्वस्वें देखा । नार्पितां रघुकुळटिळका ।
न पावती मोक्षसुखा । म्हणोनि देखा गटकावी ॥ ५७ ॥
तंव बोलती रक्षोगण । अहिरावणा परिस वचन ।
अंबेसीं तृप्तीलागीं जाण । रघुनंदन आणावा ॥ ५८ ॥
राक्षस श्रीरामांना अभ्यंगस्नान घालून देवीपुढे आणतात :
ऐकोनि राक्षसांच्या बोला । अहिरावण संतोषला ।
मान सकळां दिधला । अतिप्रीतीकरोनियां ॥ ५९ ॥
ज्यालागीं कष्टलों बहुत । तो साधला कार्यार्थ ।
वेगीं आणोनियां रघुनाथ । करुं तृप्त जगदंबा ॥ ६० ॥
म्हणोनि आज्ञापिले सेवक । वेगीं आणा रघुकुळटिळक ।
स्नान घालोनि विधिपुर्वक। सत्वर देख येथे पैं ॥ ६१ ॥
वेगीं लाहोनि शासन । आले कारागृहा ठाकून ।
जेथे होता रघुनंदन । दूत जाण तेथें आले ॥ ६२ ॥
करवून अभ्यंगस्नानें । लाविले हळदीचें उटणें ।
घातलीं करवीरसुमनें । कंठाभरणे शोभती ॥ ६३ ॥
पाशबंधनी बंधु दोघे । बाहेर काढिले वेगें ।
लागलीं वाजंत्री अनेगें । मिरवितां जगें देखिजे ॥ ६४ ॥
हाटवटींचे लोक । नरनारी असंख्य ।
देखोनि रघुकुळटिळक । अलोलिक मानिती ॥ ६५ ॥
वृत्ति जडली रघुवीरीं । प्राशन केला नेत्रद्वारीं ।
नेवोनियां अभ्यंतरी । नरनारी भोगिती ॥ ६६ ॥
बोलती नगरनागरिक । अवलोकितां रघुकुळटिळक ।
फिकें होत समाधिसुख । त्यासीं देख घात करिती ॥ ६७ ॥
मदनमोहन श्रीराम । त्यासी मारुं नेती अधम ।
कृपा करो पुरुषोत्तम । होवो भस्म राक्षसां ॥ ६८ ॥
यांचा करुं जातां घात । पुरला राक्षसांचा अंत ।
सहकुळ मरतील निश्चित । भविष्य वदत वाग्देवी ॥ ६९ ॥
सत्य जनी जनार्दन । वृथा नव्हे त्याचें वचन ।
मांडले राक्षसांचे निधन । कपिनंदन मारील ॥ ७० ॥
बाप कृपाळु रघुनंदन । राक्षसां वोळला संपूर्ण ।
वैरिया द्यावया मोक्षदान । स्वयें अपमान साहतसे ॥ ७१ ॥
करितां वाद्यांचा गजर । देवीसंमुख रघुवीर ।
आणविला वेगवत्तर । देखतां कपींद्र विस्मित ॥ ७२ ॥
कोण कृपेचें विंदान । मूढ अविवेक राक्षसगण ।
त्यांसी द्यावया मोक्षदान । एवढा अपमान साहतसे ॥ ७३ ॥
प्रत्यक्ष करावें जरी नमन । तंव राहिलोसें आच्छादून ।
प्रकट होतां नये जाण । कार्य संपूर्ण जंव साधे ॥ ७४ ॥
करोनि मनोमय नमन । चरित्र पाहतसे आपण ।
तंव बोलिला अहिरावण । रघुनंदन ऐकत ॥ ७५ ॥
रामांना इष्त देवतेचे स्मरण करण्याची राक्षसांची आज्ञा :
खड्गधारा करोनि सतेज । बोलतसे राक्षसराज ।
आतां वध करीन मी तुज । स्मरें निजगुज आपुलें ॥ ७६ ॥
तुझें आराध्यदैवत । त्यातें स्मरें पां त्वरित ।
मग झालिया तुझा घात । विस्मरणांत बुडसील ॥ ७७ ॥
तूं म्हणवितोसि आपणियातें । विश्व स्मरत आहे मातें ।
तो तूं बांधला आहेसी येथें । स्मर निजचित्तें कुवासा ॥ ७८ ॥
आत्मा त्वं भुवनैकनायक रघो सूक्ष्मातिसूक्ष्मं जगु
र्वेदैःसोपनिषत्पुराणगणकैर्बद्धोऽसि देव्यग्रतः ।
तच्छ्त्वा रघुवंशकेसरियुवा रौद्रीं तनुं चिंतयन्
मुक्तःसानुजराघवस्य पुरतो दृष्टो हनूमानकपिः ॥१॥
आपणिया म्हणविसी रामा । जो मी विश्वाचा विश्वात्मा ।
वेदांसी न कळे महिमा । रुपनामा अतीत ॥ ७९ ॥
सूक्ष्माचेंही अति सूक्ष्म । लक्षालक्षातीत परम ।
उपषिदांसी दुर्गम । मनोधर्म थोटावे ॥ ८० ॥
नेत्रीं देखिला न वचे । व्यवहार खुंटले शब्दांचे ।
क्षीणकर्म समरणाचें । श्रवणीं नवचे आकळिला ॥ ८१ ॥
जेथें मनाची मुरकुंडी । कल्पिला न वचे कडोविकडीं ।
वृत्ति झाली पैं वेडी । इंद्रियें बापुडीं काय करिती ॥ ८२ ॥
पुराणें काय करिती तेथ । वेडावला शास्त्रार्थ ।
तो म्या देवींपुढें तेथ । श्रीरघुनाथ बांधिला ॥ ८३ ॥
सर्वथा व्यक्ती न येसी । अव्यक्तामाजी लप्सी ।
तो नांवरुपा आलासी । देवीपाशीं मारावया ॥ ८४ ॥
सर्वातीत रघुनाथ । बंधुसमवेत येथ ।
म्यां बांधिलासी त्वरित । सुटका निश्चित चिंती पां ॥ ८५ ॥
विलंब कायसा येथ । जगदंबा क्षुधाक्रांत ।
स्मर आपुलें कुळदैवत । शिरःपात करुं तुझा ॥ ८६ ॥
श्रीराम विचारपूर्वक हनुमंताचे स्मरण करतात :
ऐकोनियां त्याचें वचन । स्वयें विचारी रघुनंदन ।
करुं कोणाचें स्मरण । विश्व चिंतन करी माझें ॥ ८७ ॥
प्राणिमात्रास संकट पडत । तितुके श्रीरामा स्मरत ।
तेणें पुरती मनोरथ । जग निर्मक्त श्रीरामें ॥ ८८ ॥
मज वर्ण व्यक्ति नाहीं । ऐशियातें पाहीं ।
घाला घालोनियां लवलाहीं । धरिलें कांहि चालेना ॥ ८९ ॥
ऐसें असतां सर्वथा । कोणातें स्मरो मी आतां ।
विचार करितां रघुनाथा । बुद्धि तत्वतां आठविली ॥ ९० ॥
अहंकारें घालोनि घाला । अव्यक्त व्यक्तीं आकळिला ।
जीवदशेंसीं आणिला । वेगीं बांधला कर्मपाशीं ॥ ९१ ॥
लटकेंचि क्रियमाण । करवून संचित जाण ।
वरते ते भोग दारुण । प्रारब्ध जाण तया म्हणती ॥ ९२ ॥
या त्रिविध कर्माच्या संगतीं । पडिजे जन्ममरणावर्तीं ।
भोगिजेती योनिपंक्तीं । उसंत चित्तीं असेना ॥ ९३ ॥
तें छेदावया कर्मबंधन । सबळ विरक्त भक्त जन ।
मी होवोनियां भजन । माझेंचि जाण करिताती ॥ ९४ ॥
अद्वैतभजनाचा संतोष । होती सर्वभावीं उदास ।
करोनि कुर्वंडी सर्वस्व । स्वयें सुखास भोगिती ॥ ९५ ॥
स्वयें स्वसुख भोगिती । उसंत नाहीं अहोरातीं ।
इतर कर्मबंधीं पडती । तेही येती तया शरण ॥ ९६ ॥
बाप कृपाळु दीनदयाळ । न म्हणती वेळ अवेळ ।
दीन देखोनि तत्काळ । करिती सकळ सोडवणें ॥ ९७ ॥
छेदोनि कामक्रोधांचे बंध । आणि कर्माकर्मांचे भेद ।
खाणोनि विषयाचा कंद । स्वरुप शुद्ध प्रबोधिती ॥ ९८ ॥
देहमात्र झाला कृश । त्यासीं उपचारिती सुरस ।
देवोनि अर्धमात्रारस । जन्ममरणास नासिती ॥ ९९ ॥
एवढे असतां दीनोद्धारी । मज दीन केलें इहीं किंकरीं ।
आतां स्मरोनि झडकरी । करीन बोहरी सकळांची ॥ १०० ॥
ऐसा करोनि निर्धार । सरिसावला रामचंद्र ।
स्मरला तो हनुमान वीर । रुद्रावतार प्रत्यक्ष ॥ १ ॥
हनुमंत प्रगट होऊन रामांचे पाश तोडतो :
ऐकतां श्रीरामवचन । पातला सवेग कपिनंदन ।
पाश छेदोनियां जाण । रगुनंदन सोडविला ॥ २ ॥
लक्ष्मणासमवेत । श्रीराम केला नित्यमुक्त ।
अगाध बोध हरिभक्त । नामें निर्मुक्त चराचर ॥ ३ ॥
जगा संकट पडलिया जाण । श्रीराम सोडवी आपण ।
त्या श्रीरामाचें पाशबंधन । निजभक्तें जाण सोडविलें ॥ ४ ॥
यालागीं श्रीरघुनाथ । झाला भक्ताचा अंकित ।
तो ज्याच्या माथां ठेवी हात । त्यासी मुक्त करी श्रीराम ॥ ५ ॥
मुक्तोपकार फेडावया । अवतार धरणें रघुराया ।
धांवतसे लवलाह्यां । राखावया निजभक्तां ॥ ६ ॥
अंबरीषाची जन्मकथा । न साहवेचि भगवंता ।
स्वयें झालाचि अंगीकारिता । उणें भक्ता येऊं नेदी ॥ ७ ॥
गज गांजितां पाणियेथडी । वैकुंठीहोनियां उडी ।
घालोनियां लवडसवडी । गज तांतडी सोडविला ॥ ८ ॥
दैत्यें पीडिलें प्रल्हादासी । न साहवे भगवंतासीं ।
उतटूनियां कोरड्या खांबासी । निजरुपासी दाविलें ॥ ९ ॥
दैत्य धरोनि मांडिवरी । चिरियेला नखाग्रीं ।
भक्ताकाजकैवारी । नरकेसरी पल्हाद ॥ ११० ॥
निजभक्तांसीं अट्क । जरी पडलें अलोलिक ।
तितकेंही रघुकुळटिळक । स्वांगें देख निवारी ॥ ११ ॥
ऐसा भगवंताचा निर्धार । म्हणावोनि हरिभक्त निरंतर ।
न वचकती अणुमात्र । हनुमान वीर अग्रणी ॥ १२ ॥
पुढें देखोनि रघुवीरा । श्यामसुंदर मनोहरा ।
प्रेमें कांपत थरथरां । अश्रुधारा स्रवताती ॥ १३ ॥
अंगीं रोमांच रवरवित । स्वेदबिंदु डळमळित ।
कंठी बाष्प पैं दाटत । सद्गदित पैं वाचा ॥ १४ ॥
सत्वभरितें न सांवरत । पडिला चरणावरी मूर्च्छित ।
श्रीराम अति प्रीतीं उचलित । आलिंगित निजहृदयीं ॥ १५ ॥
आंवरुन सत्वावस्था । चरणांवरी ठेऊन माथा ।
झाला काय विनविता । सावधानता परिसावें ॥ १६ ॥
अप्यग्रणीरात्मभुवां कपींद्रो जगाद देवं जयपूर्वशब्दैः ।
निःशेषकर्तुं हि निशाचराणामस्मादृशां वा इह तर्जनात ॥२॥
जो भक्तांमाजी मुकुटमणी । ब्रह्मादिकां अग्रगणी ।
श्रेष्ठ सकळिकांच्या स्रजनीं आत्मभू म्हणोनि त्यासी म्हणती ॥ १७ ॥
भगवंतापासून ज्ञान । प्राप्त झाला चतुरानन ।
त्यासही लागले लांछन । स्वकन्या देखोन भुलला ॥ १८ ॥
त्याहीपरीस विशुद्ध । कपिनाथ सावध ।
अद्वैतज्ञानें अगाधबोध । निजानंद भोगित ॥ १९ ॥
वाती लावोनि पाहतां । दुजें नये दृष्टचे हाता ।
तेथें कैंची विषयवार्ता । पूज्य तत्वतां आत्मभूसि ॥ १२० ॥
भक्तांचा तरी मुकूटमणी । सबाह्य वेंचिलें श्रीरामभजनीं ।
उसंत नाहीं अर्धक्षणीं । मनादिकरणीं सर्वथा ॥ २१ ॥
सर्वप्राण सर्वशक्ती । उसंत नाही श्रीरामभक्ती ।
तो उभा राहोन मारुती । श्रीरामाप्रती विनवित ॥ २२ ॥
हनुमंत रामाचे स्तवन करितो :
करोनि रामनामें भुभुःकार । जयजयकारें गर्जे थोर ।
श्रीरामासी उत्तर । काय कपींद्र बोलिला ॥ २३ ॥
तूं अकळ लाघवी रघुनाथा । सांडोनियां शरणागता ।
दीना वानरां समस्तां । कोणा न पुसतां आलासी ॥ २४ ॥
आम्हां गमतसे चित्तें । वंचोनियां निजभक्तांतें ।
स्वामी येणें केलें तेथें । तें कळलें निश्चितें दातारा ॥ २५ ॥
मारिलिया रावणास । पाताळीहीं राक्षस ।
प्रबळ होतील बहुवस । मागुतें आपणास येणें घडेल ॥ २६ ॥
म्हणोनि श्रीरामा जाण । न मारितां रावण ।
येथें केलें आगमन । यांची बोळवण करावया ॥ २७ ॥
राक्षसांचा मनोगत । रावण मारील रघुनाथ ।
जाईल अयोध्ये त्वरित । आम्हांसी येथे सांडूनी ॥ २८ ॥
मग आम्हीं करावें काय । श्रीरामीं भेटी कैंची होय ।
म्हणोनि रचिले उपाय । तुज पाहें आणावया ॥ २९ ॥
तूं अजेय गा सर्वथा । रणीं नातुडसी झुंजतां ।
आपुले पूर्वजन्म शोधितां । युक्ति तत्वतां आठवली ॥ १३० ॥
जन्मांतरीं निष्कामभजनीं । श्रीरामा तुज केलें ऋणी ।
यास्तव तिहीं पाशेंकरोनी । तुज बांधोनी आणिले ॥ ३१ ॥
नाम स्मरतां श्रीरघुनाथ । महापापी उद्धरत ।
त्या तुज राक्षस बांधित । असंभावित हे वार्ता ॥ ३२ ॥
इहलोकीं परलोकीं । ऋण फेडावें आवश्यकीं ।
हे जाणावया या लोकीं । पास कौतुकीं साहिले ॥ ३३ ॥
हाचि तुझा निजविचार । श्रीरामा आहे साचार ।
कीं विचारिलें प्रकारांतर । वानरभार छळावया ॥ ३४ ॥
तुज राहिलिया गुप्तगतीं । वानरभार काय करिती ।
कोठें कोठें तुज पाहती । साधन करिती ते कोण ॥ ३५ ॥
तरी साधावया रघुनंदन । जें आचरावें तें बंधन ।
साधनीं रिघोन अभिमान । वृथाचि जाण धांवडीत ॥ ३६ ॥
ऐसें जाणोनि मर्कट । सांडिलें साधनकचाट ।
नाम स्मरती यथेष्ट । तेणें वाट दाविली ॥ ३७ ॥
नामीं अनुसरलों तत्वतां । शुद्धि लागली नाम स्मरतां ।
नामें भेटविलें रघुनाथा । उपाय अन्यथा नेणें मी ॥ ३८ ॥
ऐसा विनवोनियां रघुनंदन । पुसता झाला वीर वायुनंदन ।
देई आज्ञा मजलागून । राक्षसनिधन करावया ॥ ३९ ॥
ऐकोनि कपीचें उत्तर । संतोषला रघुवीर ।
आलिंगिला पैं सत्वर । अति चतुर तू होसी ॥ १४० ॥
अद्भुतशक्ति हनुमंता । वाचे न बोलवे सर्वथा ।
मज सोडविलें रघुनाथा । बहुत आतां काय बोलूं ॥ ४१ ॥
पुसणें काय विचार । करीं दुर्जनांचा संहार ।
वचन ऐकोनि कपींद्र । करुं संहार आदरिला ॥ ४२ ॥
पूर्वीच अतर्क्य गती । पुच्छाचा वेढा नगराप्रती ।
करोनि राहिला मारुती । होता निश्चितीं चिन्ह पाहत ॥ ४३ ॥
हनुमंत रामांच्या आज्ञेने राक्षसांना मारुन महिरावणाचा वध करितो :
श्रीरामाचें आज्ञापन । लाहोनियां कपिनंदन ।
करितां झाला कंदन । सावधना अवधारा ॥ ४४ ॥
श्रीरामाचे पाश बहुत । स्वयेंचि तुटले समस्त ।
पुढें देखिला कपिनाथ । अति आकांत राक्षसां ॥ ४५ ॥
एकाचे हातपाय गळाले । एकाचे प्राण कंठी राहिले ।
एका अधोवात सुटले । मुतों लागले उभ्यां उभ्यां ॥ ४६ ॥
एक आरडती ओरडती । एक पळाले मागुती ।
एक येती काकुळती । तृणें दांती धरोनि ॥ ४७ ॥
एकें लागलीं दिक्पुटीं । एकांची रुधली घांटी ।
तंव अवचित पुच्छाटी । वाजे पाठीं अनिवार ॥ ४८ ॥
देखोनि सकळांची करुणा । न साहवे महिरावणा ।
येवोनियां समरांगणा । वायुनंदना पाचारी ॥ ४९ ॥
येरु ठायींच सावध । श्रीराम प्रभावें विशद्ध ।
करुं आदरिलें युद्ध । अति सुबद्ध झोतधरणी ॥ १५० ॥
मिसळले द्वंद्वयुद्धा । मागें न सरती कदा ।
येरयेरांचिये वधा । करिती सावध येरयेरां ॥ ५१ ॥
येरयेरां लाविती कळा । परस्परें चेपिती गळा ।
वर्मी हाणिती सबळा । आणिती तळा परस्परें ॥ ५२ ॥
येरयरां हाणिती धके । गुडघे कोंपर तिखट नखें ।
वोरबडे एकमेकें । अति तवकें काढिती ॥ ५३ ॥
हनुमान वज्रदेही वीर । अंगावरी न वचे चीर ।
राक्षसाचें शरीर । नखीं सत्वर विदारिलें ॥ ५४ ॥
हनुमान विचारी निजचितें । विलंब कासया करुं यथें ।
हाणी आवेशें बहुतें । मुष्टिघातें मस्तकीं ॥ ५५ ॥
माथां लागतां आघात । मस्तक गेला कोथळांत ।
भडभडां रुधिर वमित । प्राण निश्चित सांडिला ॥ ५६ ॥
देखतां श्रीरघुनाथा । हनुमंताचेनि हातें मरतां ।
चारी देहां हाणोनि लाता । श्रीरामीं तत्वतां मिळोनि गेला ॥ ५७ ॥
स्थूळ सांडी नश्वर म्हणोन । सूक्ष्म तें मनोजन्य ।
कल्पनामात्र तें कारण । स्वरुपाभिमान तें चौथें ॥ ५८ ॥
होतां श्रीरामदर्शन । अप्राप्तता निमाली पूर्ण ।
नित्यमुक्ततेची निजखूण । बाणली संपूर्ण राक्षसा ॥ ५९ ॥
पृथ्वी सदाचिंतित । माझे माथां श्रीरघुनाथ ।
विचरत आहे अहोरात । कृतकृतार्थ तेणें मी ॥ १६० ॥
तेथें स्वरुपाभिमान । राहोनियां कार्य कोण ।
मग लाजोनियां जाण । झाली लीन श्रीरामीं ॥ ६१ ॥
ऐसें पृथ्वीचें अंतःकरण पूर्ण । तिचे नांवाचा महिरावण ।
दृष्टी देखतां रघुनंदन । झाला जाण नित्यमुक्त ॥ ६२ ॥
कृपाळु श्रीरघुनंदन । फेडावया पूर्वभजनऋण ।
येवोनि पाताळा आपण । राक्षस जाण उद्धरिला ॥ ६३ ॥
एका जनार्दना शरण । मारियला महिरावण ।
पुढें वधूं अहिरावण । सावाधान अवधारा ॥ १६४ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थारामायणे युद्धकांडे एकाकारटीकायां
महिरावणवधो नाम त्रिपंचाशत्तमोऽध्यायः ॥ ५३ ॥
ओंव्या ॥ १६४ ॥ श्लोक ॥ २ ॥ एवं ॥ १६६ ॥
हे पण वाचा: संत एकनाथांची संपूर्ण माहिती
तुमच्या शेतमालाची मोफत जाहिरात करण्या साठी कृषी क्रांती ला अवश्य भेट द्या
ref:satsangdhara
भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेपनावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेपनावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेपनावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेपनावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेपनावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेपनावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेपनावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय त्रेपनावा
