भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय सातवा
अंगदाकडून रावणाची निंदा
॥ श्रीसद्गुरुरामचंद्राय नमः ॥
अंगदाचे रावणाच्या सभेत उड्डाण :
अंगद आकाशमार्गेंसीं । शीघ्र आला तो लंकेसीं ।
प्रवेशला रावणसभेसीं । अति विन्यासीं ते ऐका ॥ १ ॥
सोऽभिपत्य मुहूर्तेन श्रीमद्रावणमंदिरम् ।
ददर्शासीनमव्यग्रं रावणं सचिवैःसह ॥१॥
ततस्तस्याविदूरेण निपत्य हरिपुंगवः ॥२॥
सभासद व रावणावर त्याचा परिणामः
रावणसभेपुढें जाण । आलें अंगदाचें उड्डाण ।
तेणें दचकला दशानन । कंपायमान भयभीत ॥ २ ॥
पडतां अंगदाची उडी । लंका अत्यंत हडबडी ।
दडाल्या वीरांचिया कोडी । जालीं बापुडीं राक्षसें ॥ ३ ॥
कराव्या अवघ्यांचा घात । पुढतीं आला रें हनुमंत ।
ऐसा वळसा लंकेआंत । अति आकांत राक्षसां ॥ ४ ॥
कपिभयें भयभीत । रावणसभा पैं समस्त ।
जैसें चित्रींचें लिखित । तैसें तटस्थ अवघेही ॥ ५ ॥
अंगदेसीं स्वयें संमुख । बोलो न शके दशमुख ।
आणीक कोण बोले मशक । टकमक पाहती राक्षस ॥ ६ ॥
होतां अंगदाचें आगमन । राक्षसां पाडिलें महामौन ।
चाकाटला दशानन । तें देखोन कपिबोले ॥ ७ ॥
मी तंव सभेचा अतीत । कोणी पुसेना स्वागत ।
भयभ्रमें अति भ्रांत । निजनिश्चित महामूर्ख ॥ ८ ॥
तुम्हा अवघ्यांसीं पडिलें मौन । त्याही मौनाचें कारण ।
तें म्यां लक्षिलें संपूर्ण । सावधान अवधारा ॥ ९ ॥
अंगद त्याचे कारण सांगतो :
वानरांच्या निजदळीं । श्रीराम आला आतुर्बळी ।
तेणें तुम्हां दांतखिळी । वचनावळी खुंटली ॥ १० ॥
अचुकसंधानी रघुनाथ । देखोनियां छत्रपात ।
वेडावला लंकानाथ । युक्तायुक्त विसरला ॥ ११ ॥
येतां देखोनि रघुनंदन । राक्षससभा आणि ।
प्रधान अवघ्यां पडलें महामौन । वचनावचन खुंटलें ॥ १२ ॥
असो ही श्रीरामाची ख्याती । तुम्हांसी गांगिलें मारुतीं ।
खुंटली हनुमंतें वचनोक्ती । तेही उपपत्ती अवधारा ॥ १३ ॥
हनुमंताच्या पराक्रमाचा प्रताप :
हनुमान अशोक वनीं बळी । केली राक्षसा रवंदळी ।
तेणें तुम्हां दांतखिळी । वचनावळी खुंटली ॥ १४ ॥
हनुमान पुच्छाच्या निजज्वाळीं । लंका करितां पैं होळी ।
तेणे बैसली दांतखिळी । वचनावळी खुंटली ॥ १५ ॥
अचुकसंधानी रघुनाथ बळी । कपिपुच्छाच्या निजज्वाळीं ।
केली राक्षसां रवंदळी । वचनावळी खुंटली ॥ १६ ॥
रावणें फुकितां अग्निज्वाळी । खांडमिशां जाहली होळी ।
तेणें बैसली दांतखिळी । वचनावळी खुंटली ॥ १७ ॥
हनुमंतें राक्षसांस । रणीं दिधला अति त्रास ।
तेणें वाचा पडली ओस । कोणी कोणास पुसेना ॥ १८ ॥
लंकेसीं भोवडोनि आवर्त । आतुर्बळी हनुमंत ।
कैसा असे रामकटकांत । कपिवृत्तांत अवधारा ॥ १९ ॥
यो युष्माकमदीदहत्पुरमिदं योऽदीदलत्काननं
योऽक्षं वीरममीमरद्रिरिगुहां यौऽबीभरद्राक्षसान् ।
सोऽस्माकं कटके कदाचिदपि नो र्वरिषु संभाव्यते
दूतत्वेन इतस्ततः प्रतिदिनं संप्रेष्यते सांप्रतम् ॥ ३ ॥
जो कां अशोकवनाआंत । वने उपाडी हनुमंत ।
करोनि अखयाचा घात । केला निःपात राक्षसां ॥ २० ॥
वनकर किंकर प्रधानपुत्र । हेही मारिले समग्र ।
गांगोनि इंद्रजित ज्येष्ठ कुमर । सैन्यसंभार निर्दाळिला ॥ २१ ॥
रावण अपमानोनियां भारी । जाळोनिया लंकापुरी ।
मारोनियां राक्षसहारी । लंकागिरिदरी पूर्ण केली ॥ २२ ॥
राक्षसदातांच्या राशी थोरी । हनुमान मोजी कुडवेंवरी ।
तो श्रीराम कटकामाझारी । महावीरीं गणिजेना ॥ २३ ॥
सांपेंसांपे पैं देख । चिट्टीपत्रांचे पायिक ।
लंके धाडिले ते एक रंक । अति मशक हनुमंत ॥ २४ ॥
रावणाची दुरुक्ती :
करावया अंगदाचें छळण । दुरुक्तिबोलाचें विंदान ।
स्वयें अनुवादे रावण । सावधान अवधारा ॥ २५ ॥
सांडूनि दुर्गद्वारभूमी । तूं आलासी अमार्गगामी ।
यालागीं तुजसी न बोलों आम्ही । मौनानुक्रमीं राहिलों ॥ २६ ॥
अमार्गगाम्यासी संभाषण । हें तव आम्हांसी अति दूषण ।
ऐकोनि रावणाचें वचन । हास्यवदन अंगद ॥ २७ ॥
श्लोकार्ध – सपश्यति परं दोषमात्मदोषं न पश्यति ॥ ४ ॥
अंगदाची प्रतिक्रिया, रावणाचा उपहास व बळाचा अविष्कार :
रावणा ऐक सावधान । देखती पुढिलांचे अवगुण ।
आपुलें न देखती दूषण । रासभ पूर्ण ते एक ॥ २८ ॥
पुच्छ रासभाचे ठायीं । हे तंव लांडे गधडे पाहीं ।
स्वधर्मविवेक ज्यां नाहीं । ते तर भुई भारभूत ॥ २९ ॥
वानरां आकाशगमन । हें तव आमुचें स्वधर्माचरण ।
स्वधर्मा लाविजे जें दुषण । शूकर श्वान तो एक ॥ ३० ॥
मुख्य अधर्म तस्करपण । तेहीं परदारहरण ।
खतेला पापी तूं रावण । काळें वदन तिहीं लोकीं ॥ ३१ ॥
वेदबाह्य तूं एक जाण । स्वधर्मकर्मीं तुज दुषण ।
महापापी तूं रावण । काळें वदन तिहीं लोकी ॥ ३२ ॥
निकट देखोनि रावण । त्याचें करावया निर्दळण ।
आलें अंगदासी स्फुरण । रोम संपूर्ण थरकती ॥ ३३ ॥
रावण मारीन मारिलिया ठायीं । अवघी खंडली शिष्टाई ।
म्हणोनि सरसावला पाहीं । आठव कांहीं नाठवे ॥ ३४ ॥
अंगद खवळला देखोन ।चळीं कांपे दशानन ।
राक्षस कांपती प्रधान । दुसरें विघ्न हें आलें ॥ ३५ ॥
पहिला करोनि गेला होळी । दुसरा आला त्याहूनि बळी ।
राक्षस कांपती चळाचळीं । आतुर्बळी वानर ॥ ३६ ॥
लंका निरोधी श्रीरघुनाथ । निःशंक एकला रामदूत ।
आम्हांसी करुं आला अंत । चळीं कांपत राक्षस ॥ ३७ ॥
अंगदाचें दृष्टीकडे । पाहतां रावण जालें वेडें ।
राक्षससैन्य तें बापुडें । येर दडे येरामागें ॥ ३८ ॥
रावणहंता श्रीरघुनाथ । यालागीं न मारीच हनुमंत ।
मूर्खपणे मी उन्मत्त । लंकानाथ मारुं पाहें ॥ ३९ ॥
करितां श्रीरामनामस्मरण । समूळ पळे मूर्खपण ।
क्रोधानुवृत्तीं गिळोनि जाण । सावधान पैं जाला ॥ ४० ॥
स्वमुखें बोलिला रघुपती । अंगदाअंगीं शौर्य शांती ।
गिळोनियां क्रोधनुवृत्ती । सभेप्रति बैसला ॥ ४१ ॥
तस्य वेदवसुयोजनमानं भद्रपीठमुदवेक्ष्य सुंदरम् ।
वायुसूनुरिव पुच्छचिवृद्धिर्यातुधानसममाशु ववर्ध ॥ ५ ॥
पुच्छाचे आसनावर बैठक :
चौर्यायसी संख्या योजन । उंच रावणसिंहासन ।
अंगदही तत्समान । घाली आसन तें एका ॥ ४२ ॥
जेंवी लंकादहनहेत । पुच्छ वाढवी हनुमंत ।
रावणासम आसनार्थ । पुच्छ पुरुषार्थी अंगद ॥ ४३ ॥
पुच्छ वाढवोनियां जाण । त्याचें वेळोनि पुच्छसन ।
अंगद बैसला आपण । समसमान दशमुखा ॥ ४४ ॥
दशमुखेंसीं संमुख । अंगद बैसला निःशंक ।
रावणा लागली टकमक । अति साशंक राक्षस ॥ ४५ ॥
अंगदा येथोनि परता सर । ऐसें म्हणावया दशशिर ।
न संभवे पैं उत्तर । ऐसा अत्युग्र कपि भासे ॥ ४६ ॥
रावणासंमुख सिंहासनी । अंगद बैसोनि पुच्छासनीं ।
वाकुंल्या दावी फळें खाऊनी । मिचकावूनी नयनातें ॥ ४७ ॥
अंगद श्रीरामाचा दूत । एकला आलासे सभेआंत ।
तेणें राक्षसां आकांत । भयाकुळित रावण ॥ ४८ ॥
रावणाच्या प्रश्नाला अंगदाचे उत्तर :
अंगद बैसला देखोन । हळूच पुसे दशानन ।
हनुमान नव्हेसी तरी तू कोण । आगमन किमर्थ ॥ ४९ ॥
ऐसें पुसतां लंकानाथ । अंगद आपुला वृत्तांत ।
स्वयें असे पैं सांगत । श्रीरघुनाथ स्मरोनी ॥ ५० ॥
दूतोऽहं कोशलेंद्रस्य रामस्याक्लिष्टकर्मणः ।
वालिपुत्रोंऽगदो नाम यदि ते श्रोत्रमागतः॥६॥
अंगदाची दूताची भूमिका :
ज्याचा निर्दुष्ट पुरुषार्थ । जेणे खरदूषणा केला घात ।
त्या श्रीरामाचा मी दूत । वाळिसुत अंगद ॥ ५१ ॥
मारीच मारिला वनाआंत । ज्या संमुख न ये लंकानाथ ।
त्या श्रीरामाचा मी दूत । वाळिसुत अंगद ॥ ५२ ॥
कौसल्योदरपंचानन । कौसल्यानंदवर्धन ।
त्या श्रीरामाचा दूत मी जाण । वाळिनंदन अंगद ॥ ५३ ॥
देवां वाळी दैत्यां वाळीं । सुरां असुरां दानवां वाळी ।
त्या वाळीचा अंगद बळी । आलों तुजजवळी तें ऐक ॥ ५४ ॥
रावणा सुनी काखेतळीं । सप्तसमुद्रीं केली आंघोळीं ।
त्या वाळीचा पुत्र अंगद बळी । रामे तुजजवळी धाडिलें ॥ ५५ ॥
दुंदुभी मारिला किष्किंधेजवळी । तत्पुत्र मारिला विवरसमेळीं ।
त्या वाळीचा पुत्र मी अंगद बळी । रामें तुजजवळी धाडिलें ॥ ५६ ॥
सहा मास निराहारी निरुदक । विवरीं मारिले दैत्य अनेक ।
त्या वाळीचा मी अंगद देख । रामें आवश्यक मज धाडिलें ॥ ५७ ॥
सीता देवोनि शरणागत । जाहल्या वांचेल लंकानाथ ।
येरव्हीं त्याचा करीन घात । ऐसें रघुनाथ बोलिला ॥ ५८ ॥
रावणाची दुष्ट वाणी :
छळावया अंगदोक्ती । क्षोभे बोले लंकापती ।
रावणाच्या छळणोक्ती । अति व्युत्पत्ती अवधारा ॥ ५९ ॥
रे रे अंगद सांप्रतं तव पिता रामेण हत्वा स्वयं
सत्यं ते मम नारदेन कथितं तारार्पिता सुग्रीवे ।
दूतत्वेन कथं न लज्जसि कपे रामस्य लोकस्य
वा भूभार शृणु जीवनं कपिकुले साधर्म्यनष्टाधम ॥७॥
धिग् धिग् अंगदा तुझा पुरुषार्थ । धिग् धिग् अंगदा तुझा बळार्थ ।
जेणें पित्याचा केला घात । त्याचा दूत म्हणविसी ॥ ६० ॥
संमुख संग्रामीं न करी घात । ठकून मारिला युद्धाआंत ।
ऐसा नष्ट श्रीरघुनाथ । त्याचा दूत म्हणविसी ॥ ६१ ॥
आणिक एक अभिनव कहाणी । नारदें सांगितलें मजलागूनी ।
रामें हिरोनि तुझी जननी । केली निजपत्नी सुग्रीवा ॥ ६२ ॥
ठकवोनि केला पित्याचा घात । मातेसी आणिक योजिला कांत ।
ऐसा नष्ट श्रीरघुनाथ । त्याचा दूत म्हणविसी ॥ ६३ ॥
अंगदा तूं निर्लज्ज मूर्तिमंत । आमचेही सभेआंत ।
न लाजसी म्हणवितां रामदूत । धिक् पुरुषार्थ अंगदा ॥ ६४ ॥
पोटीं पुत्र व्हावा रुढ । तेणें घ्यावा पित्याचा सूड ।
तूं तंव जन्मलासि दगड । वृथा माकड श्लाघसी ॥ ६५ ॥
अंगदासारिखा निलाजिरा । पाहतां न दिसे दुसरा ।
काय मुख दाविसी वानरा । रिघोनि सागरां जीव देईं ॥ ६६ ॥
नातरी करीं आड विहिरी । कां पोटीं घालीं सुरी ।
जळो तुझी वाढीव थोरी । निंद्य संसारीं तूं एक ॥ ६७ ॥
भेदनीतीचा अवलंब :
छळणा बोले लंकानाथ । अंगदा तूं सभाग्यवंत ।
मज रावणासी जाहल्या शरणागत । अभयहस्त तुज माझा ॥ ६८ ॥
साधावया पितृकार्यार्थ । मिथ्या म्हणविसी रामदूत ।
हाही कळला तुझा वृत्तांत । शरणागत तूं माझा ॥ ६९ ॥
सूड घ्यावा पिता वाळी । शरण आलासी मजजवळी ।
मी रावण आतुर्बळी । तुज तत्काळीं कुढावीत ॥ ७० ॥
मारोनि श्रीराम लक्ष्मण । करोनि रणकंदन ।
अंगदा देईन किष्किंधाभुवन । सत्य वरदान हें माझें ॥ ७१ ॥
त्यावर अंगदाची प्रतिक्रिया :
ऐसें बोलतां दशानन । अंगद झाला हास्यवदन ।
कैंसें देतो प्रतिवचन । सावधान अवधारा ॥ ७२ ॥
स्वयंवरीं धनुष्यीं वाहतां गुण । सभे पडलासी उलथून ।
तुझ्या अंगीं नपुंसकपण । केंवी म्यां शरण रिघावें ॥ ७३ ॥
स्वयंवरीं श्रीरामें आपण । करितां त्र्यंबक भंजन ।
रावणाचें काळें वदन । तुज म्यां शरण केंवी यावें ॥ ७४ ॥
संमुख न येववे रघुनाथा । मारीचा देवोनि मरणार्था ।
सीता चोरोनि होसी पळता । शरणागता कोण न राखे ॥ ७५ ॥
नपुंसक हीन दीन रावण । त्या तुज मी केंवी रिघावें शरण ।
उलटें हाणितां चडकाण । धाकेंचि प्राण सांडिसी ॥ ७६ ॥
म्हणोनि उचलितां हात । गजबजिला लंकानाथ ।
अंगदें कोप करोनि शांत । अनुवादत रामाज्ञा ॥ ७७ ॥
रावणाच्या यापूर्वी झालेल्या अपमानित अवस्थांचा झाडा अंगद क्रमाने घेतो :
बहुत ऐकिले रावण । त्यांमाजील तूं कोण ।
विविध रावणांचें लक्षण । वदे विचक्षण अंगद ॥ ७८ ॥
एका रावणाची थोरी । सहस्रार्जुनासी युद्ध करी ।
तेणें कवळोनि वामकरीं । क्षणामाझारीं धरियेला ॥ ७९ ॥
सहस्रार्जुनाकडून रावणाची शोभा :
सहस्रार्जुन कृपावंत । रावण हीन दीन अशक्त ।
नगरोद्वंधें संरक्षित । कारागृहांत न घालीच ॥ ८० ॥
दुर्गद्वारपाळ पाचारुन । स्वमुखें सांगे सहस्रार्जुन ।
दहा मुखांचा रावण । बाहेर आपण जाऊ नेदीं ॥ ८१ ॥
नगरदुर्गोद्वंधन । पायीं शृंगखलाबंधन ।
यापरी राखोनि रावण । वाहवी जीवन रेवेचें ॥ ८२ ॥
रावणाच्या दाह शिरीं । देवोनियां दहा घागरी ।
जळ वाहे निरंतरीं । घरोघरीं उदकार्थ ॥ ८३ ॥
राजगृहींचें जें भातें । खावय न पुरें रावणातें ।
दहाही मुखें समसमितें । केलें तेथे तें एका ॥ ८४ ॥
बैसोनियां जांत्यावरी । गीत गाय दहाही स्वरीं ।
कणी कचरडा झाल्यावरी । दहाही शिरीं देती टोले ॥ ८५ ॥
कुटका भाकरी हाता येत । रावण धापसे तेथें नाचत ।
इफिइफि पिंगा गात । मागे भात घरोघरीं ॥ ८६ ॥
दाही मुखें दोहरे गात । वीसही नाचवी हात ।
थै थै थैकार दावित । चणे मागत पसारा ॥ ८७ ॥
ताक मागावयालागूनी । श्वानवाणी रासभवाणी ।
रावण भुंके दहाही वदनीं । दावी रडणी श्वानाची ॥ ८८ ॥
सहस्रार्जुनें कानडदेवतेसी । राखण ठेविलें नगरासीं ।
तिचें रक्षण चौपासीं । अहर्निशीं सावध ॥ ८९ ॥
रावण पळतां आकाशगतीं । कानडदेवता रक्षणस्थिती ।
वेताटी माथां वाजती । पडे क्षितीं मूर्च्छित ॥ ९० ॥
ऐसा सहा महिनेवरी । निर्गम न पुरेचि ते नगरीं ।
नेसणें फाटल्या उघड्या टिरी । उवा लिखा शिरीं बुचबुचित ॥ ९१ ॥
तेथें पौलस्ति पुत्रस्नेहेंसीं । येवोनि सहस्रार्जुनापासीं ।
मुक्त करवी रावणासी । तंव तो त्यासी नाठवे ॥ ९२ ॥
पौलस्तीस पाठवी कारागृहांत । देखें दशमुख असंख्यात ।
तेणें पौलस्ति अति विस्मित । रावण तेथ असेना ॥ ९३ ॥
तंव रावणशिरीं घागरी । थै थै नाचे नानापरी ।
चण्यावारीं घरोघरीं । देखोनि दुरी पौलस्ति ॥ ९४ ॥
रावण धरोनियां हातीं । पौलस्ति नेतां लंकाप्रती ।
द्वारपाळीं केली विनंती । नव्हे निर्गति अचिन्हीं ॥ ९५ ॥
पौलस्ति पुसे चिन्हसंज्ञा । काळें करोनियां वदना ।
नाकीं लाविलिया चुना । उद्वधना निर्मुक्ति ॥ ९६ ॥
राजमुद्रा घेवोनि करीं । शिघ्र आलिया नगरद्वारीं ।
सुखरुप निगमाची थोरी । जाण निर्धारीं ऋषिवर्या ॥ ९७ ॥
पौलस्ति आणूं गेला सुद्रेसी । रावणें मसी लावोनि मुखासीं ।
चुना लावोनियां नाकासीं । केला द्वारेसीं निर्गम ॥ ९८ ॥
सावध ऐकें लंकापती । ऐसी एक्या रावणाची गती ।
ऐक दुजियाची स्थिती । ते मी तुजप्रती सांगेन ॥ ९९ ॥
बळीच्या राज्यात रावणाची दुर्दशा :
दुजा रावण उन्मादबळी । सवेग रिघोनि सुतळीं ।
रणीं जिणावया बळी । क्रोधानळीं चालिला ॥ १०० ॥
बळिद्वारी द्वारपाळ वामन । तेणें जावों दिधला रावण ।
बळीपुढें दशकंठ तृण । लज्जायमान राहिला ॥ १ ॥
बळि आणि विंध्यावळी । सारिपाट खेळती सुखसमेळीं ।
रावण आलिया जवळी । मशकसमेळीं । लक्षेना ॥ २ ॥
रावण दशमुखीं किडें । किंवा आलेंसे घुंगरडें ।
हे न दिसे बळीपुढें । खेळाकडे विगुंतला ॥ ३ ॥
बळि तृणप्राय न गणी । कळलें रावणा मनीं ।
त्यासी मारावें सिंतरुनी । आवांका धरोनी उभा असे ॥ ४ ॥
सारीपाट खेळतां आवेशा । हातींचा गळोनि पडिला फांसा ।
दे दे म्हणतां लंकेशा । त्यासीं तो सहसा उचलेना ॥ ५ ॥
एके हातीं दोहीं हातीं । चहूं हातीं दहाही हातीं ।
वामनें आकर्षिली शक्ती । विसां हातीं उचलेना ॥ ६ ॥
उचलूं जातां लज्जामेळीं । फांसा आदळला कपाळीं ।
देवोनि आक्रंदें आरोळी । पडिला तळीं मूर्च्छित ॥ ७ ॥
रावण पडतांचि भूतळीं । दहाही मुखीं भरली धुळी ।
देखोनि हांसे विध्यावळी । पिटिली टाळी सेवकीं ॥ ८ ॥
रावण पडतां मुर्च्छित । कपाळीं अशुद्ध प्रवाहत ।
तेणें तो दिसताहे आरक्त । जैसें कां प्रेत अहेवेचें ॥ ९ ॥
दहाही शिरें वीस हात । करंटें होणें आणिले येथ ।
याचें पडो नये रक्त । काढा म्हणे विंध्यावळी ॥ ११० ॥
येवोनि बळीचे सेवक । अलंकार एक एक ।
वस्त्रें वस्त्रें हिरोनि देख । नेला दशमुख अति दूरी ॥ ११ ॥
अति बळेंसीं कुंथत । युद्धा आला लंकानाथ ।
त्याचा निवडला पुरुषार्थ । विटंबनार्थ तो ऐका ॥ १२ ॥
आगें लंड पिछे गांड । सेवकीं केलें भंडोभंड ।
रावणाचें काळें तोंड । लज्जावितंड तेणें त्यासीं ॥ १३ ॥
रावण राजा अति समर्थ । न्हावी न मिळेचि तेथ ।
केश लांब दहा हात । असे दावीत जगासी ॥ १४ ॥
आशीर्वाद दिधला ऋषीं । केशवृद्धि जाली त्यांसीं ।
जो तो रावण उपहासी । उकासाबुकसीं स्फुंदत ॥ १५ ॥
रावणाला त्रस्त करण्यासाठी वामन प्रयत्नशील :
रावणाच्या निजमूळीं । वामन लागला समूळीं ।
तेणीं मेळविला धुळी । केली रांगोळी गर्वाची ॥ १६ ॥
लज्जान्वित दशानन । जाऊ पाहे जीव निघोन ।
वामनें राखिलासे कोंडोन । द्वार धरोन बैसला ॥ १७ ॥
रावण म्हणे वामनासी । तूं कां आता द्वंद्वा चाळिसी ।
स्फुंदस्फुंदोन रडे उकसाबुकसीं । सोडीं आम्हांसीं जाऊं दे ॥ १८ ॥
वामन म्हणे मी बळीचा सेवक । राजाज्ञेवांचून देख ।
जाऊ नेदीं राव रंक । व्रत निष्टंक हें माझें ॥ १९ ॥
वामनातें चुकावून । खेचरगती दशानन ।
जातां गगनीं देखे वामन । पळे परतोन भयभीत ॥ १२० ॥
पाताळगती करितां गमन । धरधरुनी आणी वामन ।
भयभीत दशानन । येत परतोन माघारा ॥ २१ ॥
राक्षसां अदृश्यगतीं गमन । अदृश्यद्रष्टा वामन ।
त्यातें देखोनि रावण । पळे आपण अति धाकें ॥ २२ ॥
पूर्वपश्चिमदक्षिणदिशीं । पळों जातां उत्तरेसीं ।
वामन कोंदला । वामन कोंदला आकाशीं । देखे दशदिशांसी वामन ॥ २३ ॥
रावण चिंता करितां गहन । चिंतामूळीं देखे वामन ।
दहाही मुखीं शंखस्फुरण । करी रावण अति भयें ॥ २४ ॥
वामनें परविली पाठी । खुंटली निर्गमाची गोष्टी ।
जाजावोनि दशकंठी । होवोनि हिंपुटी राहिला ॥ २५ ॥
ठकवोनियां रघुपती । पुढें चोरील सीता सती ।
तणें रागें वामनमूर्तीं । परम आपत्ती भोगवी ॥ २६ ॥
निर्गम न लभेचि दशानन । क्षुधेनें पिडिला रावण ।
चणे मागावया जाण । गेला आपण अश्वशाळे ॥ २७ ॥
अश्ववाहकांची कथा । जरी तूं लीद वाहसी माथां ।
मूठ मूठ चणे देऊं आतां । मानी क्षधार्त रावण ॥ २८ ॥
जंव लागली नाहीं भूक । तंव राजा दशमुख ।
वामनें चेतविली अधिक । मागवी भीक उदरार्थ ॥ २९ ॥
दशमुकुट लंकानाथा । लीद चढती तये माथां ।
पोट न भरे चणे खातां । दुःखावस्था तळमळी ॥ १३० ॥
कांतन कोष्ट्यासी सांगे लंकानाथ । मज आहेत वीस हात ।
दहाही राहटीं कांतीन सूत । अन्न निश्चित मज द्यावें ॥ ३२ ॥
वाटूं जातां कापुसासी । रावण पडला तोंडघसीं ।
सरक्या रिघतां नासिकासी । अति लज्जेसीं सलज्ज ॥ ३२ ॥
कांताया बैसला लंकानाथ । वांकले स्वधर्माचे चात ।
तुटलें सूक्ष्मत्वाचें सूत । फिसके कांत तडतडां ॥ ३३ ॥
म्हणती दशमुख खोटा । मोडिलें सत्कर्माचे रहाटा ।
पिजिला रु नाशिला सांटा । देती थापटा नरनारी ॥ ३४ ॥
नाशिला मुदलींचा सांठा । अवघे मोडिलें राहाटां ।
दशमुख पोटींचा खोटा । देती चापटा नरनारी ॥ ३५ ॥
उपाय येती अपायासीं । नेणेंचि न मिळे खावयासी ।
वामने आपदा लाविली ऐसी । उकसाबुकसीं स्फुदत ॥ ३६ ॥
लंकापती दशमुखा । मागें पुढें लाविला सुडका ।
पोटेंवीण केला रोडका । वामनें देखा गांजिला ॥ ३७ ॥
पहिलें येतां दशानन । वामन हीन दीन ।
आतां त्याचा प्रताप गहन । तेणे त्रिभुवन व्यापिलें ॥ ३८ ॥
रात्रीं पळतां रावण । अंधारीं देखणा वामन ।
तेणें गांजिला दशानन । करी रुदन अति दुःखें ॥ ३९ ॥
सोडवावया रावणासी । पौलस्ति आला बळीपासीं ।
अति सन्मानें पूजोनि त्यासी । कार्यार्थासी बळि पुसे ॥ १४० ॥
पौलस्तिची मध्यस्थी :
पौलस्ति सांगे पैं आपण । तुवां कां रोखिला रावन ।
ऐकतां ऋषिवचन । अति उद्विग्न बळि जाला ॥ ४१ ॥
बळीनें वाहिली आण । माझ्या राज्यामाजी जाण ।
रोगराईचें नाहीं बंधन । बंदिखान येथें कैंचें ॥ ४२ ॥
कोणे ठायीं कोणें देशीं । कोणें राखिलें रावणासी ।
शोधोनि आणा मजपासीं । सन्मानेंसीं सोडीन ॥ ४३ ॥
पौलस्ति स्वयें पाहूं जातां । लिदीच्या पाट्यां दहाही माथां ।
पोट न भरे खणे खातां । भीक मागतां देखिला ॥ ४४ ॥
दहाही मुखीं भुंके रावण । खंडेरायाचें होवोनि श्वान ।
हडहड करितां जन । लज्जयमान पौलस्ति ॥ ४५ ॥
भुंकिन्नला होवोनि श्वान । पौलस्ति देखतां आपण ।
तेणें रावण लज्जायमान । अधोवदन राहिला ॥ ४६ ॥
पौलस्ति पुसे रावणासी । एवढ्या लावोनि आपदांसी ।
येथें कां बळीनें राखिलासी । अति लज्जेसीं सांगत ॥ ४७ ॥
वामनें घालोनि अटका । मागे पुढें लावोनि सुडका ।
क्षुधा तृषा केला रोडका । अति दुःखें देखा गांगिलें ॥ ४८ ॥
वामनापासीं विद्या सकळ । वामनापुढें न चले बळ ।
म्यांही विद्या करितां प्रबळ । न चले छळ वामनासीं ॥ ४९ ॥
कार्य नाहीं बळीपासीं । आज्ञा पुसिल्या वामनासीं ।
सुखेची आहे निर्गम आम्हांसी । पौलस्तिसी सांगितलें ॥ १५० ॥
मग घेवोनियां पुत्रासी । पौलस्ति आला वामनापासीं ।
आज्ञा द्यावी रावणासी । निजनगरासी न्यावया ॥ १५१ ॥
पौलस्ति येतांचि आपण । वामनें घातलें लोटांगण ।
मस्तकीं वंदोनियां चरन । धर्मवचन अनुवादे ॥ ५२ ॥
मी तंव बळीचा सेवक । द्वारपाळ प्रतिहारक ।
आज्ञेवेगळा एकाएक । राव रंक जाऊं नेदीं ॥ ५३ ॥
राजाज्ञा आणिलिया जाण । सुखेंचि मरावें गमन ।
नाहीं तरी केलिया चिन्ह । निर्गमन राजाज्ञा ॥ ५४ ॥
राजाज्ञा किंवा वामनाच्या अटी :
पौलिस्ता पुसे कैसें चिन्ह । वामन सांगे संतोषोन ।
दहाही मस्तकां वपन । आणि मुंडण खांडमिशां ॥ ५५ ॥
काळें करोनि दशवदन । दहाही नाकीं कवड्या बांधोन ।
वदनीं श्वेत पीत लेखन । निर्गमन येचिं चिन्हीं ॥ ५६ ॥
पौलस्ति म्हणे रावणासी । जाऊ चाल बळीपासीं ।
आज्ञा देईल सन्मानेंसीं । निजनगरासी जावया ॥ ५७ ॥
रावण म्हणें हेचिं बरवे । मान्य केलें माझिया जीवें ।
परंतु बळीपासीं जावें । जीवे भावें मानेना ॥ ५८ ॥
मूर्च्छित पडिलों फासा देतां । त्यापासी म्यां मुख दावितां ।
लज्जा प्राण जाईल ताता । नयें सर्वथा त्यापासीं ॥ ५९ ॥
वामनाच्या अटी मान्य करुन सुटका :
युद्धा गेलों अति सत्राणें । त्या मज जालें लाजिरवाणें ।
येथेचि आतां प्राण देणें । नाहीं येणें बळीपासीं ॥ १६० ॥
ऋषि म्हणे निषिद्ध राजपवन । येरु म्हणे कैचें राजलक्षण ।
सुडला लागला अति दीन । केल्या मुंडन भय काय ॥ ६१ ॥
जे जे होती बंदिनिर्मुक्त । त्यांसी पाहिजे प्रायश्चित्त ।
मज आजीच आला सिंहस्थ । निषिद्धार्थ न वदावा ॥ ६२ ॥
वामनापासून निर्मुक्ती । कदा नव्हे गा कल्पांतीं ।
माझेनि भाग्यें वपनोक्ती । बोलिला निगुतीं वामन ॥ ६३ ॥
ऐसें बोलोनि दशवदन । खांडमिशां मस्तकवपन ।
काळें करोनि वदनचिन्ह । आला आपण अति शिघ्र ॥ ६४ ॥
देखोनि रावणाचें चिन्ह । लाजविती सकळ जन ।
गोमयपिंडी अभिषिंचन । दिधला सोडून वामनें ॥ ६५ ॥
एका जनार्दना शरण । अंगद वक्ता विचक्षण ।
रावणातें निर्भर्त्सून । वदे आपण निःशंक ॥ ६६ ॥
पुढील प्रसंगीं रावणकथा । विचित्रवाणी अंगद वक्ता ।
अपूर्व अप्रमेय अभिनव वार्ता । द्यावें श्रोतां अवधान ॥ ६७ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे युद्धकांडें एकाकारटीकायां
अंगदरावणच्छलनं नाम सप्तमोऽध्यायः॥ ७ ॥
ओंव्या ॥ १७६ ॥ श्लोक ॥ ७ ॥ एवं ॥ १७४ ॥
हे पण वाचा: संत एकनाथांची संपूर्ण माहिती
तुमच्या शेतमालाची मोफत जाहिरात करण्या साठी कृषी क्रांती ला अवश्य भेट द्या
ref:satsangdhara
भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय सातवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय सातवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय सातवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय सातवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय सातवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय सातवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय सातवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय सातवा
