भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय पंचाहत्तरावा

भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय पंचाहत्तरावा

शिवलिंगासह मारुतीचे आगमन –

॥ श्रीसद्‌गुरुरामचंद्राय नमः ॥

मुक्त करोनि जनस्थान । ब्राह्मणां दिधलें दान ।
सुग्रीवासी किष्किंधाभुवन । सेतुबंधन सागरीं ॥ १ ॥
अगाधबोध रघुनाथा । हें हनुमंतवचन ऐकतां ।
संतोष झाला उमाकांता । होय सांगता पूर्ववृत्त ॥ २ ॥

श्रीशंकर मारुतीला विंध्याद्रीची कथा सांगतात :

ब्रह्मपुत्र श्रीनारद । सर्वेंद्रियब्रह्मबोध ।
ब्रह्मवीणासुस्वरनाद । नित्य आनंद ब्रह्मपदीं ॥ ३ ॥
ब्रह्मानंदें डुल्लतु । ब्रह्मसृष्टीं विचरत ।
भुवनें भुवन हिंडत । अधिकारियां देत परब्रह्म ॥ ४ ॥
उन्मत्तांसीं करोनि दंड । स्वेच्छा विचरत ब्रह्मांड ।
देखोनि विंध्याद्रि प्रचंड । आला नारद भेटीसीं ॥ ५ ॥
येरू उठोनि अति प्रीतीं । लोटांगण घातलें क्षितीं ।
पूजा करोनि नम्रवृत्तीं । स्वयें विनंती करीतसे ॥ ६ ॥
कोठोनि येणे झालें स्वामी । काय अपूर्व कोण भूमीं ।
कोणाच्या ठायीं कोण लक्ष्मी । बाहुल्ये तुम्ही देखिली ॥ ७ ॥
कोण कोण पर्वत । कोण ऐश्वर्ये वर्तत ।
सांगावें मज इत्थंभूत । कृपान्वित स्वामिया ॥ ८ ॥
तुम्हांसी सर्वत्र गमन । म्हणोनि केलें विज्ञापन ।
तुम्हांसी त्रैलोक्यीं वर्तन । कृपा करोन सांगावें ॥ ९ ॥
ऐकतां विंध्याद्रीची वाणी । हांसिन्नला नारदमुनी ।
यासी गर्व बहुसाल मनीं । समर्थपणीं वर्तत ॥ १० ॥
रत्‍नें प्रवाळनिकर । नाना धातु विचित्र ।
जळस्रोत परिकर । औषधि विचित्र पर्वतीं ॥ ११ ॥
चंपक चंदन मांदार । कल्पतरूंचे आगर ।
चिंतामणि सविस्तर । पर्वतीं अपार पसरले ॥ १२ ॥
खिल्लारे कामधेनूंचीं । पर्वतीं हिंडती सैरची ।
तेणें दृष्टि फिरली बुद्धीची । वाढला उंची अति गर्वे ॥ १३ ॥
जेथें धनधान्यसमृद्धी । तेथें विषयीं घोर बुद्धी ।
विषाहूनि विषयबुद्धी । अधिक त्रिशुद्धी घातक ॥ १४ ॥
विष खादलिया एकदां मरे । विषये कोट्यानुकोटी फेरे ।
भोगिताती योनिद्वारें । परी माघारें न सरती ॥१५ ॥
ऐसी विषयमद्यजाती । ते चढलीसे पर्वतीं ।
याची झडे गर्वस्थिती । तैसी युक्ती करावी ॥१६ ॥
ऐसें नेमूनि मानसीं । स्तवूं आदरिलें मेरूसी ।
समृद्धि सांगों तुझिया ऐसी । अधिक त्यासीं कोटिगुणें ॥ १७ ॥
सप्तऋषि त्यासीं जाण । नित्यकरिती प्रदक्षिण ।
वैकुंठ कैलासाहूनि गहन । संपत्ति जाण मेरूची ॥ १८ ॥
याचकांचे इच्छेवरी । मेरूच्या दातृत्वाची थोरी ।
पार नाहीं त्याचे गंभीरी । सुरासुरीं वानिजे ॥ १९ ॥
ब्रह्मा विष्गु उमाकांत । त्याची आज्ञा शिरीं वाहत ।
इंद्र त्याचा शरणागत । समृद्धि मागत तयापासी ॥ २० ॥
या ब्रह्मांडामाझारी । मेरुपर्वतासम सरी ।
सभाग्य नाहीं चराचरीं । अगाध थोरी मेरूची ॥२१ ॥
ऐसें सांगूनि नारदमुनी । स्वयें निघाला तत्क्षणी ।
ब्रह्मवीणा झणत्कारूनी । स्वेच्छागमनीं चमकला ॥२२ ॥
ऐकतां नारदाची मात । विंध्याद्रि झाला चिंताक्रांत ।
चढला अभिमान पोटांत । वाढला अद्‌मुत आकाशी ॥ २३ ॥
गति खुंटली रविशशी । ग्रहगणें झालीं पिशीं ।
नक्षत्रांची गति कायसी । कासाविसी सुरसिद्धां ॥ २४ ॥
खुंटले सकळ दिनमान । गडद पडलें दारुण ।
खुंटलें याजन यजन । सत्कर्म जाण खुंटलें ॥२५ ॥
क्षुधा पीडिले सुरवर । याग खुंटले समग्र ।
कासावीस ऋषीश्वर । कर्ममात्र स्फुरेना ॥२६ ॥
खुंटली दिनमानाची गती । उदय अस्त न कळे सर्वार्थीं ।
सकळ लोक तळमळती । कांही युक्ती स्फुरेना ॥२७ ॥
पडिला घोर अहंकार । खुंटला सकळ व्यवहार ।
ब्रह्मा हरि हर इंद्र चंद्र । चिंतातुर पैं झालें ॥२८ ॥
मिळोनी सकळ समुदायेंर्सी । ठाकोनि आले काशीपुरासी ।
लोटांगणीं अति प्रीतीसीं । चंद्रचूडासी भेटले ॥ २९ ॥
करोनियां विचित्र स्तवन । सांगते झाले विवंचन ।
गिरी वाढोन असाधारण । केले रोधन सकळांसी ॥ १३० ॥
खुंटली सकळांची गती । उदय अस्त न दिसती ।
सर्वथा न कळे दिनराती । कर्म सर्वार्थी राहिले ॥ ३१ ॥
राहिली यागादि क्रिया । लंघन पडिलें सुरवर्या ।
वेगी करोनि कुढाविया । स्वामिया प्राण संरक्षी ॥३२ ॥
ऐसी करितां विनवण । मजही चिंता दारुण ।
वर्तली पैं असाधारण । युक्ति हो जाण खुंटली ॥३३ ॥
तंव नारद पातला तेथ । तेणें सांगितलें सकळे वृत्त ।
ऐकोनि मेरूचें आचरित । गर्वे पर्वत वाढला ॥ ३४ ॥
त्या गर्वपरिहारासी । प्रार्थोनियां अगस्तीसीं ।
पाठवितां दक्षिणेसीं । तो पर्वतासी दंडील ॥ ३५ ॥
मार्ग मागोनियां पर्वता । त्यासी घालील पालथ ।
तेणें निर्मुक्ति समस्तां । शशिभास्वतां सुखें गमन ॥ ३६ ॥
गर्वहरण पर्वतासीं । निर्मुक्ति सकळ कर्मांसी ।
संपादन यागादिकांसी । तृप्ति सकळांसी होईल ॥ ३७ ॥
ऐसें नारदें सांगतां । सकळांचिया मानलें चित्ता ।
बुद्धी योजिली तत्वतां । आनंद चित्ता पैं झाला ॥ ३८ ॥
एका कार्ये दोनी अर्थ । संपादती इत्थंभूत ।
दंडकारण्य समस्त । अगस्ती निश्चित वसवील ॥ ३९ ॥
ऐसा करोनि निर्धार । विनविला तो मुनिवर ।
स्तुति करोनि विचित्र । प्रसन्नवक्त पै केला ॥ ४० ॥
प्रसन्न करोनियां ऋषी । विनविते झाले प्रीतीसीं ।
तुम्हीं जावे दक्षिणेसीं । दंडकारण्यासीं वसवावया ॥ ४१ ॥
दंडकाच्या शापें दारुण । उद्वस झालें तें वन ।
राक्षस येवोनि आपण । केलें रोधन वनाचें ॥ ४२ ॥
राक्षसांच्या भयें पूर्ण । राहिलें दक्षिणतीर्थाटन ।
तुम्हीं तेथें केल्या गमन । सुखें तें वन वसेल ॥ ४३ ॥
जेथें राहिले साधुसंत । तें स्थळ अति पुनीत ।
भूत प्रेत पिशाच तेथ । राक्षस समस्त पळतील ॥ ४४ ॥
दंडावया राक्षसांसी । परब्रह्म अनुग्रह तुम्हांसी ।
देखतांचि तयांसी । प्राणांत त्यांसी सहजचि ॥ ४५ ॥
जेथें ब्रह्मनिष्ठ राहती । तेथें सजीव निर्जीवपंक्ती।
त्यासीं अनायासें नित्य मुक्ती । सत्संगतीपासाव ॥ ४६ ॥
राक्षसांची क्रूरता । आणि भूतांची विषमता ।
दृष्टी पडतां साधुसंतां । नित्यमुक्तता जडजीवां ॥ ४७ ॥
ऐसें साधूंचे सामर्थ्य । ते स्वयें तुम्ही वसतां तेथ ।
दंडकारण्य अत्यस्तुत । नित्यमुक्त होईल ॥ ४८ ॥
राक्षस उद्धारती समस्त । पांथिकां मार्ग निर्मुक्त ।
तीर्थवासी तीर्थ पावत । उद्धार समस्त जड जीवां ॥ ४९ ॥

काशी सोडावी लागणार म्हणून अगस्तींना दुःख:

ऐसै सांगतां तयासी । मूर्च्छा आली अगस्तीसीं ।
भूमीं आदळला वेगेंसीं । अति दुःखासी पावला ॥ ५० ॥
निदैव निजलिया पाहें । स्वप्नी सांपडे धनलोहे ।
जागा होतां हातींचें जाये । तैसें पाहें मज झालें ॥ ५१ ॥
कोणें भाग्ये अनायासीं । मज प्राप्त झाली काशी ।
सवेंचि ओढवल्या पापराशी । दुःख कोणासी मी सांगों ॥ ५२ ॥
न लागतां तपसायास । योग याग व्रत उपवास ।
करिता वाराणसीवास । मोक्षसुखास पाविजे ॥ ५३ ॥
पात न करितां पडणीं । कर्वत न भेदितां मूर्ध्नी ।
वासू करितां महाश्मशानी । सुखसमाधानीं महामोक्ष ॥ ५४ ॥
अंध पंगु मुकें पाहीं । ज्यांसी साधनाचा गंध नाहीं ।
काशीवास करितां तिहीं । सुखें पाही निजमोक्ष ॥ ५५ ॥
ऐसें वाराणसीचे महिमान । म्हणोनि विश्वास धरोन ।
राहिलों होतों वास करून । तंव महाविघ्न ओढवलें ॥ ५६ ॥
मज सांडितां काशीभुवन । तेचि काळी देहपतन ।
विश्रेश्वरदर्शनावांचून । न वांचती प्राण सर्वथा ॥ ५७ ॥
नित्य मणिकर्णिकेचें स्नान । विश्वेश्वराचे दर्शन ।
सांडूनि माझें न निघे मन । क्षणें प्राण जातील ॥ ५८ ॥
म्हणोनि चालिलें स्फुंदन । कंठीं बाष्प दाटलें पूर्ण ।
नेत्रीं चालिलें जीवन । तेणें दृश्यभान लोपलें ॥ ५९ ॥
वाचा झाली सद्‌गदित । प्राण पांगुळला जेथीचा तेथ ।
टकमकीत समस्त । जेथींच्या तेथ पै झाले ॥ ६० ॥
कैंचा ओढवला रावण । कैंचे रोधिलें अरण्य ।
काशीत्यागाचें वचन । तें दारुण विघ्न मजकडे ॥ ६१ ॥
काशीत्यागाची वार्ता । ऐकतां अगस्तीच्या चित्ता ।
झाली परमावस्था । प्राण तत्वता जाऊं पाहे ॥ ६२ ॥
ते काळीं सुरवर । झाले सकळ चिंतातुर ।
अळूमाळ न स्फुरे विचार । कार्य समग्र राहिलें ॥ ६३ ॥
विंध्याद्रि नावरे कांहीं । रविचंद्रां गति नाहीं ।
दंडकारण्याचे ठायीं । गमन तेंही पै नव्हे ॥ ६४ ॥
न सांडवे क्षेत्र काशी । वियोग न साहवे विश्वेशाशी ।
त्यागोनि जातां मणिकर्णिकेसी । दुःख अगस्तीसीं अनिवार ॥६५ ॥
त्या काळी म्यां आपण । उभय संकट जाणोन ।
अगस्तीसीं विनवण । प्रीतिकरोन पै केली ॥१६६ ॥

श्रीशंकरांकडून अगस्तींची प्रार्थना :

ऐक अगस्ति मुनिनाथा । चिंता न करावी सर्वथा ।
तुझ्या वियोगाची व्यथा । सकळ तत्वतां निरसेल ॥ ६७ ॥
विंध्याद्रि वाढला बहुवस । निरोधिलें उदयास्तास ।
सत्कर्म तेणें पडिलें ओस । याग अशेष राहिले ॥ ६८ ॥
तेणें पीडिले सुरगण । सुधेनें जाऊं पाहे प्राण ।
कांहीं न चले विंदान । म्हणोनि विनवण करूं आले ॥ ६९ ॥
निग्रहावया विंध्याद्रीसीं । वसवावया दंडकारण्यासी ।
सामर्थ्य नाहीं आणिकांसी । शरण तुम्हांसी ते आले ॥ ७० ॥
तरी शरणागतां शरण्य । साचार तुम्ही साधू सज्जन ।
सेवितां तुमचे श्रीचरण । भवबंधन लागेना ॥ ७१ ॥
तेथें इतर संकट बापुडें । केंवी राहे सत्संगापुढें ।
तुमचे कृपादृष्टीपुढें । भवसांकडें राहेना ॥ ७२ ॥
इतरीं दंडाचे पर्वतासी । तरी स्वधर्मनिष्ठ अहर्निशीं ।
सत्ता न चले स्वधर्मनिष्ठासीं । युक्तीने त्यासीं आवरावे ॥ ७३ ॥
धर्मिष्ठाचा निश्चियो जाणा । विश्वासावें साधु सज्जनां ।
सर्वस्व अर्पितां सज्जनां । निजमनाचा उल्लास ॥ ७४ ॥
याकारणें स्वामी आपण । सत्वर करोनियां गमन ।
पर्वतांचे आकर्षण । युक्ति करोन साधावें ॥ ७५ ॥
मार्ग मागोनि तयासी । नमन करावे दक्षिणेसीं ।
जातां आता करावी ऐसी । पुनरागमनेंसी ऊठिजे ॥ ७६ ॥
दक्षिणे करोनि गमन । वसवावें दंडकारण्य ।
रुद्रगयादि तीर्थदर्शन । दिनांसीं आपण करावें ॥ ७७ ॥
वाराणसीच्या वियोगासीं । सर्वथा न धरावे मानसीं ।
ब्रह्मरूप आचरतां कर्मासी । मुक्ति तुम्हांसी ओळंगती ॥ ७८ ॥
कोण तें म्हणसी ब्रह्म । ब्रह्मरूप ते कैसे कर्म ।
मुक्तीचे तें कैसे वर्म । ऐक ऐक सुगम सांगेन ॥ ७९ ॥

शांतं ब्रह्मवपुर्भूत्वा कर्म ब्रह्ममयं कुरु ।
ब्रह्मार्पणसमाचारो ब्रह्मीभवसि तत्क्षणात् ॥ १ ॥

ब्रह्मस्वरूपाचे विवेचन :

काम क्रोध सलोभता । तेथें नि:शेष नातळे चित्ता ।
त्या नांव ब्रह्मशांतता । जाण सर्वथा ऋषिवरा ॥ ८० ॥
कामक्रोधलोभरहित । सर्व काळीं सर्वगत ।
अंतर्बाह्य सदोदित । असे व्याप्त आनखाग ॥ ८१ ॥
भेदोनि सप्तपाताळांसी । वैकुंठादिक कैलासासी ।
रिता अवकाश नाहीं ज्यासी । शांतब्रह्म त्यासी पै म्हणती ॥ ८२ ॥
तयें व्यापकीं होवोनि निमग्न । आचरतां सकळ कर्माचरण ।
सर्वथा न बाधी मानाभिमान । कर्मबंधन तेथें कैंचें ॥ ८३ ॥
मुख्य बद्धतेचें आयतन । अहंता आणि ममता जाण ।
असावें जरी परिच्छिन्न । तरी बाधा पूर्ण तयांची ॥ ८४ ॥
जेथें परिच्छिन्नासी नाहीं ठावो । तेथें अहंममता समूळ वावो ।
बद्धतेचा अभावो । विरमे पहा हो मुक्तिही ॥ ८५ ॥
जेथें बद्धता समूळ नाहीं । तेथें मुक्तता कैंची कायी ।
ब्रह्मरूप कर्माच्या ठायीं । ऐसा लाभ पाहीं साधका ॥ ८६ ॥
जेंवी सागराच्या लहरी । अद्वैतें क्रीडती सागरीं ।
स्कृरण नाहीं तिळभरी । ब्रह्मामाझारी कर्म तैसें ॥ ८७ ॥
जेंवी रत्‍नांचे रत्‍नकीळ । ररत्‍नापुढें अति चपळ ।
अद्वैतशोभा अति प्रबळ । ब्रह्मीं केवळ कर्म तैसें ॥ ८८ ॥
येणें अनुस्याने तत्त्वतां । सकळ कर्मीं वर्तता ।
स्फुरण नाहीं सर्वथा । ब्रह्मरूपता सहजचि ॥ ८९ ॥
देहांती काशीचे ठायीं । जें मी उपदेशीं लवलाहीं ।
तये निष्ठेचे ठायीं । अनायासें पाहीं निजप्राप्ति ॥ ९० ॥
काशीक्षेत्र एकदेशी । ब्रह्म सर्वगत सर्वदेशीं ।
तूं स्वयें तद्‌रूपच आहेसी । संदेह मानसीं न धरावा ॥ ९१ ॥

अगस्तींचा प्रश्न :

ऐसें ऐकतां माझें वचन । न मानीं अगस्तीचें मन ।
अति युक्ती केला तेणें प्रश्न । ऐक सावधान सांगेन ॥ ९२ ॥
ऐक स्वामी विश्वनाथा । जे सांगितली ब्रह्मसंस्था ।
तेणें अनुसंधानें असतां । मुक्ति अंकिता पै होती ॥ ९३ ॥
हें मी जाणतो यथार्थता । तेथें संदेह नाहीं सर्वथा ।
परंतु ऐसिये स्थितीचा वक्ता । अधिक तत्वतां त्याहूनि तो ॥ ९४ ॥
ज्याचेनि वचनें ब्रह्मस्थिती । काय सांगों त्याची महती ।
वेदो न वर्णवे निश्चितीं । वेडावती शास्त्रार्थ ॥ ९५ ॥
ऐकतां त्याच्या वियोगासी । स्वहितीं कळवळा ज्यासी ।
प्राणांत हो पाहे त्यासीं । ते वृत्तीसीं ठाव कैंचा ॥ ९६ ॥
चहूं वाचांसीं उपरम । मनासीं कल्पितां दुर्गम ।
तये वस्तूची सुगम । मूस परम ओतली ॥ ९७ ॥
जे असे सर्वदा अगोचर । ते असतां इंद्रियगोचर ।
सांडूनि जाय तो पामर । संसारपार केंवी पावे ॥ ९८ ॥

अगस्तीला शंकरांचा वियोग असह्य :

म्हणोनियां स्वामिनाथा । तुझा वियोग तत्वतां ।
मज न सहावे सर्वथा । बहुत आतां काय सांगूं ॥ ९९ ॥
याउपरी विनवितां । क्षोभ स्वामीचिया चित्ता ।
येईल पै याकरितां । युक्ति सर्वथा योजेना ॥ १०० ॥
जैसें मानेल स्वामीसी । तैसी आता करीं आम्हांसी ।
म्हणोनि लागला चरणाची । उकसाबुकसीं स्फुंदत ॥ १ ॥
संकट पडिलें सर्वांसी । अगस्ति न सांडी वाराणसी ।
कोण निग्रही विंध्याद्रीसी । उदयअस्तांसी गति कैंची ॥ २ ॥
ते काळीं मी आपण । बहुतां युक्ती करून ।
अगस्तीसीं समाधान । दिधले जाण अति प्रीतीं ॥ ३ ॥
तुज शिवदर्शनाची आवडी । तद्विषयीं धडफुडी ।
युक्ति सांगेन चोखडी । ऐक निर्वडीं बुद्धि त्याची ॥ ४ ॥

वियोग होऊ नये म्हणून शंकरांनी सुचविलेली युक्ती :

श्रीरामदर्शनीं अवस्था । अत्यंत आहे माझ्या चित्ता ।
उभय कार्यसंस्था । साधे तत्वतां जाण पै ॥ ५ ॥
ऐसी सांगेन मी युक्ती । उभयार्थ संपादती ।
सुरवरांची उगवे गुंती । अवस्थानिवृत्ती सत्यत्वें ॥ ६ ॥
पूर्ण ब्रह्म सदोदित । दाशरथी श्रीरघुनाथ ।
जनस्थान करोनि मुक्त । रावणघात करूं येईल ॥ ७ ॥
त्रिशिरा आणि खर दूषण । यांसीं करोनि निर्दळण ।
दक्षिणे येवोनि रघुनंदन । समुद्रा पालाण पर्वतीं ॥ ८ ॥
निशाचरां करोनि घात । लंकेशाचा निःपात ।
सुरवरांसी बंदिमुक्ति । क्षणें रघुनाथ करील ॥ ९ ॥
त्रैलोक्यासीं विजयोत्सवो । स्वयें परतेल रामरावो ।
तेणें काळें आम्ही पहाहो । येवो स्वयमेव दर्शना ॥ ११० ॥

काशीविरहमापन्नो मा भैस्त्वं कलशोद्‌भव ।
भवदथे कग्ष्यिामि आवासं पूर्वसागरे ॥ २ ॥

रामदर्शनार्थ स्वतः आपण येऊ तेव्हा तुला दर्शन होईल :

कलशोद्‍भवा मुनिवराद् । काशीविरहें विरहातुरा ।
तुजलागीं पूर्व सागरा । वास निर्धारा करीन मी ॥ ११ ॥
सकळांचें पूर्व श्रीरघुनाथ । दक्षिणे येईल रावणवधार्थ ।
म्हणोनियां विश्वनाथ । पूर्व म्हणत तिये दिशे ॥ १२ ॥
श्रीरामदर्शनाचे मिषें । मी येईन तिये दिशे ।
तुवां जावें सावकाशें । चिंता मानसी न करवी ॥ १३ ॥

श्रीरामनामाक्षनशमंत्रबीजं जाप्यं मदीयं परमामृतं मे ।
समुद्रजातं आटलं वृथा कृतं ध्येयं मदीयं स तु रामचंद्र ॥ ३ ॥

शिवकृत नाममहिमा :

श्रीरामनामावांचून पाही । मज आन प्रिय नाहीं ।
तुज सांगेन मी तेही । सावध पाहीं परियेसी ॥ १४ ॥
रामनाम युग्म अक्षर । वाचेसीं येतां एकवार ।
सर्वांगीं अमृताचा पूर । वेगवत्तर चालिला ॥ १५ ॥
त्या अमृताचेनि तेजें देख । करपोनि गेलें व्याळविख ।
पन्नग झालें निर्विख । अळंकारें देख बाधितीना ॥ १६ ॥
अल्प पन्नगाची गरळ । त्याहूनि विशेष हळाहळ ।
समुद्रमंथनीं तत्काळ । उठले जगतीतळ जाळीत ॥ १७ ॥
पीडित सकळ सुरगण । यक्ष किन्नर सिद्ध चारण ।
ऋषी आदि दीनजन । भूमंडळ जाण जाळित ॥ १८ ॥
तेणें काळे म्यां आपण । श्रीरामनामाच्या बळें जाण ।
न लागतां अर्थ क्षण । कंठी जाण धरियेलें ॥ १९ ॥
अल्पही त्याची बाधा नाहीं । त्याहूनि अपूर्व आणीक कांहीं ।
प्रळयानळातें गिळीं लवलाहीं । प्रतापें पाहीं रामाच्या ॥ १२० ॥
प्रळयकाळीं प्रळयानळ । उठतां जाळी जगतीतळ ।
तितुकाहीं प्राशितां सकळ । मज अकुमाळ बाधीना ॥ २१ ॥
ऐसा श्रीरामनामप ्रताप । जेणें विषहळांहळताप ।
भस्म झाला आपोआप । तें परम जाप्य जाण माझें ।! २२ ॥
वदनीं जप श्रीराम पूर्ण । मनीं रामाचें निजध्यान ।
निःसीम इंद्रियाचरण । रधुनंदननिजसेवा ॥ २३ ॥
तो मूर्तिमंत रघुनंदन । भूमंडळी अवतरेल पूर्णे ।
त्याचें ध्यावया दर्शन । अवश्य जाण येईन मी ॥ २४ ॥
न घेतां श्रीरामदर्शन । भूमिभार वृथा जीवन ।
यालागीं मी आपण । येईन जाण भेटीसीं ॥ २५ ॥
तुम्हा आम्हां दर्शन । तेणें काळें होईल जाण ।
सकळ भाग्याचें मंडन । आर्तनिरसन नं श्रीरामें ॥ २६ ॥
तंववरी जनस्थान जाण । तुम्हीं वसवावें आपण ।
देवकार्यसंपादन । पर्वतरोधन करावें ॥ २७ ॥
येणें लोभें अगस्तीसी । पाठविलें दक्षिणेसीं ।
निग्रहोनि पर्वतासी । जनस्थानासी वसविलें ॥ २८ ॥
ऐसें सांगतां बहुतां रीतीं । वियोग न साहावे ऋषीप्रती ।
कोणे काळें रघुपती । वनाप्रती येईल ॥ २९ ॥
कधी होईल सेतुबंधन । कै मरेल तो रावण ।
कै सुटती सुरगण । रघुनंदन भेटेल कैं ॥ १३० ॥
ग्लानी भाकितां दारुण । न करी दक्षिणे गमन ।
ते काळीं मागुतेन । त्यासीं आश्वासन दीधलें ॥ ३१ ॥
न करितां रावणवधासी । पहिलेंचि रामदर्शनासी ।
मी येईन निश्चियेसीं । म्हणोनि त्यासी भाक दीधली ॥ ३२ ॥
येणेंचि कार्ये तत्वता । तूं न सुटसी सर्वथा ।
उत्तरोत्तर सुरकार्यार्था । असे स्वस्थता तुझेनि हातें ॥ ३३ ॥
पुढील कल्प जो भावी । तुज तेथें व्यासपदवी ।
अनायासें निजस्वभावीं । निजगौरवीं होईल ॥ ३४ ॥
ऐसें शांतवोनि तयासी । पाठविलें दक्षिणेसी ।
निरोधोनि पर्वतासी । सत्कर्मासीं निर्मुक्ति ॥ ३५ ॥
हें कार्य साधलें तें गौण । पुढें महत्कृत्य दारुण ।
येवोनियां रघुनंदन । दशानन निवटील ॥ ३६ ॥
ऐसा केला इत्यर्थ । तो फळासी आला सिद्ध्यर्थ ।
राम येवोनि दक्षिणेआंत । केलें निर्मुक्त जनस्थान ॥ ३७ ॥
निवडून राक्षसगण । द्विजां दिधलें जनस्थान ।
संपविलें सेतुबंधन । आतां दशानन निवटेल ॥ ३८ ॥

श्रीशंकरांनी रामदर्शनासाठी स्वतःच जाण्याचा बेत मारुतीला सांगितला :

याकारणें परियेसीं । लिंगरूपें रामदर्शनासी ।
मीच येतों श्रीरामापासीं । ऐसे हनुमंतासी सांगितलें ॥ ३९ ॥
येणें रूपे भेटीसी । सांडोनि येतां वाराणसी ।
आकांत होईल सकळांसी । कोणी नगरीसी न राहे ॥ १४० ॥
ऐसें शंकराचें वचन । ऐकतां वायुनंदन ।
सुखें झाला सुखैकघन । आनंद पूर्ण उथळला ॥ ४१ ॥
लागोनियां शिवचरणां । विनविता झाला जाणा ।
शीघ द्यावें आज्ञापना । श्रीराम दर्शनालागोनी ॥ ४२ ॥

आत्मतेजयुक्त असे स्वतःचे लिंग निर्माण करून शंकरांनी मारुतीला दिले :

ऐसे हनुमंताचें विनवण । ऐकतांच शंकरे पूर्ण ।
निजात्मतेज आकर्षून । लिंग निर्माण पै केलें ॥ ४३ ॥
देतां हनुमंताचे हातीं । आनंद दाटला चित्तीं ।
वानरा आत्मलिंगप्राप्ती । अगाध ख्याती रामाची ॥ ४४ ॥
तरी नवल नव्हे येथ । जड जाड्याचा सांगात ।
धरितांचि त्वरित । मस्तकीं बैसत महंताच्या ॥ ४५ ॥

उत्तमानां प्रसंगेन साधवो यांति गौरवम् ।
पुष्पमालाप्रसंगेन सूत्रं शिरसि धार्यते ॥ ४ ॥

संगतीचा परिणाम :

तेहीविषींचा वृत्तांत । अति जड सूत्रतंत ।
जडा सुमनाचा सांगात । धरितां चढत राजमुकुटी ॥ ४६ ॥
सुमनमाळा कंठीं शिरीं । श्रीमंत मिरविती हारीं ।
तेंवी आम्ही रामसेवेकरी । वंद्य चराचरीं पै झालों ॥ ४७ ॥
विचारितां दोनी जडें । संगे श्रीमंतमुकुटीं चढे ।
चढोनि मिरविती कोडें । निजनिवाडें निजभक्ती ॥ ४८ ॥
तैसा नव्हे रघुनंदन । चिदानंदैकघन पूर्ण ।
त्याचे सेवितां श्रीचरण । दुष्प्राप्य कोण आम्हांसी ॥ ४९ ॥
ऐसें श्रीरामभजनें तत्वतां । स्वयें मानोनि कृतार्थता ।
लिंग घेवोनि होय निघता । श्रीरामदर्शनालागोनी ॥ १५० ॥

श्रीशंकरांना नमन करून मारुती श्रीरामांकडे निघाला :

विश्वनाथ करोनि नमन । नमिले समस्त शिवगण ।
स्वयें आला पुसोन । केलें उहु।ण रामनामें ॥ ५१ ॥
सबाह्य स्मरोनि रघुनंदन ।, भुभुःकार केला दारुण ।
तेणें दणाणिलें त्रिभुवनु । कुळाचळ पूर्ण गडाडिले ॥ ५२ ॥
दिवि भुवि अंतररिक्ष उमोप । जीवमात्रां सुटला कंप ।
देखतां मारुतिप्रताप । शिव अमूप गजबजिला ॥ ५३ ॥
शिवगणें कांपिन्नलीं । उमा शंकरा मिठी पाली ।
सकळ सृष्टि गजबजिली । पडली दातखिळी कृतांता ॥ ५४ ॥
उडानसमयीं हनुमान वीर । देखिला अतिशयें उग्र ।
नेत्र जैसे खदिरांगार । माथां पुच्छाग्र वाहिलें ॥ ५५ ॥
पिंजारल्या रोमावळी । बुबुळे गेली भंवयातळीं ।
दिसे विक्राळ दांताळी । जैसा प्रळयकाळीं महारुद्र ॥ ५६ ॥
देखतां हनुमंताचे चिन्ह । अति भयभीत शिवगण ।
येरें स्मरोनि रघुनंदन । केलें उड्डाण आकाशीं ॥ ५७ ॥
संधान मात्र श्रीरामबाण । क्षणें आक्रमी गगन ।
तैसा निघाला वायुनंदन । लाजवी उड्डाण गरुडाचें ॥ ५८ ॥
अति विस्मय सदाशिवासीं । उमा विस्मिता होय मानसीं ।
परमाश्चर्य शिवगणांसी । पवनात्मजासी देखोनी ॥ ५९ ॥
तटस्थ झाली काशीपुरी । जयजयकार करोनी खेचरीं ।
पुष्पवृष्टी कपीचे शिरीं । केली गजरीं अति प्रीतीं ॥ १६० ॥
स्वर्गी वंदिती सुरगण । श्रीरामभक्ताची आंगवण ।
जें चरित्र केलें अति पावन । ख्याति गहन त्रिलोकीं ॥ ६१ ॥
एका जनार्दना शरण । आत्मलिंग स्वयें आणून ।
हनुमंतें नमिला रघुनंदन । श्रोते अवधान देत स्वयें ॥ १६२ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे युद्धकांडे एकाकारटीकायां
आत्मलिंगानयनं नाम पंचसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ७५ ॥
ओंव्या १६२ ॥ श्लोक ॥ ४ ॥ एवं ॥ १६६ ॥

हे पण वाचा: संत एकनाथांची संपूर्ण माहिती

---

तुमच्या शेतमालाची मोफत जाहिरात करण्या साठी कृषी क्रांती ला अवश्य भेट द्या 
ref:satsangdhara

भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय पंचाहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय पंचाहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय पंचाहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय पंचाहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय पंचाहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय पंचाहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय पंचाहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय पंचाहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय पंचाहत्तरावा