भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय छप्पन्नावा
लक्ष्मण व बिभीषण यांची श्रीरामांना विनंती
॥ श्रीसद्गुरुरामचंद्राय नमः ॥
दूतांकडून अहिरावणवध ऐकून रावणाला चिंता :
दूतवचनें रामचरित । अहिरावणाचा निजघात ।
ऐकोनियां लंकानाथ । तळमळित अति दुःखी ॥ १ ॥
मंदोदरी सीतेजवळी । पाठविली अति कुशळी ।
अतियुक्तीं प्रबोधिली । कांही केलें तरी वश नव्हे ॥ २ ॥
जरी युद्ध करुं समरांगणीं । तरी राम नाटोपे रणीं ।
मस्तक पिटितां दशाननीं । कांही करणी चालेना ॥ ३ ॥
ऐसा झाला चिंतातुर । काय करुं मी विचार ।
तंव आठवला महामंत्र । झाला शंकर प्रसन्न ॥ ४ ॥
पूर्वी रावणांसीं वरद । शिवें दिधला प्रसिद्ध ।
तें आठवलें विशुद्ध । होम अगाध मांडिला ॥ ५ ॥
करोनि शुद्ध स्नान । शंकर करावया प्रसन्न ।
मांडिलें अत्युग्र स्तवन । सावधान अवधारा ॥ ६ ॥
अद्य रामाभिभूतोऽहं स्तुत्वा विषमलोचनम् ।
सर्वलोकहरं देवं त्रिपुरघ्नं त्रिसामगम् ॥१॥
वरप्राप्तिसाठी रावणाची शिवाला प्रार्थना :
आसनीं भोजनीं शयनीं । श्रवणीं वदनीं नयनीं ।
श्रीरामें व्यापिलें अनुदिनीं । क्षणक्षणीं न विसंबे ॥ ७ ॥
धांव पाव गा शंकरा । त्रिपुरघ्ना त्रिनेत्रा ।
सामगायनगंभीरागिरा । गौरीहरा पाव वेगीं ॥ ८ ॥
ईशाना पंचानना वीरा । वरप्रभु वरखड्गधरा ।
नरनारीआदि चराचरा । विश्वंभरा व्यापका ॥ ९ ॥
वरशूळायुधधरा । वर सकलयोगीश्वरां ।
वर सुरां असुरां । अयुधप्रवरा धारका ॥ १० ॥
चरचरा निजनित्या । सकळलोकशाश्वता ।
यज्ञमूर्ति यशभोक्ता । वरदात्या यज्ञांगा ॥ ११ ॥
सुराध्यक्षा गणाध्यक्षा । देवाध्यक्षा ।
योगपते योगाध्यक्षा । सर्वाध्यक्षा शूळपाणे ॥ १२ ॥
शरणागता शरण्य । अभक्तासी करिसी दंडण ।
दक्षयज्ञविध्वंसन । स्वभक्तजनपाळका ॥ १३ ॥
पुष्पधनुष्यभंजना । भाळनेत्र भवविनाशना ।
रुद्रविश्वजित अभिधाना । आधारस्थान विश्वाचें ॥ १४ ॥
जय चिताभस्मोद्धूलना । जय पिनाकी वरासना ।
चंद्रचूडा विश्वभूषणा । शत्रुहनना शंकरा ॥ १५ ॥
त्रिशूळखट्वांगधरा । नागभूषणा विचित्रा ।
वरदात्या वरेण्यवरा । वरकार्मुकधारका ॥ १६ ॥
असतां स्त्रियेसमवेत । ब्रह्मचर्य नित्यव्रत ।
परम योग हा अद्भुत । नित्य शोभत वीरासनीं ॥ १७ ॥
गंगाधर वेगसौम्य । भ्राजिष्णु अव्यय परम ।
अंधकांत उग्रकर्म। मातृमंडलमध्यग ॥ १८ ॥
श्मशाननिलयरत । रूंडमाळा कपाळहस्त ।
अनंगांतक शत्रुप्रमथ । कालकालांतक दुरासदा ॥ १९ ॥
नीळकंठा दुर्धर्पा । वृषभध्वजा वीरेशा ।
वृषस्कंधा वृषभाक्षा । श्रीमहेशा शाश्वता ॥ २० ॥
वृषपते सर्वजिजया । आनंद गिरिजाहृदया ।
कालचक्रप्रमेया । सुरवर्या सुरशा ॥ २१ ॥
स्वामि शंकरा ऐक विनंती । सकळ कुळाची झाली शांती ।
मजही साधावया निश्र्तितीं । लागले आहेती सौमित्रराम ॥ २२ ॥
आसनीं भोजनीं शयनीं । गमनागमनीं कर्माचरणीं ।
राम लागला अनुदिनीं । क्षणक्षणीं सोडीना ॥ २३ ॥
श्रीरामबाणाचें भय पाहीं । मज लागलें सर्वां ठायीं ।
अहर्निशीं उसंत नाहीं । करुं कायी आतां मी ॥ २४ ॥
धांव पाव गा शंकरा । निजजनकरुणाकरा ।
मी पडिलों दुःखसागरा । धांव उदार शूळपाणे ॥ २५ ॥
रावणाला शंकराकडून वरप्राप्ती :
ऐकोनि रावणाची करुणा । कळवळला कैलासराणा ।
प्रत्यक्ष होवोनि जाणा । काय रावणा अनुवादे ॥ २६ ॥
शिव प्रत्यक्ष व्हावया जाण । अति खडतर रामानुसंधान ।
लागलेसे बहुसाल जाण । भेटी त्रिनयना तेणें झाली ॥ २७ ॥
आश्वासोनि दशशिर । बोलता झाला शंकर ।
पहिलें प्रसन्न होवोनि सत्वर । दिधला वर तो ऐका ॥ २८ ॥
पूर्वीं तुवां महावीरा । काढूनि सर्वांगाच्या शिरा ।
तुवां मस्तकाचा बरा । सज्जिलें यंत्रा अति युक्तीं ॥ २९ ॥
गांधर्वेण महाभाग कैलासे पर्वतोत्तमे ।
इदमाह महातेजाः शंकरो लोकपावनः ॥२॥
गंधर्वयुक्तीं सामगायन । अति मधुर तुवां जाण ।
करुन केलें मज प्रसन्न । वर संपूर्ण मागावया ॥ ३० ॥
युद्ध मांडिलिया समरांगणीं । वैरी जिणावया रणीं ।
प्रार्थिलें कैलासभुवनीं । विजयी त्रिभुवनीं व्हावया ॥ ३१ ॥
तेणें काळें वरदान । तुझ म्यां दिधलें आपण ।
तें स्मरोनियां जाण । करीं हवन अव्यग्र ॥ ३२ ॥
मजउद्देशें होम करितां । पावसी सकळ मनोरथा ।
झाली पाहिजे अविकळता । हेचि कठिणता मांडली ॥ ३३ ॥
सिद्धि पावलिया अविकळ । तरी कार्य साधे तत्काळ ।
रथ पावसील प्रबळ । दिव्यतुरंगांसमवेत ॥ ३४ ॥
तत्र यो दृश्यते दिव्यो रथस्तुरगसंयुतः ।
ज्वलनार्कप्रतीकाशं कवचं च महाप्रभम् ॥३॥
धनुर्माहेश्वरं चैव दिव्यं त्रिदशपूजितम् ।
मामकान्यपि चास्त्राणि ससंहाराणि सर्वशः ॥४॥
प्राप्यान्ति तव दुर्धर्षं शरं करिकरोपमम् ।
तमारुह्य रथं दीप्तं सर्वास्त्रपरिवारितम् ॥५॥
हनिष्यसि रणे शत्रून्यदि विघ्नो न ते भवेत् ॥६॥
अग्निकुंडामाझारी देख । साश्वरथ अलोलिक ।
देखसी गा तात्काळिक । ज्वलनार्कसमप्रभ ॥ ३५ ॥
अभेद्य कवच अति अपूर्व । शस्त्रास्त्रसामग्री सर्व ।
माहेश्वर चाप दिव्य । पावसी सर्व मदनग्रहें ॥ ३६ ॥
सुपूजितें माझीं निजास्त्रें । संहारकारकें विचित्रें ।
पावसी तूं परिकरें । शस्त्रास्त्रें दारुण ॥ ३७ ॥
त्या रथावरी बैसोनि वेगीं । शस्त्रास्त्रें संयोगीं ।
युद्ध करितां रणरंगी । वैरी भंगीं जातील ॥ ३८ ॥
प्रेरिलिया वैरियावरी जाये । उपसंहारिल्या हातासीं ये ।
ऐसीं शस्त्रास्त्रें पाहें । प्राप्त होती रथावरी ॥ ३९ ॥
होम निविघ्न सिद्धी जाय । तैं सिद्ध होय कार्य ।
कांही उठलिया अपाय । घात होय कर्त्याचा ॥ ४० ॥
ऐसें सांगोनि त्रिनयन । झाला अदृश्य आपण ।
येरें नमस्कारोनि जाण । मनीं रावण संतोषला ॥ ४१ ॥
आतां करोनियां याग । रथ पावेन अव्यंग ।
शस्त्रास्त्रें अनेग । सकळ सांग पावेन ॥ ४२ ॥
कोणा मनीं न धरवे सर्वथा । ऐसीं घोर कर्में आचरेन आतां ।
पराजय पावे रघुनाथा । तैशा अर्था साधीन ॥ ४३ ॥
एवमुक्त्वा महाबाहुः स्नात्वा जुहाव पावकम् ।
ब्राह्मणान्स्वस्तिवचनान्धनादिभिरतर्पयत् ॥७॥
मुक्त्वा शोकं च मानं मोहदर्पौ मदं तथा ।
आर्जवीं बुद्धिमास्थाय जपन्ब्रह्म सनातनम् ॥८॥
रत्कसंवीतवसनो रक्तमाल्यानुलेपनः ।
रक्तयज्ञोपवितश्च रक्तनेत्रकरस्तथा ॥९॥
रम्यं शिवालयं पुण्यं प्रविवेशाथ रावणः ।
शिवमभ्यर्च्य मंत्रैस्तु तत्र कर्म समारभत् ॥१०॥
रावणाची यज्ञासाठी तयारी :
ऐसें बोलोनि महाबाहो । विध्युक्त स्नान केलें पहाहो ।
पुजोनि ब्राह्मणसमुदावो । स्वस्तिवचनलाहो पैं केला ॥ ४४ ॥
देवोनि धनधान्यसंपत्ती । नाना रत्नांचिया जाती ।
विचित्र वसनें द्विजांप्रती । लंकापति अर्पित ॥ ४५ ॥
करोनियां स्वस्थांतः-करण । सांडोनियां मोह मान।
पुत्रादिशोक दारुण । तोही जाण सांडिला ॥ ४६ ॥
रावण श्रीरामाचा भक्त । रामीं प्रेमा अत्यंत ।
अंतरीं अनुराग अत्यद्भुत । तेणें आरक्त सबाह्य ॥ ४७ ॥
रक्तवस्त्रें परिकर । रक्तामाळा विचित्र ।
यज्ञोपवीत रक्तांबर । अत्युग्र । आवरणपूजा ॥ ४८ ॥
रक्तचंदनाची उटी परिकर । रम्य शिवालय मनोहर ।
तेथें बैसोनि दशशिर । होम एकाग्र आरंभी ॥ ४९ ॥
रक्तांबरनेत्र दारुण । करोनियां शिवार्चन ।
दृढ स्मरे शिवचरण । होमविधान आरंभी ॥ ५० ॥
अति उग्र आवरणपूजा । यज्ञ राखावया वोजा ।
करिता झाला रावणराजा । बळसमाजा परिसा पां ॥ ५१ ॥
स्वस्थ रहावया अंतःकरण । समीप आनंदाचें आवरण ।
त्यामाजी मन घालितां जाण । विक्षेप आपण रिघों न शके ॥ ५२ ॥
सवेंचि दुसरा परिघ पूर्ण । महामोहाचा दारुण ।
समीप पावतां पारिखे जन । मोहें निमग्र स्वयें होती ॥ ५३ ॥
जे आवरणीं प्रवेशतां । मार्ग भुलिजे स्वधर्मता ।
कार्याठव हरपे सर्वथा । मोहनिमग्रता स्वयें होय ॥ ५४ ॥
तिसरी संकल्पाची नदी । रावणें निर्मिली मंत्रसिद्धीं ।
जिज्या संकल्पाची अवधी । स्वयें विधि पावेना ॥ ५५ ॥
वैरिया रिगम कैचा तेथ । बुडती संकल्पविकल्पांत ।
गमनागमन न कळे तेथ । युद्धमात विसरती ॥ ५६ ॥
ऐसें कठिण तिसरें आवरण । चौथा झंझामारुत जाण ।
अंगी लागतांचि पूर्ण । अंगीं भग्न होय प्राणी ॥ ५७ ॥
लागतां तेथींचा वारा । पारख्या उडवी अंबरा ।
कोणा रिघों नेदी भीतरा । अद्भुत वारा आवरणीं ॥ ५८ ॥
पांचवे बाह्यावरण । त्याचें विपरीत चिन्ह ।
जो भेदू पाहे विदारुन । क्षुधा संपूर्ण व्यापिजे ॥ ५९ ॥
आवरणभेद धरितां पोटीं । अनिवार क्षुधा उठी ।
कांही विचार न पडे दृष्टी । पडे सृष्टी मूर्च्छित ॥ ६० ॥
यज्ञ राखावयाकारणें । अति उग्र पंचावरणें ।
पंचकोश ज्यांतें म्हणनें । रचिले रावने दुर्धर्षे ॥ ६१ ॥
हे पंचावरण जया भेदे । अहंरावण तया साधे ।
आणीक् आवरणें विविधें । परिस हग्दत सांगेन ॥ ६२ ॥
मंत्रावरण शस्त्रावरण । महाविखारांचें सर्पावरण ।
भूत प्रेत वेताळ जाण । गुप्तावरण तयांचें ॥ ६३ ॥
बाहिर परिधी राक्षसांची । शस्त्रास्त्रीं बाणले कवची ।
अहर्निशीं शस्त्रें हातीचीं । कैसीं झळकती अंतरिक्षीं ॥ ६४ ॥
ऐसा अंतर्बाह्य निश्चित । राम साधावया सावचित्त ।
रावण होम असे करित । समाहित मानसें ॥ ६५ ॥
वानरसैन्यामध्ये रामनामाचा गजर व श्रीरामांना युद्धाला चलण्याची प्रार्थना :
येरीकडे दळभारीं । सन्नद्धदळें कपिकेसरी ।
सन्नद्धबद्ध द्रुमकरी । रामनामगजरीं गर्जत ॥ ६६ ॥
विजयी झाला रघुराज । मारिला अहिरावण दुर्बीज ।
उभारिला लांगूलध्वज । कपिसमाज अति गजरें ॥ ६७ ॥
विजयी आमुचा कपिनाथ । मारोनियां पाताळनाथ ।
घेवोनि आला रघुनाथ । बळें अदभुत हनुमंत ॥ ६८ ॥
करोनि कामाक्षी प्रसन्न । भेदोनि पाताळभुवन ।
मारोनियां राक्षसगण । श्रीरघुनंदन आणिला ॥ ६९ ॥
विजयी श्रीरामचंद्र । विजयी आमुचा हनुमान वीर ।
विजयी सकळ वानरभार । कपि समग्र नाचती ॥ ७० ॥
कायसा रावण महावीर । कायसें लंकादुर्ग दुस्तर ।
मारावया दशशिर । वानरभार उपरमती ॥ ७१ ॥
उठी चाल रघुनाथा । अद्यापि कायसी उदासता ।
क्षणें मारूं लंकानाथा । आळस परता सांडीं स्वामी ॥ ७२ ॥
म्हणोनि घालिती लोटांगणीं । लागती श्रीरामाच्या चरणीं ।
रावणकपटेंकरोनी । झाली भंगाणी वानरां ॥ ७३ ॥
कपटेंकरीं वानर पडत । तुझ्या चरणरजें स्वयेंचि उठत ।
ऐसें क्षणोक्षणां घडत । तेणें बहुत दुःखरुप ॥ ७४ ॥
ऐसी गजबज करिती । अत्यंत येती काकुळती ।
युद्ध करावया रघुपती । प्रार्थिताती वानरें ॥ ७५ ॥
लक्ष्मणाचा श्रीरामांना रावणाचा वध करण्याविषयी आग्रह :
तंव उठिला सुमित्रानंदन । अत्यंत विनीत होऊन ।
प्रार्थिता झाला रघुनंदन । मधुर वचन बोलोनी ॥ ७६ ॥
ऐक स्वामी राघवा । तूं रघुकुलाचा ओलावा ।
निजभक्तजनविसांवा । वचनगौरवा परिसावें ॥ ७७ ॥
भक्त पडतां जन्मावर्ती । निवारिता तूं रघुपती ।
तेथें कायसी युद्धख्याती । तूं त्रिजगती तारक ॥ ७८ ॥
तूं तारिसी नवल कोण । एकलें तुझें नाम जाण ।
उच्चारितां रघुनंदन । भवबंधन निवारे ॥ ७९ ॥
एवढा तुझा नाममहिमा । तो तूं जवळी असतां श्रीरामा ।
अत्यंत क्लेश प्लंवगमां । ते सर्वोत्तमा चुकवावे ॥ ८० ॥
नाम स्मरतां रघुनाथ । निवारे भवभ्रमाची मात ।
तो तूं जवळी रघुनाथ । वानरा आकांत युद्धाचा ॥ ८१ ॥
एक एक गोळांगूळ । गिळू शके ब्रह्मांडगोळ ।
तेथें कायसें रावणाचें बळ । युद्ध तुंबळ करावया ॥ ८२ ॥
तथापि कपतयोद्धा रावण । नाहीं युद्धधर्मीं आंगवण ।
छळ छद्म करोनि जाण । वानरगण त्रासित ॥ ८३ ॥
जारण मारण स्तंभन । मोहन उच्चाटन वशीकरण ।
दुश्चित वैरी असतां जाण । सिंतरुन मारावे ॥ ८४ ॥
ऐसा कपटयोद्धा दुरात्मा । संमुख येतां संग्रामा ।
रावण वधावया श्रीरामा । प्लंवगमां सोडवीं ॥ ८५ ॥
दुष्टदळणीं साचार । सत्य एक श्रीरामचंद्र ।
स्वयें धरिला अवतार । रावण किंकर तें किती ॥ ८६ ॥
तुझें ब्रीद पूर्वापर । करोनियां दुष्टसंहार ।
स्थापावे भक्त ऋषीश्वर । धर्म निरंतर रक्षावा ॥ ८७ ॥
सुख द्यावें जी दीजननां । प्रतिपाळावें गोब्राह्मणां ।
संरक्षावी भक्तसेना । रघुनंदना निजव्रता ॥ ८८ ॥
यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत ।
अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम् ॥११॥
परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम् ।
धर्मसंस्थापनार्थाय संभवामि युगे युगे ॥१२॥
श्रीरामांना लक्ष्मणाने प्रतिज्ञेचे स्मरण दिले
व रावणाच्या दुष्कृत्यांची हकिगत सांगितली :
तुझें निजव्रत श्रीरामा । दुष्ट प्रवर्तती अधर्मा ।
आच्छादिती स्वधर्मा । निंद्य कर्मा प्रवर्तत ॥ ८९ ॥
धर्मवाढी निःशेष मोडे । अधर्माची शीग चढे ।
सत्कर्माचा आवर्त पडे । सद्भक्ति बुडे सशेंडी ॥ ९० ॥
ठसा पडे विपरीत । तिळतुल्य सत्कर्म आचरत ।
तेणेंच फुगारा धरित । त्रिदोषीं पडत निजकर्मे ॥ ९१ ॥
अकर्माचा फुटे फांटा । अधर्माचा चढे ताठा ।
स्वैर करिती पापचेष्टा । गर्वाचा मोठा फुगारा ॥ ९२ ॥
तापलीं त्रिविध तापें । वोसणती विषयजल्पें ।
अहंममतेचे निजसंकल्पें । अति अमूपें पीडती ॥ ९३ ॥
विषयरसें ओलावती । स्वयेंचि वियोगें सोकती ।
क्षणक्षणें काकुलती येती । पाणी मागती विषयांचें ॥ ९४ ॥
ते काळीं वैद्यरावो । अवतरसी रामरावो ।
ब्रह्मरसमात्रा देवोनि पहा हो । रोग स्वयमेवो झाडिसी ॥ ९५ ॥
युगायुगाप्रती रामा । अवतरोनि मेघश्यामा ।
झाडा करिसी अधर्मा । पुरुषोत्तमा श्रीपते ॥ ९६ ॥
अत्यंत रोगें पीडिले देखसी । तेव्हां विधीचे डाग देसी ।
सत्कथेचें पथ्य लाविसी । अनुपान लाविसी सत्संग ॥ ९७ ॥
त्यासी दृढतेचें पथ्य । लाविसी सद्भक्तीसी नित्य ।
तेणें रोगाचें विगत । होय निश्चित क्षणें एकें ॥ ९८ ॥
ऐसे तुझे निजभक्त । अहंरावणरोगग्रस्त ।
त्यांसी करावया निर्मुक्त । सज्जीकृत करीं चाप ॥ ९९ ॥
देव घातले बांदवडीं । सुरासुर देशधडी ।
ऋषीश्वरें भ्यालीं बापुडीं । देवोनि बुडी लपलीं गिरिकंदरीं ॥ १०० ॥
नवग्रहांची केली पाउटी । अग्नि धूतसे मळकटीं ।
विघ्नहर घेवोनि काठी। रासभांपाठी रावणा ॥ १ ॥
मल्हारीदेव दावी दर्पण । मुख्य चंडिका तराळी जाण ।
कुंजें झाडी प्रभंजन । मेघ सडासंमार्जन करीतसे ॥ २ ॥
इंद्र फुलारी वरुण बारी । यम त्याचा नाटिकारी ।
चंद्र छत्रकार दाही शिरीं । दुर्दशा भारी देवांची ॥ ३ ॥
भोजन करावया रावण । पाक निपजवी हुताशन ।
किंचित आस्वाद चुकल्या जाण । करिती कंडण अग्नीसीं ॥ ४ ॥
एवढी दुर्दशा देवां । ऐकतां त्रास उपजे जीवां ।
शीघ्र कुढवावे देवां । भक्तां करावा उत्सावो ॥ ५ ॥
आमची सीता माऊली । गंफेमाजी एकली ।
आक्रंदत धरोनि नेली । गूढ राखिली अशोकवनीं ॥ ६ ॥
एकवस्त्रा मलिन पाहीं । मलिन केश नाहणें नाहीं ।
दीनवदन भूमिशायी । धरिली कांही चालेना ॥ ७ ॥
आला देखोनि हनुमंता । चरणावरी लोळे सीता ।
मज भेटवीं रगुनाथा । शरण आतां तुज आलें ॥ ८ ॥
ऐकतां तिचें करुणावचन । हृदयस्फोट होत जाण ।
मज द्यावें आज्ञापन । दशानन मारावया ॥ ९ ॥
दारुण शस्त्रें आम्हांपासीं । तेव्हांचि मारितो रावणासी ।
क्षणक्षणां तूं निवारिसी । बळ स्वामीसीं चालेना ॥ ११० ॥
आतां तरी धरुन पुरुषार्थ । निर्दळीं हा लंकाना ।
नाहीं तरी होईल अनर्थ । कपटें घात करील ॥ ११ ॥
युगायुगाच्या ठायीं । श्रीराम अवतरोनि लवलाहीं ।
दुष्ट मारोनि सर्वही । भक्त लवलाहीं स्थापावे ॥ १२ ॥
ऐसी प्रतिज्ञा पूर्ण । वेदतुल्य तुझें वचन ।
तो वधोनियां रावण । भक्तसोडवण करीं स्वामी ॥ १३ ॥
मारोनियां खरदुषण । मुक्त करोनि जनस्थान ।
ब्राह्मणां दिधलें दान । हर्षे ऋषिगण नांदती ॥ १४ ॥
वाळी मारिला दारुण । मुक्त केलें किष्किंधाभवन ।
सुग्रीवासी दिधलें दान । सुखें वानरग्ण नांदती ॥ १५ ॥
ताटका पापिणी आपण । मार्ग रोधितां अति दारुण ।
ते विंधोनि मारिली बाण । मुक्तगमन मार्गस्थां ॥ १६ ॥
विश्वामित्रयागा जाण । केलें राक्षसीं रोधन ।
तेणें हर करोनि प्रसन्न । वरदान मागीतलें ॥ १७ ॥
मानवी सूर्यवंशाप्रती । राम अवतरेल दाशरथी ।
तो राक्षसां करोनि शांती । याग निश्चितीं राखील ॥ १८ ॥
त्या शिववरदासाठीं । तुवां एकलेनि जगजेठी ।
मारोनि राक्षसकोटी । ऋषिइष्टी संपविली ॥ १९ ॥
जे जे तुज शरण आले । ते ते क्षणें कुढाविले ।
तैसें साह्य पाहिजे केलें । बिभीषणालागोनी ॥ १२० ॥
एक बिभीषण शरणागती । दुसरे शरण सुरपंक्ती ।
तिसरी माऊली सीता सती । अति काकुळती येतसे ॥ २१ ॥
वानरभारेंसीं जुत्पती । तुज येताती काकुळ्ती।
आपणही करितों विनंती । लंकापती मारावा ॥ २२ ॥
तुझी प्रतिज्ञा रघुपती । रावण मारावा निजहस्तीं ।
ते आपलीं वचनोक्तीं । साच निश्चितीं करावी ॥ २३ ॥
तुवां वाहिली असे आण । निजहस्तेंकरुनि रावण ।
स्वयें मारावा आपण । तें वचन आठवीं ॥ २४ ॥
तां प्रतिज्ञां पतिज्ञाय पुरा सत्यपराक्रमः ।
लघुः कश्चिदिवासत्वो नैव त्यत्कुं त्वमर्हसि ॥१३॥
न प्रतिज्ञां हि कुर्वन्ति वितथां सत्यवादिनः ।
लक्ष्मणं हि महत्वस्य प्रतिज्ञापरिपालनम् ॥१४॥
तदलं मास्तु ते वीर नैराश्यमुपगम्यते ।
वधेन रावणस्याद्य प्रतिज्ञामनुपालय ॥१५॥
न जीवन्यास्यते राम तव बाणपथं गमः ॥१६॥
लक्ष्मणाने सूर्यवंशामधील सत्यप्रतिज्ञ राजांची नावे व कृत्ये सांगितली :
सौमित्र म्हणे रघुनाथा । पूर्वप्रतिज्ञा आठवीं आतां ।
सत्यप्रतिज्ञा शाश्वता । होई आतां सन्नद्ध ॥ २५ ॥
तुजसारिखे सत्वसंपन्न । अन्यथा न करिती प्रतिज्ञावचन ।
रावन बापुडें हीन दीन । त्यासी विलंबन कायसें ॥ २६ ॥
तुझ्या सूर्यवंशात । सत्यप्रतिज्ञ राजे बहुत ।
तयांमध्ये संकळित । नामें सुनिश्चित सांगेन ॥ २७ ॥
हरिश्चंद्र सूर्यवंशी । मिथ्या न करीच वचनासी ।
स्वप्रदान जागृतीसीं । देवोनि कैसी ख्याति केली ॥ २८ ॥
निजराज्या देवोनि लात । एकाकी स्त्रीपुत्रसमवेत ।
निघता झाला त्वरित । स्वप्नवचनार्थसत्यत्वा ॥ २९ ॥
स्वप्नदक्षिणेलागीं जाण । स्त्रीपुत्र दोघें विकून ।
डोंबाघरीं स्वयें आपन । जळवाहन करीतसे ॥ १३० ॥
एकादशीव्रतालागीं जाण । निजपुत्राचें शिर कापून ।
मोहनीलागीं देई आपण । सत्यप्रतिज्ञ रुक्मांगद ॥ ३१ ॥
धर्मांगद त्याचा सुत । सत्यप्रतिज्ञ विख्यात ।
जनकभाकेलागीं उद्युक्त । शिर छेदवित आपुलें ॥ ३२ ॥
स्वयें तुवांचि रघुनाथा । सत्यत्व यावया दशरथा ।
अंगीकारिलें महाव्रता । तीव्र आघाता साहोनी ॥ ३३ ॥
प्रार्थितां कौसल्या माता । उपेक्षोनि तिची कथा ।
वना निघालासी रघुनाथा । पितृवचनार्थालागूनी ॥ ३४ ॥
स्वहस्तें वसिष्ठ राज्य देतां । उपेक्षोनि गुरुवचनार्था ।
स्वराज्या हाणोनि लाता । वना तत्वतां आलासी ॥ ३५ ॥
अत्यंत करुणा भाकितां भरता । तुझें राज्य तुज देतां ।
उपेक्षोनि त्या प्रेमार्था । वना तत्वतां आलासी ॥ ३६ ॥
शिळी बुजोनि सागर । उतरोनि आणिला वानरभार ।
वेगीं वधोनि दशशिर । करीं राज्यधर बिभीषण ॥ ३७ ॥
तुझ्या बाणसंधानापुढें । रावण मशक बापुडें ।
सुटतां तुझें कुर्हाडें । मरे रोकडें क्षणार्धें ॥ ३८ ॥
सिंह प्रवेशतां वनीं । होय मदगजां भंगाणीं ।
तेंवी रिघोनि राक्षसगणीं । रावणा अवनीं पाडीं रामा ॥ ३९ ॥
उदया येतां दिवाकर । निशा हरपे सहित अंधार ।
त्रैलोक्य़ीं होय प्रकाशकर । स्वधर्माचार चालती ॥ १४० ॥
तेंवी रावणमोहनिशासुबद्ध । पडलें अधार्माचें गडद ।
त्याचा छेदोनियां कंद । स्वधर्म विशद प्रकाशीं ॥ ४१ ॥
आपुल्या निजबाणकिरणेंकरीं । निरसीं रावणमोहअंधारीं ।
भक्तां नित्योदय करीं । स्वधर्मा करीं उद्धार ॥ ४२ ॥
ऐकोनि सौमित्रवचन । पोटांतिल्या हर्षे पूर्ण ।
बोलता झाला आपण । राजा बिभीषण रामासी ॥ ४३ ॥
राजा म्हणावया हेंचि कारण । सौमित्रें प्रार्थिला रघुनंदन ।
तेंचि निवटूनियां रावण । लंके बिभीषण स्थापिला ॥ ४४ ॥
लक्ष्मणस्य तदा वाक्यं श्रुत्वा राजा बिभीषणः ।
उवाच हितमत्यंतं राघवं रघुनंदनम् ॥१७॥
एवमेतन्महाबाहो यथा वदति लक्ष्मणः ।
न प्रतिज्ञां हि कुर्वंति वितथां साधवो जनाः ॥१८॥
बिभीषणाने श्रीरामांना विनंती केली :
बिभीषणें घालोनि लिटांगण । विनविला रघुनंदन ।
जें बोलिला सुमित्रानंदन । यथार्थ वचन तें रामा ॥ ४५ ॥
जें बोलिला लक्ष्मण । श्रीरामा तें सत्यवचन ।
तुझें नाम सत्यप्रतिज्ञ । वेदवचन प्रसिद्ध ॥ ४६ ॥
श्रीराम सत्य वेदु । श्रीराम सत्य साधु ।
श्रीराम सत्य बोधु । भवबंधु जेथ नाहीं ॥ ४७ ॥
श्रीरामें सत्य शास्त्र । श्रीरामें सत्य मंत्र ।
श्रीरामें सत्य कर्मतंत्र । होय सर्वत्र अव्यंग ॥ ४८ ॥
श्रीरामें सत्य कीर्ती । श्रीरामें दृढ विरक्ती ।
श्रीरामें अढळ शांती । भक्त पावती भावार्थी ॥ ४९ ॥
श्रीरामें सत्य श्रुती । श्रीरामें सत्य स्मृती ।
श्रीरामें सत्य विश्रांती । भक्त पावती भावार्थी ॥ १५० ॥
तीर्थी व्रतीं क्षेत्रीं जाण । कामनापरत्वें देवतागण ।
त्यांच्या ठायीं जें सत्यपण । ते कृपा संपूर्ण रामाची ॥ ५१ ॥
जगतीतळीं जें जें सत्व । श्रीरामसत्वें तें सत्ववंत ।
ऐसा सत्यप्रतिज्ञ रघुनाथ । निजप्रतिज्ञा सत्य करीं स्वामी ॥ ५२ ॥
सज्ज करोनि चापीं गुण । गुणीं प्रयोजोनि बान ।
वधीं दुरात्मा रावण । धर्मरोधन करीतसे ॥ ५३ ॥
विध्वंसय शरैस्तीक्ष्णैर्दिवा च यदि वर्तते ।
प्रतिज्ञां रघुशार्दुल सफलां कुरु मानद ॥१९॥
अति तिखट बाणधारीं । रावणाचें देह विदारीं ।
जेंवी मदगजातें चिरी । क्रोधेंकरी पंचानन ॥ ५४ ॥
इंद्र वृत्रातें विदारीं । मुरुलागी सुरारी ।
तेंवी रावणातें विदारीं । क्रोधेंकरीं श्रीरामा ॥ ५५ ॥
मधूलागीं मधुसूदन । हिरण्यकशिपूतें सिंहवदन ।
तैसा वधीं दशानन । क्रोधेंकरुन श्रीरामा ॥ ५६ ॥
येच समयीं आजिंचे दिवसीं । वेगीं धनुष्यातें हातवशीं ।
मारोनियां रावणासी । करीं सकळांसीं उत्सावो ॥ ५७ ॥
ऐकोनि शरणागतवचन । आणि बंधूची विनवण ।
बोलता झाला रघुनंदन । निजजनकृपाळु ॥ ५८ ॥
एका जनार्दना शरण । सौमित्रा बिभीषणा जाण ।
देवोनियां समाधान । यागविध्वंसन करील ॥ ५९ ॥
राम शरणागता वत्सळु । राम निजजनस्नेहाळु ।
आर्तत्राणप्रतिपाळु । रणकल्लोळु श्रीराम ॥ १६० ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे युद्धकांडे एकाकारटीकायां
सौमित्रबिभीषणविज्ञापनं नाम षट्पंचाशत्तमोऽध्यायः ॥ ५६ ॥
ओंव्या ॥ १६० ॥ श्लोक ॥ १९ ॥ एवं ॥ १७९ ॥
हे पण वाचा: संत एकनाथांची संपूर्ण माहिती
तुमच्या शेतमालाची मोफत जाहिरात करण्या साठी कृषी क्रांती ला अवश्य भेट द्या
ref:satsangdhara
भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय छप्पन्नावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय छप्पन्नावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय छप्पन्नावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय छप्पन्नावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय छप्पन्नावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय छप्पन्नावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय छप्पन्नावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय छप्पन्नावा
