भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय चौर्याहत्तरावा
श्री शंकर – हनुमंत भेट –
॥ श्रीसद्गुरुरामचंद्राय नमः ॥
श्रीरामाचें निजचरित्र गहन । सांगतां सौमित्र विचक्षण ।
ऐकती जानकी सावधान । सर्वांगश्रवण करोनी ॥ १ ॥
धन्य श्रवणार्थीं सादर सीता । धन्य धन्य तो सौमित्र वक्ता ।
धन्य चरित्र रामकथा । अनागतवक्ता वाल्मीकी ॥ २ ॥
कलियुगीं धन्य जन ते । अखंड गाती रामचरित्रातें ।
धन्य धन्य ते सादर श्रोते । कथामृत सेविती ॥ ३ ॥
श्रवणद्वारें कथामृत । सेवितां अंतर निर्वृत ।
प्रकटोनियां रघुनाथ । उद्धरीत जडजीवां ॥ ४ ॥
श्रीरामाचें चरित्र गहन । क्रमें संपलें सेतुबंधन ।
पुढे रामेश्वराचे आख्यान । वर्णी कोण साकल्यें ॥ ५ ॥
अनंत कथा सेतुमाहात्म्यीं असती । तितुकी आकळावया कैंची मती ।
किंचित सांगेन कथासंगती । क्षमा श्रोतीं करावी ॥ ६ ॥
क्षमा करा म्हणावयालागीं । सामर्थ्य कैंचे माझ्या अंगीं ।
जनार्दनकृपा सत्संगीं । केलो जगीं पै सरता ॥ ७ ॥
तेणें एका एकपणा । पैठा जालों संतचरणां ।
तये धीटवेकरोनि जाणा । निःशंक विनवणा करीतसे ॥ ८ ॥
सेतुमाहात्म्यात आलेली रामेश्वराच्या निर्मितीची पूर्वकथा :
किष्किंधेहूनि श्रीरघुवीर । सवें वानरांचा भार ।
नामें गर्जती अपार । मुमु कार गोळांगुळी ॥ ९ ॥
भुभुःकार जयकारध्वनी । वानरांच्या उड्डाणकिराणीं ।
राम निघाला गजरेंकरोनी । खांदीं बैसोनी हनुमंताच्या ॥ १० ॥
हनुमंत झाला श्रीरामवाहन । मज अंगदें उचलोन । ?
खांदीं घेतलें प्रीति करून । आले ठाकून समुद्रतीरा ॥ ११ ॥
अपूर्व झालें तेये ठायीं । श्रीरामा शिवदर्शनाचा नेम पाहीं ।
समुद्रतीरीं तें नाहीं । न चले कांही सर्वथा ॥ १२ ॥
गुंती पडली फळआहारा । तटस्थ सर्वही वानरा ।
संमुख येती रघुवीरा । वाग्व्यापारा न करवे ॥ १३ ॥
शिवदर्शनावाचून रामांचे भोजनादि व्यवहार थांबले :
शिवदर्शनेंवीण जाण । श्रीराम न करी फळभोजन ।
गुंती पडली दारुण । कांही विंदाण चाळेना ॥ १४ ॥
जरी स्वयें आत्माराम । तरी स्थापावया भजनधंर्म ।
शिवदर्शनाचा नित्य नेम । अति नि सीम चालविता ॥ १५ ॥
सकळ तीर शोधितां पाहीं । प्रतिमालिंग न दिसे कांहीं ।
तेणें सचिंत होवोनि अवघेही । करणी काही चालेना ॥ १६ ॥
जरी स्वयें आत्माराम । तरी स्थापावा भजनधर्म ।
स्वयें करिताहे कर्म । पुरुषोत्तम आपण ॥ १७ ॥
सचिंत होवोनि अवघे । विचार करिती निजभावें ।
स्वतां युक्ती न संभवे । हें पुसों जावें श्रीरामा ॥ १८ ॥
कैसेनि होईल लिंगप्राप्ती । कोण उपाव कैशा स्थिती ।
हे न पुसतां रघुपती । आणीक युक्ती स्फुरेना ॥ १९ ॥
सर्वांची मारुतीला प्रार्थना :
पुसावया श्रीरघुनंदना । येवढी आंगवण कोणा ।
तुजवांचून वायुनंदना । आणिका वदन पै कैंचे ॥ २० ॥
मिळोनियां सकळ जुत्पती । विनविते झाले मारुती ।
आहारासीं पडली गुंती । विचार रघुपती पुसे वेगीं ॥ २१ ॥
ऐकोनियां तें वचन । पुढें झाला वायुनंदन ।
लोटांगणीं रघुनंदन । कर जोडून विनविला ॥ २२ ॥
ऐकें स्वामी रघुनाथा । अवघे वीर विचारितां ।
शिवलिंग नाहीं सर्वथा । त्यासी आतां काय करणें ॥ २३ ॥
खुंटल्या वानरांच्या युक्ती । बुद्धि न स्फुरे लिंगार्थी ।
स्वामी सांगती जया स्थितीं । त्याच रीतीं साधेल ॥ २४ ॥
गुरुमुखें तत्वतां । वस्तुनिश्चय दृढ न होतां ।
कोटि जन्म फेरे खातां । न पवे सर्वथा कल्पांतीं ॥ २५ ॥
ऐसें विनवितां हनुमंता । अति संतोष नाथा ।
हृदयी आलिंगोनि तत्वतां । होय सांगता लिंगप्राप्रि ॥ २६ ॥
सेतुबंधाची ख्याती । विस्तारावया त्रिजगतीं ।
जडजीवां उद्धारगती । करावया युक्ती योजिली ॥ २७ ॥
नाहीं वेदशास्त्रव्युत्पत्ती । गाठीं नाही तपःसंपत्ती ।
गंध नाहीं सत्संगती । त्यांसी गती कैसेनि ॥ २८ ॥
ऐसी पुढिलांची चिंता । उपजली श्रीरघुनाथा ।
तये कृपेस्तव तत्वतां । होय योजिता उपाव ॥ २९ ॥
अति प्रीतीं हनुमंताप्रती । सांगता होय रघुपती ।
अति कठिण लिंगप्राप्ती । दुर्गम स्थिति तयाची ॥ ३० ॥
स्थावर लिंगासी चळण । सर्वथा करों नये जाण ।
म्हणोनि मांडिलें कठिण । दुर्गम जाण लिंगप्राप्ति ॥ ३१ ॥
श्रीरामांनी शिवदर्शन घेऊन येतो असे म्हणताच सर्वजण भयभीत :
तुम्हीं समस्तीं रहावे येथें । मी जाईन शिवदर्शनातें ।
पूजोनिया सदाशिवातें । शीघ्र येथें येईन ॥ ३२ ॥
ऐकतां श्रीरामवचन । हनुमान झाला मूर्च्छापन्न ।
हातींचा गेलिया रघुनंदन । वृथा जीवोन भूमिभार ॥ ३३ ॥
कठिण ऐकतां वचनार्थ । सुग्रीवादि समस्त ।
वानर झाले मूर्च्छाभूत । मजही तेथ मूर्च्छा आली ॥ ३४ ॥
कांही न चले विवंचन । सकळ झाले मूर्च्छापन्न ।
तें देखोनियां रघुनंदन । स्वयें आपण कळवळला ॥ ३५ ॥
कुरवाळूनि अमृतहस्तीं । रामें उठविला मारुती ।
लिंगप्राप्तीसीं एक युक्ती । माझ्या चित्तीं स्कृरलीसे ॥ ३६ ॥
परी ते कष्ट तुम्हांसी । म्हणोनि शंका मानसीं ।
काल आणिलें सीताशुद्धीसी । अति कष्टेसीं रणमारें ॥ ३७ ॥
सवेंचि आजि दुसरें । संकट घालावे एकसरे ।
म्हणोनि सांगतां न सरे । मन घाबिरें होतसे ॥ ३८ ॥
रामाज्ञा पाळणे ही मारुतीची उत्कंठा :
ऐकोनियां तें वचन । हनुमान पाली लोटांगण ।
देह तुझे कृपेंकरून । वर्तत जाण श्रीरामा ॥ ३९ ॥
तुझिया नामस्मरणापुढें । संकट कायसें बापुडें ।
फोडून काळाचे दाभाडे । नामें माकडें अनिवारा ॥ ४० ॥
वैकुंठ कैलास सत्यलोक । पाटां वाटीनमृस्तुलोक ।
लिंगप्राप्तीलागीं देख । पाताळलोका भेदीन ॥ ४१ ॥
आज्ञा करितां रघुपती । जैशा रीतीं होय प्राप्ती ।
तैसी तैसी साधीन युक्ती । नामें मारुति गर्जत ॥ ४२ ॥
पाडून काळाचे दांत । ख्याती करीन त्रैलोक्यांत ।
आज्ञा करितां श्रीरघुनाथ । शोधीन समस्तब्रह्मांडा ॥ ४३ ॥
तुझे नामें रघुपती । कोण दुष्कर त्रिजगतीं ।
आज्ञा द्यावी शीघ्रगती । लिंगप्राप्ती होय कैसी ॥ ४४ ॥
मारूतीला काशीविश्वेश्वराचे माहात्म्य सांगतात :
ऐकोनियां तें वचन । संतोषला रघुनंदन ।
हृदयी धरिला आलिंगून । दुंर्लंध्य कोण तुज लागीं ॥ ४५ ॥
आनंदवन महाश्मशाना । अविमुक्त वाराणसीस्थान ।
मोक्षपुरींमध्ये मणि जाण । वेदपुराणसंमत ॥ ४६ ॥
तये काशीपुरीमाझारीं । कृपाळु राजा त्रिपुरारी ।
तारक ब्रह्माच्या निजगजरीं । जन उद्धरी चतुर्विध ॥ ४७ ॥
अंडज जारज स्वेदज पूर्ण । चौथे उद्भिज पैं जाण ।
तितुकें शिवकृपें करून । मोक्षसद्गन पावे ॥ ४८ ॥
महापापें हो कां पतित । देह ठेवितां काशी आंत ।
यमयातने देवोनि लात । नित्य निर्मुक्त स्वयें होती ॥ ४९ ॥
अगाध वाराणसीची थोरी । शिवें धरिली त्रिशूळावरी ।
लागली दिसताहे वसुंधरी । अलिप्त निर्धारीं धरेसीं ॥ ५० ॥
देव पदाभिमानें शिणले । ते मोक्ष पावावया वहिले ।
शंकरासी शरण गेले । धरणे केलें आनंदवनीं ॥ ५१ ॥
ब्रह्मा विष्णु मरूद्गण । लोकपाळेंसीं पाकशासन ।
सनकादिकसिद्ध जाण । ऋषिगण वसिष्ठादि ॥ ५२ ॥
यक्ष किन्नर सिद्ध चारण । वाराणसीचे किंकर जाण ।
शोभा कैलांसाहून गहन । वैकुंठ जाण पुढें सरेना ॥ ५३ ॥
क्षेत्रपाळांचें नित्य रक्षण । अहर्निशीं सावधान ।
विघ्नांसी प्रवेश तेथें कैसेन । दारुण शासन दंड पाणीचें ॥ ५४ ॥
काशीला जाऊन शंकरांना दंर्शनार्थ लिंग देण्याची
विनंती करण्यास श्रीराम हनुमंताला सांगतात :
येथें जावोनि आपण । सदाशिवासी लोटांगण ।
अति प्रीतीं घालोनि पूर्ण । माझें विनवण सांगावें ॥ ५५ ॥
सीताशुद्धीचे कार्यार्थ । साधावया श्रीरघुनाथ ।
वानरसैन्यासमवेत । आला त्वरितसमुद्रतीरा ॥ ५६ ॥
शिवदर्शनावीण तत्वतां । फळमूळ श्रीरघुनाथा ।
नाहीं घेणें सर्वथा । तरी पाहतां शिवलिंग न मिळे ॥ ५७ ॥
म्हणोनियां स्वामीप्रती । मज पाठविलें लिंगप्राप्ती ।
ऐसें सांगतां शिवाप्रती । लिंग निश्चित देईल ॥ ५८ ॥
ऐसे जरी योजेल । तरी लिंगप्राति होईल ।
अन्यथा श्रमचि उरेल । परी न होईल लिंगप्राप्ती ॥ ५९ ॥
ऐसें सांगतां रघुनाथा । आवेश आला हनुमंता ।
नमन करोनियां तत्वतां । होय विनविता श्रीराम । ॥ ६० ॥
हनुमंताची काशीस जाण्याची तत्परता :
तुझेनि प्रतापें रघुनाथा । कोणे पदार्थीं दुर्गमता ।
आम्हां नाहीं गा सर्वथा । जाईन आतां क्षणमात्रें ॥ ६१ ॥
कोणीकडे तें काशीपुर । मज सांगावें सत्वर ।
कृपा करोनि रघुवीर । आज्ञा सत्वर मज देई ॥ ६२ ॥
ऐकतां हनुम्याचें वचन । संतोषला रघुनंदन ।
अति-प्रीती आलिंगून । निजविवंचन सांगत ॥ ६३ ॥
येथोनि थेट उत्तरेसीं । विंध्याद्रीचे पैलदेशीं ।
अति विशाळ नगर काशी । तेथें विश्वेश्वरासी निवास ॥ ६४ ॥
मारुतीच्या आवेशपूर्ण उड्डाणाने चराचर आंदोळले :
अयोध्येचा निजप्रदेश । अंतर त्यासी योजनेवीस ।
ऐकतांच वानरेश । केलें सावश उड्डाण ॥ ६५ ॥
नमन करितां तयेवेळीं । पिंजारल्या रोमावळी ।
मस्तक नेला मुंडपातळीं । विचित्र शैली नेत्रांची ॥ ६६ ॥
भुभुःकार देतां वानरें । बैसली काळांची दातेरें ।
दिग्गज झाले पै घाबरे । टाळी एकसरें बैसली ॥ ६७ ॥
ऐकतांचि भुभुःकारासी । धाकें शारें आलें मेघांसी ।
दांतखिली बैसली त्यांसी । गडगर्जनेसी विसरले ॥ ६८ ॥
वळोनि पुच्छाचा आंकोडा । उडतां आवेश माकडा ।
सागर खळबळिला गाढा । पडिला तडा पृथ्वीसीं ॥ ६९ ॥
जवळी होता रघुनाथ । म्हणोनि भ्याला अंगवात ।
तेणें वानर जीवें जीत । राहिले स्वस्थ रामबळें ॥ ७० ॥
वृक्षां लागतां तो वारा । वेगें उडाले अंबरा ।
भ्रमण करितां गरगरां । विस्मयो रघुवीरा उड्डाणे ॥ ७१ ॥
मागें सांडोनि चंद्र । गगना उसळला कपींद्र ।
लोकपतीचेंही नगर । अति सत्वर डावलिलें ॥ ७२ ॥
शेषाद्रि आणि श्रीशैलगिरी । किष्किंधाद्रि प्रस्रवणगिरी ।
मागें सांडोनियां सह्याद्री । ब्रह्मगिरी ओलांडिला ॥ ७३ ॥
मारुती काशीत येऊन रामनाम संकर्तिन
करीत विद्यनाथाच्या दर्शनार्थ निघाला :
विंध्याद्रिआदि सकळ गिरी । क्षणमात्रें कपिकेसरी ।
लंघोनियां झडकरी । काशीपुरी पावला ॥ ७४ ॥
रामनामाचे कल्लोळ । ऐकतां तटस्थ झाले रक्षपाळ ।
देखतांचि गोळांगुळा । आश्चर्य सकळ मानिती ॥ ७५ ॥
श्रीरामनाम ऐकतां । निषेध न करवे सर्वथा ।
सकळा झाली तटस्थता । कपि देखतां विस्मित ॥ ७६ ॥
पाहतां दिसे वानर । मुखी रामनामोच्चार ।
पराक्रमें महावीर । कालाग्निरुद्र दिसताहे ॥ ७७ ॥
आमुच्या स्वामीचें ध्येय जाण । याच्या मुखी त्याचें स्मरण ।
यासी निषेधितां आपण । शिव संपूर्ण क्षोभेल ॥ ७८ ॥
ऐसे जाणोनि समस्त । उगेच राहिले तटस्थ ।
हनुमान निघाला नगरांत । श्रीविश्वनाथदर्शना ॥ ७९ ॥
वाराणशीचे सौंदर्य वर्णन :
हाटवटिया चौबारे । सप्तखणांचीं दामोदरे ।
पंचप्रकारें विचित्रें । रचिली शंकरे त्रिशूळावरी ॥ ८० ॥
प्रतिराउळीं परिकरीं । कोठडिया बाह्यांतरीं ।
प्रतिहारिका नवनारी । निगमागम साचारीं द्वारे नव ॥ ८१ ॥
सुंदर उभवणी चिंतामणींची । घरीं दुभती कामधेनूंची ।
वनें उद्यानें कल्पतरूंचीं । शोभा नगरीचीं अनुपम ॥ ८२ ॥
तेथीचे जे निजजन । त्यां अखंड शंकराचें ध्यान ।
रुद्राक्षांचें आभरण । भस्मोद्धूलन सर्वांगी ॥ ८३ ॥
शिवनामाची मुद्रा सार । सुखरूपचि व्यवहार ।
शिवनामें निरंतर । गर्जती नर सर्वदा ॥ ८४ ॥
तेथे राजा श्रीशंकर । मथूनियां श्रुतिसागर ।
उपनिषद्वनीतसार । वेगवत्तर काढिलें ॥ ८५ ॥
तेंचि उपनिषद्नवनीत । बोधाग्नी करोनि तप्त ।
रामनाम सार घृत । परमामृत जीवांसीं ॥ ८६ ॥
पायं पायं श्रुतिचलकितं रामनामामृतं यद्-
ध्यायं ध्यायं मनसि सततं ब्रह्म तत्तारकाख्यम् ।
जापं जापं प्रकृतिविकृतौ प्राणिनां कर्णमूले
वीथ्यां वीथ्यामटति जटिल: कोपि काशीनिवासी ॥ १ ॥
श्री शिवशंकरांची रामप्रीती :
जटाधारी दिगंबर । उमाकांत कर्पूरगौर ।
काशीपुरीं श्रीशंकर । राजा निरंतर नांदत ॥ ८७ ॥
तेणें रामनाम परमामृत । श्रुतीच्या चुळी प्राशूनि प्रीतियुक्त ।
काशीच्या बिदोबिदीं धांवत । पुकारित डांगोरा ॥ ८८ ॥
श्रीराम परम कल्याण । पूर्णब्रह्म चैतन्यघन ।
माझें जीवींचें निज गुह्य पूर्ण । समाधान मज तेणें ॥ ८९ ॥
श्रीरामें जीवा जीवपण । श्रीरामें शिवा शिवपण ।
जीव:शिवांची बोळवण । चैतन्यघन श्रीराम ॥ ९० ॥
तें माझें निजगुह्य पूर्ण । निजकृपेंकरोन जाण ।
सांगतसे हाक फोडून । अति प्रीतीनें निजभक्तां ॥ ९१ ॥
प्रकृतित्यागाचे अंती । श्रवणीं उपदेशी एकांतीं ।
ब्रह्म तारक ज्यातें म्हणती । तें हे निश्चितीं रामनाम ॥ ९२ ॥
श्रवणद्वारें करितां प्राशन । चित्ताचें होय चैतन्यघन ।
मन तेचि उन्मन जाण । अहं तें सोहं संपूर्ण श्रीरामें ॥ ९३ ॥
बुद्धि तेंचि समाधिधन । इंद्रियांचें मोडलें भान ।
अनुभवितां पै चिद्धन । परिच्छिन्नपण मग कैचें ॥ ९४ ॥
एवढा उपदेशाचा बडिवार । देवचतुष्टयाचा संहार ।
वचनमात्रें साक्षात्कार । चिदचिन्मात्र स्वयें होणे ॥ ९५ ॥
कृमिकीटकपतंगादि पहाहो । काशीमाजीं सांडितां देहो ।
सांडोनियां देहभावो । परब्रह्म पहाहो स्वयें होती ॥ ९६ ॥
अगाध स्मरणाचा बडिवार । देखतांचि तो वानर ।
करितां रामनामाचा भुभुःकार । दर्शना सत्वर चालिला ॥ ९७ ॥
श्रीरामभजनीं अति आदर । नित्य सावधान शंकर ।
पळें पळें एकाकार । ध्यान निरंतर रामाचें ॥ ९८ ॥
बाप ध्यानाचा बडिवार । येरे वेधियेला येर ।
ध्यानबळें पै साचार । वर्ण सत्वर पालटले ॥ ९९ ॥
महादेव तमोगुण । मेघश्याम त्याचा वर्ण ।
श्रीरामाचें करितां ध्यान । झाला पूर्ण कर्पूरगौर ॥ १०० ॥
श्रीराम शुद्ध सत्वात्मक निर्मळ । तो शंकरध्यानें प्रबळ ।
मेघश्यामता अविकळ । बाणली तत्काळ श्रीरामा ॥ १०१ ॥
श्रीशंकरांचे स्वरूपवर्णन :
तैसा श्रीरामध्यानें प्रबळ । शिवगोक्षीरधामधवळ ।
पंचवक्त्र जटाविशाळ । दीप्ति प्रबळ त्रिनेत्रा ॥ १०२ ॥
दशमुजा अति विस्तीर्ण । श्मशानरजउधळण ।
सर्वांगीं पन्नगभूषण । त्याचेंही लक्षण अवधारीं ॥ १०३ ॥
विषयत्यागें जी साचार । सर्वेद्रियें निर्विकार ।
तेचि शिवाअंगीं अलंकार । अति परिकर शोभत ॥ १०४ ॥
निवडूनि अहं गजासुर । सोहं चर्म सनखाग्र ।
काढोनि प्रीतिपुरःसर । बहिर्वस्त्र प्रावरणा ॥ १०५ ॥
सिद्ध साधका नागवे पूर्ण । क्षणें नागवती तपोधन ।
तो निवटोनि क्रोधपंचानन । शांतिचर्म जाण काढिलें ॥ १०६ ॥
सबाह्मभ्यंतरी अढळ शांती । सनख चर्म निश्चितीं ।
तेंचि प्रावरण पशुपती । अंतरस्थिती अंतरवास ॥ १०७ ॥
श्रीशंकरांच्या दहा आयुष्यांचे रूपकात्मक वर्णन :
दशभुजांसीं परिकर । दशायुधें अति विचित्र ।
नांवें सांगेन सविस्तर । श्रोते सादर परिसोत ॥ १०८ ॥
त्रिगण त्रिपुर अति दारुण । त्यासी निवटितां संपूर्ण ।
बोधाचा त्रिशूळ जाण । अति तीक्ष्ण तिधारा ॥ १०९ ॥
मूळ वेद तोचि डमरु । अनुहताचा नाद गंभीरु ।
सात्विकाचे निज अंतरु । प्रीतिपुरःसरु जागवित ॥ ११० ॥
समूळ आशा छेदी सत्वर । द्वैतदळणी सतेज धार ।
असिलता मुष्टीसीं परिकर । सुरासुर कांपती ॥ १११ ॥
स्वानुभवाचे वोडण जाण । सर्वेद्रियीं सावधान ।
अन्य भासों नेदी भान । संरक्षण निजबळें ॥ ११२ ॥
आच्छादोनि स्वपक्षासी । शोधोनि निरासी द्वैतासी ।
वोडणखड्गांची कळा ऐसी । विपक्षासी उरों नेदी ॥ ११३ ॥
पाषांडी सैरा भरती रान । त्यांसी भक्तिपाशीं आकळून ।
स्वधर्मा आणोन पूर्ण । भावफरशें खंडन तर्कांचे ॥ ११४ ॥
सायुज्याचा मेढा संपूर्ण । अनुसंधानाचा तीश्ण बाण ।
निजसामर्ध्ये करोनि जाण । करीत कंदन अनंगाचें ॥ ११५ ॥
प्रमादें अधःपातासी । जातां कृपेच्या अंकुशासीं ।
ओढून आणी निजपदासी । छेदी दोषांसी खट्वांगें ॥ ११६ ॥
मनोहर दिगंबरशैली । अर्धांगीं शैलबाळी ।
नंदिकेश्वर दृष्टीतळीं । मेढा वळी आसनस्थ ॥ ११७ ॥
चंडीशादि भृंगी बाण । सकळां मुख्य गजवदन ।
महाविध्नांचें निवारण । नामस्मरण केलिया ॥ ११८ ॥
श्रीशिवशंकर -हनुमंताची भेट :
ऐसें देखतां हनुमंतासी । आल्हाद झाला निजमानसीं ।
गर्जोनियां जयजयकारासी । लोटांगणासी घातलें ॥ ११९ ॥
शिवें जाणोनि निजव्रत । उठोनि आलिंगिला हनुमंत ।
होय साचार रामदूत । हद्गत सर्व कळलें तें ॥ १२० ॥
माझा स्वामी रघुनाथ । तेणें पाठविला दूत ।
म्हणोनि आलिंगिला हनुमंत । प्रेमा अद्भुत श्रीरामीं ॥ १२१ ॥
हनुमान सहज श्रीरामभक्त । शंकरा सबाह्य रघुनाथ ।
दोघांही प्रेम अद्भुत । दोघेही मूर्च्छित पडियेले ॥ १२२ ॥
हनुमान रुद्राचा अवतार । स्वयें तोचि श्रीशंकर ।
उभयध्येय श्रीरामचंद्र । रूपें साचार अद्वय ॥ १२३ ॥
आपआपणां खेव पडिलें । आपुलेनि सुखें सुखावले ।
आपआपणा विसरले । बुडोनि गेले निजरूपीं ॥ १२४ ॥
गूळ भेटे गोडीसीं । दीप आलिंगी प्रभेसीं ।
कनकाअंगीं कांती जैसी । भेटी तैसी दोघांसी ॥ १२५ ॥
येरयेरां विसरले । गणसमुदाय तटस्थ ठेले ।
कोणी कोणासी न बोले । अवघे राहिले चित्ररूप ॥ १२६ ॥
देखोनियां निजचिन्ह । गिळून समाधि उत्थान ।
शंकर नित्य सावधान । प्रभावेंकरून रामाच्या ॥ १२७ ॥
श्रीशंकरांनी मारुतीचा सत्कार करून, येण्याचे कारण विचारले :
तेणें चेतविली चेतना । सावध केलें वायुनंदना ।
करोनियां पूजाविधाना । विवंचना होय पूसता ॥ १२८ ॥
कोठोनि येणें जालें स्वामी । कवण देश कवण भूमी ।
कवण तुमचा निजस्वामी । कवणे हेतू तुम्हीं बीजे केलें ॥ १२९ ॥
तनु दिसताहे वानर । मुखीं रामनामोच्चार ।
तुम्ही वनचर तो परात्पर । केंवी उच्चार नामाचा ॥ १३० ॥
हनुमंताने श्रीरामकार्याचा पूर्ववृत्तांत निवेदन केला :
ऐकती श्रीशंकरवचन । हनुमान पाली लोटांगण ।
माथां वंदोनि आज्ञापन । यथामति जाण सांगत ॥ १३१ ॥
जो सृष्टीपूर्वी सनातन । सृष्टिरूपें जो आपण ।
सुष्टीच्या अवसानीं अनवच्छिन्न । उरे परिपूर्ण अद्वय ॥ १३२ ॥
जो नामरूपातीत । पूर्णब्रह्म सदोदित ।
तोचि झाला मूर्तिमंत । निजभक्तकैवारा ॥ १३३ ॥
पौलस्तीचा रावण । लंकापति दारुण ।
राक्षसी तनु उन्मत्त पूर्ण । बंदी सुरगण घातले ॥ १३४ ॥
विरोध केला सकळांसी । उच्छेदिलें गोब्राह्मणांसी ।
पीडों आदरिलें अवनीसी । शरण रामासीं ते आली ॥ १३५ ॥
जो सच्चिदानंदघन । जो अरूप अपार निर्गुण ।
ज्यातें ध्याती योगिजन । त्याचें अभिधान श्रीराम ॥ १३६ ॥
जो सच्चिदानंदघन दुर्गम । ज्यासीं निजरूपीं आराम ।
ज्ञानरूप ज्ञानगम्य । त्यातें श्रीराम बोलती ॥ १३७ ॥
तो भक्तकामकल्पद्रुम । नियत करोनि वैकुंठधाम ।
नांदतसे आत्माराम । अविश्रम समेसहित ॥ १३८ ॥
मिळोनियां सुरगण । त्यासीं आले अनन्य शरण ।
सकळां अपराधी रावण । त्याचें निर्दळण करावया ॥ १३९ ॥
अत्यंत भाकितां करुणा । कृपा उपजली रघुनंदना ।
आश्वासिलें सुरगणां । वध रावण मी करीन ॥ १४० ॥
तुम्हीं सकळ सुरवर । रूपे व्हावें वानर ।
मूळमाया कलहसूत्र । जानकी सत्वर होईल ॥ १४१ ॥
मी स्वयें सूर्यवंशाप्रती । नामें श्रीराम दाशरथी ।
अवतरेन शीघगतीं । निमेषगतीं न लागतां ॥ १४२ ॥
रावण करील सीताहरण । तोचि अपराध ठेवोनि जाण ।
क्षणें निवटीन रावण । ऐकतां वचन सर्व सुखमय ॥ १४३ ॥
जो व्यक्ताव्यक्तातीता । पूर्णब्रह्म सदोदित ।
तो अवतरला रघुनाथ । सूर्यवंशात दाशरथी ॥ १४४ ॥
पितृआज्ञेकरोनि जाण । दंडकारण्या वनप्रयाण ।
तेथें त्रिशिग खर दूषण । विंधोनि बाण निवटिले ॥ १४५ ॥
मुक्त करोनि जनस्थान । श्रीरामें द्विजां दिधलें दान ।
तेणें तळमळिला रावण । करोनि छळण सीता नेली ॥ १४६ ॥
श्रीरामाचे दृष्टी पडता । तरी क्षणें निवटिता लंकानाथा ।
संन्यासिरूपें परोक्षता । चोरोनि सीता पै नेली ॥ १४७ ॥
श्रीरामापासीं दुर्धर बाण । परंतु एकला न मारीच रावण ।
करावें सकळनिर्दळण । म्हणोनि प्राण राखिले ॥ १४८ ॥
दर्भशिखेभेणें देखा । काक हिंडविला तिहीं लोकां ।
तेथें मारितां दशमुखा । रघुकुळटिळका काय नवल ॥ १४९ ॥
मारिलिया लंकानाथ । सकळ खंडेल वनवासव्रत ।
म्हणोनि राखिला हात । बहुत कार्यार्थ वनवासी ॥ १५० ॥
सीताशुद्धीचेनि मिषें जाण । सकळ उद्धरावें दंडकारण्य ।
म्हणोनि चालिला रघुनंदन । जगदुद्धरण करावया ॥ १५१ ॥
जटायु उद्धरिला पक्षी । वनस्पति अनेकी ।
गुल्युलता सकळिकी । तृणपाषाण शेखीं उद्धरिले ॥ १५२ ॥
शरभंग आणि शबरी पहाहो । रामें उद्धरिला ऋषिसमुदावो ।
ब्रह्मराक्षसांचा क्रूर भावो । तेही रामरावो उद्धरी ॥ १५३ ॥
सीतेचेनि स्पर्शें विराध । त्याचा श्रीरामें केला वध ।
ताटिका संकळमार्गरोध । करोनी वध उद्धरिली ॥ १५४ ॥
पायीं उद्धरिली शिळा । गुरूचा याग सिद्धी नेला ।
हनुमान सांगतां भुलला । जाश्वनीळा देखूनी ॥ १५५ ॥
जो राम तोचि शकर । तेणें हनुमत प्रेमा थोर ।
सांगता विसरला चरित्र । पूर्वापर नाठवेचि ॥ १५६ ॥
स्वस्थ करोनियां चित्ता । सिंहावलोकनें रामकथा ।
सांगतां उल्लास हनुमंता । होय सांगता मागुतेनि ॥ १५७ ॥
तुझें चाप त्रिपुरारी । भार्गवें ठेविलें जनकमंदिरीं ।
जानकीच्या स्वयंवरीं । पण निर्धारीं हाचि राया ॥ १५८ ॥
भार्गाव आज्ञेकरोनि पहाहो । स्वयंवर मांडी जनकरावो ।
मूळें पाठविलीं पहा वो । दिग्मंडळीचें रावभूपाळां ॥ १५९ ॥
स्वयंवर मांडिलें कोडें । पणास चाप आणविलें पुढें ।
ज्याचेनि हातें यासीं गुण चढे । जानकी रोकडे वरील त्यासी ॥ १६० ॥
विश्वामित्राची प्रीति थोरी । जनक त्यासी मूळ करी ।
तोही पातला झडकरी । समयासारी ठाकोनी ॥ १६१ ॥
परिवारला ऋषिगणीं । शिष्यवर्गाची मांडणी ।
त्यांमाजी बंधु हे दोन्ही । राम आणि सौमित्र ॥ १६२ ॥
तेथें पातला रावण । गर्वनिधी अतिदारुण ।
पुसोनि धनुष्याचा पण । स्वयें आपण सज्जूं पाहे ॥ १६३ ॥
आणविली नोवरी । गजस्कंधी सालंकारीं ।
देखतां विस्मयसुखकरी । रावण धरी अभिलाष ॥ १६४ ॥
खेचर भूचर विखार । जानकीवरणीं तत्पर ।
रावण दुरात्मा दुराचार । विषयबुद्धीं पामर अभिलाषी ॥ १६५ ॥
जानकीभांगींचा वहिला । शेंदुरचर्चित तीक्ष्ण भाला ।
रावणहृदयीं खोंचला । तेणें तो झाला विव्हळ ॥ १६६ ॥
विश्वार्चित विश्वमाता । विषयबुद्धीं अभिलान्नितां ।
दुर्दशा आली लंकानाथा । भ्रम तत्वतां चढिन्नला ६७ ॥
भ्रमाचे मदें जाण । चापीं चढवूं जाय गुण ।
तेणें क्षोभला त्रिनयन । विपरीत चिन्ह पैं झालें ॥ १६८ ॥
माथा राहिला तळवटीं । तळ धरिला वरिले मुष्टी ।
कोपें क्षोभला धूर्जटी । गर्वे दृष्टी अंध झाली ॥ १६९ ॥
अभिलाषितां विश्वमाता । विमुख झाली इंद्रियदेवता ।
धनुष्य बळें फिरवूं जातां । पडिलें तत्वतां उरावरी ॥ १७० ॥
चंद्री लागली नेत्रीं विसी । खरसी आली दशमुखांसी ।
प्राण रोधिला कंठदेशीं । दुःख कोणासी न सांगवे ॥ १७१ ॥
कृपाळु जनक चक्रवर्ती । तेणें काढविलें शीघगतीं ।
उठवोनि लंकापती । उदक सिंपिती मुखावरी ॥ १७२ ॥
दुर्दशा देखोनि लंकापती । राजे माथा तळीं करिती ।
अभिलाषितां सीतासती । घात निश्चितीं दिसतसे ॥ १७३ ॥
रायांकडे पाहे नृपती । तंव ते माथा नुधविती ।
तेणें उद्वेगला भूपती । वीर निश्चितीं दिसेना ॥ १७४ ॥
निर्वीर हें उर्वीतळ । ऐसें बोलतां भूपाळ ।
आवेशला घननीळ । स्फुरण प्रबळ चालिले ॥ १७५ ॥
बाहु थरकती आवेशीं । रोम उभारिले वेगेंसीं ।
आला पुसोनि गुरूसी । होय धनुष्यासी उचलितां ॥ १७६ ॥
आधींच शिवहस्तें पुनीत । वरी धरिता झाला रघुनाथ ।
तेणें होवोनि कृतार्थ । जीवन्मुक्त पै झालें ॥ १७७ ॥
हातीं धरोनि रघुनंदन । धनुष्या चढवितां गुण ।
स्वयें मोडले कडकडोन । नादें त्रिभुवन गर्जिन्नलें ॥ १७८ ॥
संतोष झाला सकळां । कुढाविलें भूपाळा ।
जनक स्वयें संतोषला । जनकबाळा आनंदली ॥ १७९ ॥
गज पेलोनि पुढारां । माळ घातली रघुवीरा ।
आनंद झाला सुरवरां । सुमनसंभारा वर्षती ॥ १८० ॥
जनकनंदिनी साधोन । विजयी झाला रघुनंदन ।
तें देखतांचि रावण । हदयीं बाण खोंचला ॥ १८१ ॥
झाला अत्यंत लजायमाना । नुघडीच काळें वदना ।
अधोवदनें केलें गमन । हृदयी बाण खोंचलें ॥ १८२ ॥
तें देखोनि संतापला । रावणा संनिपात झाला ।
कामाभिलाषें भुलला । बरळों लागला सीते सीते ॥ १८३ ॥
तिये देखोनि अहर्निशीं । आधि लागली रावणासी ।
आले ऐकोनि पंचवटीसीं । करी कपटासी साक्षेपें ॥ १८४ ॥
निजमातुळा मारीचासीं । मृगवेष देवोनि त्यासी ।
सीता त्वचा मागे कंचुकीसीं । श्रीराम त्यासी मारूं गेला ॥ १८५ ॥
सौमित्र गेला श्रीरामापासीं । सीता एकली गुंफेसीं ।
रावण येवोनि संन्यासवेषीं । बळें जानकीसीं घेवोनि गेला ॥ १८६ ॥
जानकहिरणादि वृत्तांत । सांगीतला कबंधवधपर्यंत ।
पुढें वाळीचा केला निःपात । तोही वृत्तांत अवधारीं ॥ १८७ ॥
वाळी सुग्रीव बंधु वानर । राज्यलोभें दोघां वैर ।
सुग्रीवाची हरोनि दार । राज्यभ्रष्ट पैं केला ॥ १८८ ॥
स्त्रीराज्याचेनि दुःखे देखा । शरण आला रघुकुळटिळका ।
पावला देखोनि अति दुःखा । कृपापीयूखीं शिंपिलें ॥ १८९ ॥
विलग मरण वाळीचें । विषम ताल कूर्मपृष्ठींचे ।
छेदिलिया मरण त्याचें । ऐसें वरदाचें महिमान ॥ १९० ॥
तितुके छेदोनि राघवें । वाळी निवटिला बाणलाघवें ।
सुग्रीव स्वदारेंशीं राज्यपावे । कृपावैभवें रामाच्या ॥ १९१ ॥
तेणें झाला कृतोपकारा । ससैन्य सुग्रीव वीर ।
झालों श्रीरामाचे किंकर । हनुमान वीर नाम माझें ॥ १९२ ॥
तेथोनि सीताशुद्धिविचार । युवराज वाळिकुमर ।
पाठविला अंगद वीर । सवें वानर देवोनी ॥ १९३ ॥
वेगीं शुद्धि आणिली तिहीं । मग चालिले लवलाहीं ।
समुद्रतीरा येवोनि पाही । उपाय कांही योजिला ॥ १९४ ॥
काढोनियां अग्निबाण । सागर शोषावा संपूर्ण ।
चरणचालीं वानरगण । समुद्र लंघन करावया १९५ ॥
म्हणोनि क्षोभला श्रीरघुवीर । तंवशरण आला सागर ।
सेतुबंधनप्रकार । सविस्तर सांगितला ॥ १९६ ॥
शिळीं बांधला सेत । ऐकतां सुखावे रधुनाथा ।
वानरीं आणोनि पर्वत । निमेषें सेतु बांधिला ॥ १९७ ॥
पुढेंकरोनियां फळहार । उतरावया परपार ।
शिवपूजेलागी सादर । श्रीरघुवीर पै झाला ॥ १९८ ॥
शिवलिंगदर्शन न झाल्यामुळे राम भोजनाविण खोळंबले आहेत :
मारुती: शोधितां उभय तीरांतें । स्थावर लिंग न दिसे तेथें ।
अवघी झालीं सचिंतें । राम फळहारातें नेघे ॥ १९९ ॥
शिवदर्शनालागीं जाण । श्रीराम करूं पाहे गमन ।
तेणें गजबजिले वानरगण । वचनें प्राण जाऊं पाहो ॥ २०० ॥
सुग्रीवादि सकळ वानरगण । शरणागत बिभीषण ।
घालोनिया लोटांगण । रघुनंदन प्रार्थिला ॥ २०१ ॥
कोणेपरी लिंगप्राप्ती । होय ते सांगावी स्थिती ।
उपाय योजूं तदर्थी । कृपामूर्ती श्रीरामा ॥ २०२ ॥
श्रीरामांनीच मला तुमच्या भेटीसाठीं पाठवलें आहे मारुती :
तेणें कळवळोनि मानसीं । सांगीतलें उपायासी ।
जावोनियां वाराणसीसी । विश्वेश्वरासी भेटाचे ॥ २०३ ॥
होवोनियां वानरवेषी । भाग्य उद्भट आम्हांसी ।
श्रीरामसेवा आली फळासी । शिवचरणासी पावलां ॥ २०४ ॥
फळहारालागीं रघुनाथ । बैसला असे तिष्ठत ।
विचारोनियां कार्यार्थ । आज्ञा त्वरित मज द्यावी ॥ २०५ ॥
म्हणोनि घाली लोटांगणा । शीघ्र करावी सूचना ।
विलंब करितां नये जाणा । रघुनंदन जाणा तिष्ठत ॥ २०६ ॥
रामकथा श्रवणाने शिवपार्वती आनंदरूप झाले :
ऐकानि तें वचन । संतोषला त्रिनयन ।
आलिंगोनि वायुनंदन । प्रीती करोन पूजिला ॥ २०७ ॥
नित्य करीत ज्याचें स्मरण । आला देखोनि त्याचा गण ।
आनद उथळला पूर्ण । उचलोन नाचत ॥ २०८ ॥
विसरोनि देहभावासी । नाचतां देखोनि शंकरासी ।
हर्ष दाटला गणांसी । ते प्रीतीसीं नाचती ॥ २०९ ॥
प्रेम उथळलें उमेसीं । तेही नाचो लागली कैसी ।
विसरोनि देहभावासी । उल्लासेंसीं नाचत ॥ २१० ॥
गणांसी नाठवे गणपण । उमा विसरली उमापण ।
शिव भुलला शिवपण । रघुनंदन निजनामें ॥ २११ ॥
अगाध स्थिती सदाशिवाची । अगाध प्रीति पार्वतीची ।
अगाध भक्ति हनुमंताची । कीर्ति रामाची वानितां ॥ २१२ ॥
एका शरण जनार्दनासी । तिघे विसरले तीनपणासी ।
अद्वैतबोधें झाली पिसीं । एकत्वेंसीं डुल्लत ॥ २१३ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे युद्धकांडे एकाकारटीकायां
हनुमंतशंकरदर्शनं नाम चतुःसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ७४ ॥
ओंव्या २१३ ॥ श्लोक ॥ १ ॥ एवं ॥ २१४ ॥
हे पण वाचा: संत एकनाथांची संपूर्ण माहिती
तुमच्या शेतमालाची मोफत जाहिरात करण्या साठी कृषी क्रांती ला अवश्य भेट द्या
ref:satsangdhara
भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय चौर्याहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय चौर्याहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय चौर्याहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय चौर्याहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय चौर्याहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय चौर्याहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय चौर्याहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय चौर्याहत्तरावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय चौर्याहत्तरावा
