भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय बासष्टावा

भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय बासष्टावा

रावणाचा शिरच्छेद

॥ श्रीसद्‌गुरुरामचंद्राय नमः ॥

रावणाची स्थिती व श्रीरामस्वरुपावलोकन :

सोहंभावाचा मेढा सुलक्षण । अनुसंधानाचा तीक्ष्ण बाण ।
लक्षूनियां रघुनंदन । स्वयें रावण विंधो पाहे ॥ १ ॥
तंव अवघा ब्रह्मांडगोळ । रामें व्यापिला दिसे सकळ ।
तेथें कायसें जगतीतळ । रामें प्रबळ वाढिन्नला ॥ २ ॥
सत्पपाताळातळीं चरण । श्रीरामाचे देखे रावण ।
ऐका तयाचें लक्षण । सुलक्षण सुचिन्हीं ॥ ३ ॥
निजधैर्यशेषफडीवरी । श्रीरामचरण निर्धारीं ।
सुचिन्हें शोभती कवणेपरी । नवलपरी तेथींची ॥ ४ ॥
अनुपम चरणपंकज । शोभे सायुज्याचा ध्वज ।
उर्ध्वरेखा ते सहज । दावी वोज उर्ध्वगतीची ॥ ५ ॥
वज्र आणि अंकुश दोन्ही । भक्तसाह्यालागोनी ।
विपक्षीं अंकुश ओढोनी । भक्तरक्षणीं छेदी वज्रें ॥ ६ ॥
अनंतसूर्यांची किरणें । जैसीं मिरवती बाळपणें ।
त्यातें आणोनियां उणें । अधिकगुणें चरणतळा ॥ ७ ॥
जैशा नभाचिया कळिका । तैसी शोभा अंगुळिका ।
शोभताती अलोकिका । रसातळलोकापर्यंत ॥ ८ ॥
नखचंद्री चंद्ररेखा । रमा रातली चरणपीयुखा ।
गंगेचें तें माहेर देखा । सकळ लोकां उद्धरी ॥ ९ ॥
कैशी घोंटियांची बरव । हे तंव निर्गुणाचे अवयव ।
वरी कळावियांची ठेव । सागरीं अपूर्व श्यामलहरी ॥ १० ॥
तळातळ लोक जाण । तेणें वसविलें संपूर्ण ।
वांकीतोडरांचें महिमान । वर्णावया वदन मज कैंचें ॥ ११ ॥
यमनियमांच्या कुसरीं । मनें मुरडिली माघारीं ।
जे सोहंभावाच्या गजरीं । वांकी निर्धारीं गर्जत ॥ १२ ॥
भवस्वर्गा प्रळयकाळ । नामें प्रळयघंघाळ ।
तोडर गर्जोन केवळ । सांगे प्रबळ सायुज्यदान ॥ १३ ॥
सूर्यबिंबामाजी प्रभा । तैसी जानुचक्रीं शोभा ।
महातळींचा तो गाभा । दिसे उभा शोभत ॥ १४ ॥
ऊरुंची शोभा अद्‍भुत । सुतळलोक जेथें नांदत ।
बळिराजा नित्यांकित । राज्य करित पैं तेथें ॥ १५ ॥
बळि चरणाचा अनुरक्त । केंवी राहिला सुतळांत ।
त्या बळीचा निश्चितार्थ । ऐका सुनिश्चित सांगेन ॥ १६ ॥
उर्ध्वलोका देवोनि लात । अधोवदनें नित्यव्रत ।
सुतळीं राहोनि निवांत । चरण चिंतित रामाचे ॥ १७ ॥
राहोनियां मध्यालोकीं । श्रीरामतें अवलोकी ।
सांडोनियां अधऊर्ध्वाची उखी । मेळवित एकीं श्रीरामीं ॥ १८ ॥
कटिप्रदेशीं वितळलोक । विस्तारला एकाएक ।
पाहतां तेथींचा आलोक । लोकालोक हारपे ॥ १९ ॥
सर्वांमाजी तोचि मध्य । शोभा शोभे विद्‌गद ।
अतळलोक प्रसिद्ध । तये स्थानीं नांदत ॥ २० ॥
विजु देखोनि श्रीरामासी । विसरली उदयास्तांसी ।
झाली पीतांबर कासेसीं । माळ कंठींसीं मिरवत ॥ २१ ॥
श्रीराम आकळें सगळा । तेच भक्त भावार्थमेखळा ।
उपनिषदांचा पाळा । येवोनि रिघाला किंकिणींमाजी ॥ २२ ॥
चिद्ररत्‍नें कटिसूत्रकटीं । उपरी मिरवे माळगांठी ।
अनुहताच्या निजनेटीं । ध्वनि गोमटी क्षुद्रघंटा ॥ २३ ॥
झालिया स्वस्वरुपीं भेटी । जेंवी वृत्ति होय उफराटी ।
सांडोनियां मत्तचावटी । अधोदृष्टी । सलज्ज ॥ २४ ॥
तेंवी अधोमुख घंटिका । पालवीं मुक्तलग नेटका ।
कांसे लागलिया देखा । मुक्ति सकळिकां देत राम ॥ २५ ॥
उदर म्हणती दामोदर । परी तें जगदुदर साचार ।
त्रिलोकत्रिवळी सुंदर । वरी मनोहर रोमरेखा ॥ २६ ॥
अनंतब्रह्मांडसाटोवा । कीं विश्रांति सकळ जीवां ।
म्हणोनि दामोदर या नांवा । मिरवावया ख्याति झाली ॥ २७ ॥
नाभि सखोल निर्मळ । रजोरागें रातोत्पळ ।
सृष्टिकर्त्याचें केवळ । जन्म प्रबळ तये स्थानीं ॥ २८ ॥
भूलोकांचें अधिष्ठान । उदर श्रीरामाचें पूर्ण ।
तळीं सप्तपाताळें संपूर्ण । ऊर्ध्वलोकाचें रचन त्यावरी ॥ २९ ॥
हृदय शुद्ध अव्यंग । संकल्पविकल्पातीत सांग ।
तेथें रंगले अंतरंग । अति सभाग्य साधुजन ॥ ३० ॥
दक्षिणांगीं विप्रपादेंकरीं । आपुल्या महिम्याची थोरी ।
वाढविली प्रीतीकरीं । लात उरावरी साहोनि ॥ ३१ ॥
केवळ सुखाचेंही सुख । गुणग्रंथिरहित देख ।
साधूनि रत्‍नजडित पदक । अलौलिक शोभत ॥ ३२ ॥
सोलींव सुखाचें निजसार । श्रीरामहृदयावरी पदकहार ।
सत्वगुणीं अति सुंदर । श्रीरघुवीर शोभत ॥ ३३ ॥
भक्तिवैराग्यशुद्धिसंपुटीं । मुक्तमोतियें जन्मलीं गोमटीं ।
तेंवी श्रीरामाचिये कंठी । वैजयंती गोमटी सुरेखा ॥ ३४ ॥
चिंतात्यागें निर्म्ळ् वृत्ती । तेचि अम्लान माळा शोभती ।
भूर्लोकाची तेथें वसती । लंकापति देखत ॥ ३५ ॥
अष्टपत्री निर्मळ । अंतरीं विकसित कमळ ।
अनन्यगतीच्या दृष्टि बहळ । तुळसीदळमंडित ॥ ३६ ॥
सप्तावरणांहून उदंड । अति दिर्घ बाहुदंड ।
तन्मयाचें मिरवे कोदंड । अति प्रचंड साजिरें ॥ ३७ ॥
दुजे करीं निर्वाण । चहूं पुरुषार्थांचे बाण ।
देह‍अहंकृति रावण । वधावया जाण धरियेले ॥ ३८ ॥
दोहीं हातीं परिकर । दोन्हीं आयुधें विचित्र ।
दिशेंद्रियें दशवक्त्र । निवटावया सत्वर धरिलींसे ॥ ३९ ॥
ओंकार तोचि कंबुकुंठ । मात्रात्रयाचें मूळपीठ ।
वेद तेथोनि प्रकट । झाला उद्‌भट त्रिकांडी ॥ ४० ॥
तें महर्लोकरचन । रविता झाला रघुनंदन ।
त्यांचे श्रवणाचें महिमान । दशानन विवंची ॥ ४१ ॥
समूळ चैतन्याचें आळें । तैसे रामाचे विशाळ डोळे ।
मनोगतें पैं सकळें । एके काळी देखणें सदा ॥ ४२ ॥
पूर्वोत्तरमीमांसा दोन्ही । अहर्निशीं भजती भजनीं ।
म्हणोनियां श्रीरामश्रवणीं । कुंडालालागूनि अधिकारु ॥ ४३ ॥
श्रीराम लेणियांचे लेणें । विश्व मुक्त त्याचेनि श्रवणें ।
श्रवणेंचि देखिला रावणें । नारदवचनेंकरोनी ॥ ४४ ॥
आनंदविश्रांतीस आलें । कीं निवोनि सुख मुसावलें ।
तेंचि साचार शोभलें । वदनबिंब निमासुर ॥ ४५ ॥
त्या आनंदसागराचे तरंग । तेचि दशन सुरंग ।
अधरीं उभय दिसे योग । जीवशिवभाग एकत्र ॥ ४६ ॥
श्रीरामाचें प्रसन्न वदन । तेथें जनांसी विश्रांति गहन ।
म्हणोनि स्वर्गादिकस्थ जन । करिती ध्यान रामाचे ॥ ४७ ॥
निजनैराश्यपरिकर । एकनिष्ठता मुनिवर ।
कां अविच्छिन्न तैलधार । तैसें नासिक सुंदर श्रीराममुखीं ॥ ४८ ॥
समूळ चैतन्याचें आळें । तैसे रामाचे विशाळ डोळे ।
श्रवणांत पैं सकळे । एके काळें देखणे सदा ॥ ४९ ॥
रवि शशी निरंतर । तेजें झाले प्रकाशकर ।
तेचि सेविती स्वतंत्र । श्रीरामनेत्र होउनी ॥ ५० ॥
निजात्मबुद्धिउल्लासें । तपें केली खरपुसें ।
म्हणोनि नेत्राचेनि प्रकाशें । वसे सावकाशें तपोलोक ॥ ५१ ॥
श्रवणांत अति दीर्घता । द्वैतदृष्टी पैं होतां ।
न ये पाहतां सर्वथा । अतर्क्यता स्वभाव ज्याचा ॥ ५२ ॥
नवल तेथींचें निरीक्षण । करीत कामासीं कामन ।
डोळ्या डोळेमोहन । आवडीं जाण पडतसे ॥ ५३ ॥
जेंवी गगनोदरीं धनुष्यरेखा । तैशा भोंवया सुरेखा ।
कीं वदनेंदुचिया पीयूखा । सेविती आर्त चकोर ॥ ५४ ॥
जैसें अधिष्ठान निर्मळ । तैसें विस्तीर्ण कपाळ ।
अखंड न खंडे त्रिकाळ । त्रिवळी प्रबळ तेचि निढळीं ॥ ५५ ॥
संकल्पमृग वधिला लोभी । काढिला सोहंमृगनाभी ।
तोही अर्पिला पद्मनाभीं । निरालंबी मळवट ॥ ५६ ॥
स्वस्वरुपें प्रबळ । सबाह्याभ्यंतर निर्मळ ।
पावोनियां श्रीरामभाळ । वसती सकळ सत्यलोकीं ॥ ५७ ॥
नभ शून्यत्वा उबगलें । तें श्रीरामा शरण आलें ।
येवोनि मस्तकीं राहिलें । नीळालकीं शोभत ॥ ५८ ॥
गजेंद्रदंताची भक्तिफणी । स्वभावें मस्तकीं धरोनी ।
तियें कुरळ केश विंचरोनी । वीरगुंठी दाटिली ॥ ५९ ॥
वरी शुद्ध मनाचीं सुमनें । गुंफोनि अनुसंधानें ।
सुवासितें चैतन्यपणें । बांधितां ठेंगणें नभरामा ॥ ६० ॥
वानूं मुकुटाचा महिमा । कैंची उपमा निरुपमा ।
तेणें रचना मनोरमा । वैकुंठा आणि कैलासा ॥ ६१ ॥
ऐसें चतुदर्शभुवन । वैकुंठकैलासादिकरुन ।
प्रकाशिता रघुनंद । देखोनि रावण तटस्थ ॥ ६२ ॥
अपरिमित चौपासीं । देखोनियां श्रीरामासी ।
रावण चढला आवशीं । बाण सीतासीं लाविला ॥ ६३ ॥
समरांगणीं निजकडाडीं । बाण ओढोनि कानाडी ।
निजभिमानें हाक फोडी । लक्ष निर्वडी भेदावया ॥ ६४ ॥
अनंब्रह्मांडांचिया पंक्ती । ज्याचे कडवसां भासती ।
तो विंधावया रघुपती । लंकापति लक्ष्य पाहे ॥ ६५ ॥
तंव पिरीत झालें तेथें । स्थुळ सूक्ष्म जितुकीं भूतें ।
वेगळालीं पैं समस्ते । राम निश्चित देखतसे ॥ ६६ ॥
वानरसैन्याभीतरी । राम विंधावया बाणेकरी ।
पाहता झाळा दशशिरी । तंव प्रतिशरीरीं श्रीराम ॥ ६७ ॥
गजाकडे जंव पाहत । तंव् महावता सहित ।
गज देखिला रघुनाथ । सवेंचि पाहत रथाकडे ॥ ६८ ॥

रावणाला सर्वत्र रामसाक्षात्कार :

तंव रथवारुंसहित । सारथिशस्त्रास्त्रांसमवेत ।
ध्वजापताका मंडित । देखे लंकानाथ श्रीराम ॥ ६९ ॥
सपर्वत वानरभार । द्रुम पाषाण परिकर ।
पृथक पृथक रघुवीर । दशवक्त्र देखत ॥ ७० ॥
सौ‍मित्र बिभीषण तेथ । सुग्रीव अंगद जांबवंत ।
तार तरळादि समस्त । हनुम्यासहित श्रीराम ॥ ७१ ॥
निजसेनेचे राक्षस । रणयोद्धे रणकर्कश ।
त्यांचा लोपोनि राक्षसभास । सावकाश राम झाले ॥ ७२ ॥
फिरोनि पाहे लंकेकडे । रामरुप लंकेचे हुडे ।
गुप्तद्वारें जीं अवघडें । गूढें निगूढें राम झाला ॥ ७३ ॥
घरें चौबारें समस्त । महा सोपानें अद्‍भुत ।
दुर्गाची सामग्री समस्त । राम निश्चित होवोनि ठेला ॥ ७४ ॥
पाहतां यंत्रगोळांकडे । यंत्रद्रव्य जें अवघडें ।
दुर्धर शस्त्रें जीं अति प्रचंडें । निजनिवाडें राम झाला ॥ ७५ ॥
आपला जो का निजरथ । वारुसारथिध्वजांसहित ।
स्वयें झाला रघुनाथ । अति विस्मित रावण ॥ ७६ ॥
नेहटून पाहे जंव आपण । तंव निजहस्तींचे धनष्यबाण ।
तेंही झाला रघुनंदन । स्वयें रावण विस्मित ॥ ७७ ॥
तळीं पृथ्वीकडे पाहे । तंव ती राम झाली आहे ।
जीवनाचीं रससोये । राम स्वयें होवोनि ठेला॥ ७८ ॥
तेजाचें जें निजतेज । तें रामचि स्वयें सहज ।
वायुचें जें चळणवोज । चाळक सहज श्रीराम ॥ ७९ ॥
श्रीराम न दिसे जेथें । नभ शून्यपणें भासे तेथें ।
देखिलिया श्रीरामातें । चिद्‍गगन तेथें राम झालें ॥ ८० ॥
पवनीं दहनीं अवनीं गगनीं । रामावीण न दिसे नयनीं ।
ठेला त्रैलोक्य व्यापूनी । दशाननीं अति विस्मयो ॥ ८१ ॥
सप्तपाताळांचें अंतर । ऊर्ध्व सप्तलोकांचे पदर ।
दिशांच्या पोकळीं समग्र । स्वयें रघुवीर कोंदला ॥ ८२ ॥
निजदेह पाहे रावण । हस्तपादादि अवयव पूर्ण ।
तोही झाला रघुनंदन । रावणपण खचों पाहे ॥ ८३ ॥
अस्थि चर्म मज्जा मांस । रामें भेदिलें सप्तकोश ।
अंतरीं करोनि प्रवेश । निजहृदयास शोधित ॥ ८४ ॥
मनाचे संकल्प सर्व । स्वयें झाले पैं राघव ।
विसरोनि निजस्वभाव । उन्मनभाव बाणला ॥ ८५ ॥
बुद्धि बोधेंसीं अवचितीं । राम झाली निश्चितीं ।
विसरोनि निजस्फुर्ती । समाधिस्थिती बाणली ॥ ८६ ॥
चित्तें चिंतितां रघुनंदन । स्वयें झाला चैतन्यघन ।
तेणें भयें अभिमान । निजचिन्हही विसरला ॥ ८७ ॥
अहंकार कांपिन्नला । तो श्रीरामा शरण आला ।
तद्रूपतेचा कौल घेतला । सोहं झाला श्रीराम ॥ ८८ ॥
अंतःकरणीं व्यापक धर्म । धरुन होते प्रपंचधाम ।
तेणें देहें देखितां रघूत्तम । सर्वगत राम स्वयें झाले ॥ ८९ ॥
कायसी सुवेळा निकुंभिळा । राम झाला बोरीबाभळा ।
दशकंठ भ्रमित झाला । पाहूं लागला दशदिशा ॥ ९० ॥
जिकडे पाहे तिकडे हरी । रावण पडला भ्रमचक्रीं ।
भ्रमतसे चक्राकारीं । राम निर्धारीं लक्षेना ॥ ९१ ॥
येरीकडे रघुनंदन । तन्मयाचें कोदंड जाण ।
घेऊनि सायुज्यतेचा बाण । सीतीं पूर्ण सज्जिला ॥ ९२ ॥

श्रीरामांच्या दोन हातांची स्थिती :

पूर्ण कानाडी ओढोनि पाहीं । बाण सोडितां लवलाहीं ।
श्रीरामाच्या हस्तीं दोहीं । अपूर्व कांही वर्तलें ॥ ९३ ॥

आकृष्टे युधि कार्मुके रघुपतेर्वामो‍ऽब्रवीद्दक्षिणम् ।
पुण्ये कर्माणि भोजनेच भवतः प्रागल्भ्यमस्मिन्न किम् ॥
वामान्यः पुरब्रवीत्तमपि रे पृच्छाम्यहं स्वामिनम् ।
छिंद्यां रावणमस्तकानि युगपच्चेकैकमादिश्यताम् ॥१॥

श्रीरामाचें दोनी हस्त । परस्परें अनुवादत ।
तेणेंचि स्वामीचा पुरुषार्थ । हर्षें सांगत जगासी ॥ ९४ ॥
श्रीराम अति आवेशीं । बाण लावोनि सीतासीं ।
ओढिता दक्षिणहस्तासीं । गेला कानापासीं कानाडी ॥ ९५ ॥
तंव वाम बोले दक्षिणाप्रती । युद्धी भिडतां रघुपती ।
मागें सरलासि युद्धख्याती । वीरवृत्ती हे नोव्हे ॥ ९६ ॥
पुण्यकाळ देखोनियां पुढें । धांवोनि येसी लवडसवडें ।
दान करिसी वाडेंकोडें । श्रेय निवाडें घ्यावया ॥ ९७ ॥
तैसाच सत्यकर्माच्या ठायीं । पुढें धांवसी लवलाहीं ।
भोजनाच्याही समयीं । कवळ पाहीं घ्यावया ॥ ९८ ॥
जैसा तेथें पुढें होसी । तैसा आजि रणभूमींसीं ।
पुढे होवोनि वेगेंसीं । पुरुषार्थासी दाखवीं ॥ ९९ ॥
जेणें बळें सत्कर्मासीं । पुढें होसी आवेशीं ।
तेणें बळें रणभूमीसी । पुरुषार्थासी दाखवीं ॥ १०० ॥
आजिवरी समग्र वित्त । स्वामींचें भोगिलें समस्त ।
युद्धसमयीं मागें सरत । हें अनुचित सर्वथा ॥ १ ॥
ऐकोनि वामाचें बोलणें । दक्षिण हांसिन्नला सत्राणें ।
निर्बळासी पुढें करणें । लाजिरवाणें आपणासी ॥ २ ॥
धनुष्य देवोनि तुजप्रती । पुढें करितांचि काकुळती ।
येवोनि बोलिलासि छळणोक्ती । युद्धख्याती न करवे ॥ ३ ॥
पुढें जावोनि काय केलें । रणीं थोटावलें राहिलें ।
संधान न करवे वाहिलें । वल्गैजलें वृथाचि ॥ ४ ॥
रणीम् पाठी नाहीं दिधली । जे तूं बोलसी छळणबोलीं ।
वीरवृत्तीची तुवां भली । नाहीं देखिली युद्धरचना ॥ ५ ॥
मागें सरोनि कानासीं । पुसतसें गुज स्वामीसीं ।
कैसें निवटूं रावणासी । हें मजपासीं सांगावें ॥ ६ ॥
दहाही शिरें एकवट । कीं निवटूं वेगळाले कंठ ।
स्वामी सांगावें हें स्पष्ट । रावण दुष्ट वधावया ॥ ७ ॥
तव नीचाचा ऐसाचि स्वभावो । की फाटकियांत शिरवावा पावो ।
तुवां पुढें जावोनि पहा हो । कोण आवो साधिला ॥ ८ ॥
ऐसें निजहस्ताचें लाघव । ऐकोनि सुखावे रघुराव ।
तंव येरीकडे पहा हो । रावणें अपूर्व मांडिलें ॥ ९ ॥
त्या दोघांचिया रणासीं । कैचे सामर्थ्य उपमेसीं ।
त्याची उपमा साजे त्यासी । पैस वैखरीसीं असेना ॥ ११० ॥

गगनं गगनाकारं सागरः सागरोपमः ।
रामरावणयोर्युद्धं रामरावणयोरिव ॥२॥

श्रीराम – रावणाचे युद्ध अनुपम :

सगळें सांठवे गगन । ऐसें दुसरें कैचें आन ।
तैसें रामरावणांचें रण । उपमा समान त्याची त्यासी ॥ ११ ॥
सागरासारिखा आन । दुजा सागर कैंचा भिन्न ।
म्हणोनि त्याचे उपमे समान । न दिसे चिन्ह आणिक ॥ १२ ॥
तैसें रामरावणांचे रण । त्यासीं उपमा रामरावण ।
म्हणोनि उपमेसीं पूर्ण । उपमावक्तेपण मज नाहीं ॥ १३ ॥

श्रीरामपूजनाबद्दल रावणाचा उल्लास :

कोदंडपाणि रघुनाथ । गगनभरी लखलखित ।
देखोनियां लंकानाथ । हर्षितचित्त पैं झाला ॥ १४ ॥
जन्मजन्मांतरीं बहुतां । नाना साधनीं कष्टतां ।
भेटी झाली श्रीरघुनाथा । म्हणोनि तत्वतां पूजित ॥ १५ ॥
उभा रणांगणामाझारी । नाहीं पूजेची सामग्री ।
म्हणोनि रामातें बाणधारीं । रावण गजरीं पूजित ॥ १६ ॥
करोनि बाणांच्या अक्षता । त्यांही श्रीरामातें पूजितां ।
उल्लास रावणाच्या चित्ता । अति सादरता पूजेची ॥ १७ ॥

सर्व भूतांत सर्वत्र रावणाला श्रीरामांचा भास :

पूजावया राघवेशा । रावण पाहे जंव आकाशा ।
तंव राम कोंदला दशदिशां । निजमानसा उल्लास ॥ १८ ॥
लक्षोनियां रघुनंदन । भलतेकडे टाकी बाण ।
नेणे स्वसैन्य परसैन्य । करी संधान अद्‍भुत ॥ १९ ॥
पुढें लक्षोनि रघुनंदन । जंव आवेशीं विंधी रावण ।
तंव पाठीसीं धनुष्यबाण । घेवोनि जाण उभा असे ॥ १२० ॥
मागें विंधो जाय रावण । तंव वामांगी रघुनंदन ।
तिकडे करी जंव संधान । तंव दिसे दक्षिणांगीं ॥ २१ ॥
अधऊर्ध्वदिशा समस्त । कोंदला देखोनि रघुनाथ ।
बाणीं सर्वत्र पूजित । तेणें हांसत सुरसिद्ध ॥ २२ ॥
राक्षस म्हणती रावण । भ्रमला अतिशयें दारुण ।
आम्हांसीच विंधितो बाण । रणकंदन मांडिलें ॥ २३ ॥
राम राहिला एकिकडे । रावणेंचि निजनिवाडें ।
आमुचें काढियेलें मेढे । कोणीकडे पळों आतां ॥ २४ ॥
स्वर्गीं हांसती सुरगण । सिद्ध हांसती संपूर्ण ।
गणगंधर्वादि चारण । खदखदून हांसती ॥ २५ ॥
वानर हांसती वाडेंकोडें । रावण रामें केले वेडें ।
आपुलें पारिखें न दिसे पुढें । जिकडे तिकडे शरटाकी ॥ २६ ॥
न कळें कोणासी मात । रावणाचें अनुचरित ।
राम देखोनि सर्वगत । बाणीं पूजित अति प्रीतीं ॥ २७ ॥
देखोनियां सर्वगत । भजे जो कां अनुरक्त ।
जन त्यासी म्हणती भ्रांत । अंतवृत्त कळेना ॥ २८ ॥
विपरीत ठसा जनाचा । अतिशयें गुंता प्रपंचाचा ।
त्यासी म्हणताती दैवाचा । ऐसा लोकांचा निजबोध ॥ २९ ॥
जो उदास प्रपंचासीं । निर्दैवी करंटा म्हणती त्यासी ।
अंतर न कळे कोणासी । सांगतां त्यांसी पैं नये ॥ १३० ॥
गूळ गोड स्वभावतां । परी तो न माने सर्पग्रस्तां ।
अंतरीं ज्वरें व्यापिलें असतां । दुग्ध सर्वथा म्हणे कडू ॥ ३१ ॥
ऐसीच लौकिकाची स्थिती । न कळे हरिभक्तांची वृत्ती ।
सर्वत्र पूजितां रघुपती । भ्रम मानिती सकळिक ॥ ३२ ॥
रावणाची सर्वगतता । जाणोनियां रघुनाथा ।
कृपा उपजली चित्ता । होय सोडिता बाणातें ॥ ३३ ॥
बाह्य क्रोधाचें विंदान । अंतरीं कृपेचें आयतन ।
जेंवी मातेचा कोप दारुण । करीत ताडन दोषत्यागा ॥ ३४ ॥
देहदोषें अहंरावण । बहुसाल पीडिला देखोन ।
निजकृपा कळवळोन । स्वस्वरुप जाण देऊं पाहे ॥ ३५ ॥

ततः क्रुद्धो महाबाहू रघूणां कीर्तिवर्धनः ।
संधान धनुषा रामो बाणमाशीविषोपमम् ॥३॥
तेन तस्य शिरश्छिन्नं श्रीमज्ज्वलितकुंडलम् ।
तच्छिरःपतितः भूमौ दृष्टं लोकैस्त्रिभिस्तदा ॥४॥
तस्यैव सदृशं चान्यद्रावणस्योच्छ्रितं शिरः ।
तत्क्षिप्रं क्षिप्रहस्तेन रामेणाक्लिष्टकर्मणा ॥५॥
द्वितीयं रावणशिरश्छिन्नं संयति सायकैः ।
छिन्नमात्रं ततः शीघ्रं पुनरन्यत्प्रदृश्यते ॥६॥
तदेप्यशनिसंकाशैश्चिन्नं रामेण सायकैः ।
एवमेव शतं छिन्नं शिरसां तुल्यवर्चसाम् ॥७॥
न चैव रावणस्यांतो दृश्यते जीवितक्षये ॥८॥

त्यामुळे रावणाचे कंठावर प्रहार होऊन त्याची दहाही शिरे पडली :

सायुज्याचा निर्वाणबाण । निज कृपेचें संधान पूर्ण ।
करोनियां रघुनंदन । कंठनाळ जाण छेदिलें ॥ ३६ ॥
दिव्यतेजें अद्‍भुत । मुकुटकुंडलें समवेत ।
कंठ छेदितां रघुनाथ । आश्चर्य तेथ वर्तलें ॥ ३७ ॥

परंतु पुनः तशीच अगणित शिरे वर आली व गेली :

दहाहीं शिरें भूमीं पडतां । आणीक तैसींच तत्वतां ।
निगतीं झाली लंकानाथा । सुरां समस्तां विस्मयो ॥ ३८ ॥
तंव श्रीरामाचा अमोघ बाण । संपूर्ण कार्य साधिल्यावीण ।
मागें सरों नेणे आपण । तेणें मागुतें निवटिलीं ॥ ३९ ॥
दहाहीं शिरें लंकानाथीं । पुनःपुनः प्रसवती ।
बाण सवेंचि निवटिती । अत्यद्‍भुत लाघव ॥ १४० ॥
शिरें पुनः पुनः निघती । बाण तितुकींही निवटिती ।
वानर जयजयकार गर्जती । विमानीं हांसती सुरसिद्ध ॥ ४१ ॥
अनंत शिरांचिया राशी । रावण प्रसवे आवेशीं ।
तितुकीं निवटितां बाणासीं । निजमानसीं आनंद ॥ ४२ ॥
बाण छेदित क्षणक्षणां । तरी अति उल्लास रावणा ।
पूजावया रघुनंदना । शिरें जाणा प्रसवत ॥ ४३ ॥
रावणाचार भाव पूर्ण । सर्वगत श्रीरघुनंदन ।
देखोनियां आपण । करी निंबलोण निजशिरीं ॥ ४४ ॥
कंठीं लागतां श्रीरामबाण । अति आल्हादें रावण ।
पूजिता झाला रघुनंदन । सावधान अवधारा ॥ ४५ ॥
सर्वगत श्रीरामासी । देखोनि रावण उल्लासीं ।
निजशिरें अति प्रीतीसीं । राघवासी ओंवाळी ॥ ४६ ॥
अति उल्लासीं लंकानाथ । दहाही शिरें ओंवाळित ।
तेणें धणी न माने चित्त । मग प्रसवत आणिक ॥ ४७ ॥
अल्प अर्पितां श्रीरामचरणीं । न पुरे रावणाची धणी ।
छेदोनि श्रीरामबाणीं । अर्पित चरणीं अति प्रितीं ॥ ४८ ॥
अल्प अर्पितां श्रीरामचरणीं । अनंत विस्तार त्रिभुवनीं ।
ऐसा निश्चय कळावया जनीं । शिरें रामचरणीं अर्पित ॥ ४९ ॥
निजशिरांची लक्षपूजा । रावणें केली रघुराजा ।
देह धरिला जया काजा । तें अति वोजा साधिलें ॥ १५० ॥
अनंत शिरांचिया राशी । अर्पितां श्रीरामचरणांसी ।
अति उल्लास रावणासीं । निजहरिखेंसीं बोलत ॥ ५१ ॥
श्रीरामाचें निजसामर्थ्य । स्तविता झाला लंकानाथ ।
श्रोतीं अवधान द्यावें तेथ । अति विख्यात चरित्र ॥ ५२ ॥
श्रीरामरावणांचें श्रवण । श्रोता वक्ता अतिपावन ।
एका जनार्दना शरण । श्रीरामकथन अवधारा ॥ ५३ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे युद्धकांडे एकाकारटीकायां
रावणशिरच्छेदनं नाम द्विषष्टितमोऽध्यायः ॥ ६२ ॥
ओंव्या ॥ १५३ ॥ श्लोक ॥ ८ ॥ एवं ॥ १६१ ॥

हे पण वाचा: संत एकनाथांची संपूर्ण माहिती

---

तुमच्या शेतमालाची मोफत जाहिरात करण्या साठी कृषी क्रांती ला अवश्य भेट द्या 
ref:satsangdhara

भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय बासष्टावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय बासष्टावाव भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय बासष्टावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय बासष्टावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय बासष्टावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय बासष्टावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय बासष्टावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय बासष्टावा