भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय अठ्ठाऐंशींवा
सर्वांना नैवेद्य-प्रसादाचा लाभ –
॥ श्रीसद्‌गुरुरामचंद्राय नमः ॥
हनुमंताची प्रार्थना :
पूर्वप्रसंगी हनुमंतें । विनविलें श्रीरामातें ।
सारोनि पारणाविधीतें । प्रसाद आमुतें द्यावा स्वामी ॥ १ ॥
सौमित्र आणि भरत । जानकीमातेसमवेत ।
पारणे सारोनि निश्चित । करावें तृप्त सकळांसी ॥ २ ॥
ब्रह्मादि सुरपंक्ती । प्रसादाची वाट पाहती ।
निजसेनेचे सेनापती । आकांक्षिती सुमंतादिक ॥ ३ ॥
बिभीषणसुग्रीवादि जाण । अंगद युवराजा आपण ।
नळनीळादि कपिगण । प्रसाद पूर्ण वांछिती ॥ ४ ॥
जांबवंत सुषेण दधिमुख । श्रीरामप्रसादा सकळिक ।
अवघे असती साकांक्ष । त्यांसी आवश्यक सुखावीं ॥ ५ ॥
म्हणोनि घातलें लोटांगण । तें देखोनि सकळ जन ।
स्वयें झाले सुखैकघन । हनुमंतें विंदान साधिलें ॥ ६ ॥
सर्वाकडून हनुमंताला धन्यवाद :
आम्ही म्हणों श्रीरामचंद्र । वस्त्रें भूषणें अलंकार ।
देवोनि बोळविले सत्वर । निजशेष सादर न देचि ॥ ७ ॥
ते आमची सकळ चिंता । भली निरसिली हनुमंता ।
प्रसन्न करोनि रघुनाथा । शेष तत्वतां मागितलें ॥ ८ ॥
म्हणोनि हरिखेले समग्र । आनंदें करोनि जयजयकार ।
नामें गर्जिन्नलें अपार । चराचर दुमदुमिलें ॥ ९ ॥
देखोनि सकळांचा उत्सावो । संतोषला रामरावो ।
सकळां शेषीं आदर पहा हो । सुरसमुदावो ब्रह्मादि ॥ १० ॥
सर्व भक्तांना भोजनप्रसाद देण्याचा रामांचा निश्चय :
वानरें तरी आळुंकी । लुलु करित प्रसादाविखीं ।
त्यांसी न करितां पै सुखी । अत्यंत दुःखी होतील ॥ ११ ॥
लौकिक अपवाद गहन । श्रीरामकार्यालागीं जाण ।
जीवित्व तुच्छ करोनि पूर्ण । निजप्राण वेंचिलें ॥ १२ ॥
त्यांसी मुकें तळमळित । प्रसाद नेदी रघुनाथ ।
बोळविले निजभक्त । हीनवृत्त धरोनियां ॥ १३ ॥
ऐसें लोकांचे अपवाद । माथां बैसती अगाध ।
विचार करोनियां शुद्ध । भक्तवृंद सुखावूं ॥ १४ ॥
ऐसे करोनि निश्चित । माता कौसल्या त्वरित ।
बोलावोनि रघुनाथ । विचार करित तियेसीं ॥ १५ ॥
मिनले सुरवरांचे भार । लोकपाळादि समग्र ।
ब्रह्मा आणि पै शंकर । सिद्ध चारण गंधर्व ॥ १६ ॥
चित्तें वित्तें जीवितें । अनुसरोनि निश्चितें ।
वानरीं आम्हां केलें सरते । निजविजयातें देउनी ॥ १७ ॥
कौसल्या मातेला स्वयंपाक तयार करण्यास रामांनी सांगितले :
त्रैलोक्यांत माझी ख्याती । व्हावया कारण मुख्य जुत्पती ।
त्यांसी द्यावया निजतृप्ती । पाकनिष्पत्ती करावी ॥ १८ ॥
ऐसें सांगतां रघुपती । माता सुखावली निश्चितीं ।
जें म्यां धरिलें होतें चित्तीं । तेचि रघुपतीं योजिलें ॥ १९ ॥
ब्रह्मा शिव सुरगणां । लोकपाळेसीं पाकशासना ।
पाहुणेर रघुनंदना । निजानंदें जाण करावा ॥ २० ॥
श्रीरामाचे आवडते । वानर जीवाहून पढियंते ।
साह्य झाले श्रीरामातें । आवडीं त्यातें वाढीन ॥ २१ ॥
भोंवत्या सुरवरांच्या पंक्ती । मुनि सिद्ध ऋषि निश्चितीं ।
मध्ये माझा रघुपती । जेंवी उडुगणपति आकाशीं ॥ २२ ॥
वृत्रवधीं इंद्रपूजा । सुरवर करिती जैशा वोजा ।
तेंवी भोजनीं रघुराजा । निजवोजा पूजीन ॥ २३ ॥
हेंचि माझें निजपूजन । षड्रस निपजवीन सदन्न ।
ऐक तयांचे लक्षण । निजविंवचन सांगेन ॥ २४ ॥
षड्रसयुक्त अन्नाचे लक्षण :
लेह्य पेय चोष्य खाद्य । याचें नांव चतुर्विध ।
भक्ष्य भोज्य जें विविध । जाण षड्‌विध येणेंसीं ॥ २५ ॥
चाटूनि घेइजे पूर्ण । तया नांव लेह्य जाण ।
प्राशन कीजे घटघडून । पेय संपूर्ण त्या नांव ॥ २६ ॥
चोखून घेइजे रस । थुंकून सांडिजे बाकस ।
तया नांव बोलिजे चोष्य । खाद्यविलास तो ऐका ॥ २७ ॥
कंडनपेषणादि समस्त । पाक न करितां निश्चित ।
जें खावयास उपयुक्त । खाद्य बोलत तयासी ॥ २८ ॥
विचित्र कोरकियांची परी । रोटी पोळी आदि उखरी ।
यातें बोलिजे चतुरीं । निजनिर्धारीं पै भक्ष्य ॥ २९ ॥
क्षिप्रा आणि ओदन । भोज्य म्हणती विचक्षण ।
एव षड्रसाचे चिन्ह । निजविंवचन सांगितलें ॥ ३० ॥
त्या रसांचे पाकविधान । करिती राममाता सर्वज्ञ ।
ऐक तयाचें लक्षण । निजविवंचन अवधारीं ॥ ३१ ॥
भोजनप्रसाद स्वीकारण्यासाठी पंगतीला कोण कोण होते त्यांची नामावली :
पैकी बैसल्या भूचर । जळचर यक्ष किन्नर ।
सिद्ध चारण मुनीश्वर । सुरवर आदिकरोनी ॥ ३२ ॥
खेचर भूचर जळचर । दानव मानव विखार ३ ।
राहिले होते समग्र । श्री रामचंद्रशेषासी ॥ ३३ ॥
ब्रह्माआदि ईशान । लोकपाळ सकळ जन ।
श्रीरामषेशालागून । प्रीति करोन राहिले ॥ ३४ ॥
निजप्रधानासी बिभीषण । सुग्रीवासहित वानरगण ।
पंक्ती बैसविल्या सावधान । मध्ये रघुनंदन शोभत ॥ ३५ ॥
नभीं तारांगणांची पंक्ती । मध्ये शोभे निशापती ।
तेंवी सुरखेचरपंक्ती । मध्ये रघुपति शोभत ॥ ३६ ॥
मध्ये श्रीराम केवळ । आवरणपंक्ती लोकपाळ ।
प्रकाशे दीप प्रबळ । राम घननीळ चिज्ज्योति ॥ ३७ ॥
कौसल्येचे भाग्य गहन । जिचा पुत्र रघुनंदन ।
जेणें त्रैलोक्य पावन । निजजीवन विश्राचें ॥ ३८ ॥
खाद्यपदार्थाचे बहुविध प्रकार :
ऐका कौसल्येची परी । पारणाविधी श्रीरामचंद्रीं ।
वाढीत कौसल्या सुंदरी । निजनिर्धारीं परिसेयीं ॥ ३९ ॥
चैतन्यतेजें अति चोखटें । समभावें सुवर्णताटें ।
आनंदरसें पूर्ण वाटे । अपूर्ण कोठे असेना ॥ ४० ॥
प्रथम शाखांचिया परीं । वाढी कौसल्या सुंदरी ।
पंक्ती बैसल्या एकसरी । निजनिर्धारीं निजयुक्त ॥ ४१ ॥
एकी शाखा त्या खंडिवा । एकी केवळ खुडिवा ।
एकी सदेठी तोडिवा । एकी सोलिंवा सुवास ॥ ४२ ॥
एका कहुवटा खणुवाळी । एकी अति तिखट तोंडाळी ।
एक सलंब पै सरळी । एक वाटोळी गडबडती ॥ ४३ ॥
एक हिरवी करकरित । एकीं जारसी कचकचित ।
एकी बहुवीज बुचबुचित । एकी हसहसित कोरडी ॥ ४४ ॥
एकी अत्यंत आंबट । एकी सबाह्य तिखट ।
एकी सर्वांगी कडुवट । एक तुरट समसमित ॥ ४५ ॥
एक वाढोनि जारठलीं । एक मुरडी खुरटली ।
एक सुपुष्पें सारठली । एकी तुटली अनुवायें ॥ ४६ ॥
ऐशा फळवल्लीफळभारें । केलें समरस सांबारे ।
अवघ्या वाघारु वाघारें । निजथारें श्रीरामें ॥ ४७ ॥
ऐशा नानापरींच्या शाकदि । परवडी केल्या रघुकुळटिळका ।
एकेचि स्वादें जेवित देखा । अति नेटका जेवणारा ॥ ४८ ॥
एकें परपाकें उतटलीं । एक स्नेहदेंठीहून सुटलीं ।
वनिताहातींहूनि निसटलीं । स्वादा आली शिखरणी ॥ १४६ ॥
झाडीं पिकलें देंठकेणें । तरी आंबे आम्लपणें ।
शेजे मुराल्या एकांतपणे । न चाखतां घाणे चवी फांके ॥५ ० ॥
रूप दृष्टीतें बुझावी । वासें घाणातें समजावी ।
वाचा श्रवणें बाप म्हणवी । स्पर्शे निववी त्वचेतें ॥ ५१ ॥
रसना सेविता रसमात्र । गोडिया विनवी अंतर ।
सेवितां श्रीरामचरित्र । सबाह्याभ्यंतर सुखरूप ॥ ५२ ॥
एकलें एक च्यूतफळ । निववी इंद्रियें सकळ ।
श्रीरामपंक्ती अच्युतफळ । जग जें सकळ सुखरूप ॥ ५३ ॥
वैराग्यतापें तापलिया । त्याचि संतापकाचरिया ।
अनुतापतैलें तळिलिया । चवी आलिया श्रीरामें ॥ ५४ ॥
एक भोजनीं अविचारितें । सेविती निंदेचे रायतें ।
चवी चाखतां कुसमुसितें । कपाळ हातें पीटित ॥ ५५ ॥
नकि तोंडी धूर उठी । तळमळोनि कपाळ पिटी ।
श्रीराम त्यातें न पाहे दृष्टीं । परवडी खोटी भोजनाची ॥ ५६ ॥
लोणची वाढिन्नलीं अनेगें । रंगली भक्तिप्रेमरंगें ।
एक सलवण सर्वांगें । स्वाद श्रीरंगें सेवावा ॥ ५७ ॥
अहं कहुवट कुहिरी । सोहंलोणचीं रंगलीं खारीं ।
वैराग्यभोकरें खारली खारी । त्याहीमाझारीं मुरले मिरघोंस ॥ ५८ ॥
स्वबोधभोकरीवेलेसीं आंवळा । जेवितां चवीनें अति आगळा ।
मुळीच्या मूळीं गोडिया आला । स्वयें सेविला श्रीरामे ॥ ५९ ॥
त्रिगुणगुणांचे निजत्रिकूट । निजनिर्गुणें भरिलें बोट ।
मघमघीत अति उद्‌भट । अति स्वादिष्ट श्रीरामें ॥ ६० ॥
ऐसी लोणचीं नेणों किती । मुख्य स्मरण आलें नेणती ।
तो स्वाद जाणे रघुपती । बैसले पंक्ती ते धन्य ॥ ६१ ॥
सूक्ष्म सेवेच्या शेवया । मोडू नेदितां सगळिया ।
क्षीरसाकरेशीं आळलिया । स्वयें सेविल्या श्रीरामें ॥ ६२ ॥
पोकळे वळवेटी सरळीं । एक वाटोळी लांबोळीं ।
सेवेमाजी अवघी आलीं । ठायी पावलीं श्रीरामा ॥ ६३ ॥
परम स्वादाची साखर । पंचरस पंचधार ।
मृत वाढिलें सर्वसार । स्वादें श्रीरामचंद्र डुल्लत ॥ ६४ ॥
अनुतापें सद्यस्तप्त । निजसाराचें सारांश घृत ।
अखंड थारा स्वयें वाढित । श्रीरघुनाथ निजभोक्ता ॥ ६५ ॥
शास्त्रपडिपाडें पापड । नानायुक्ती अति तडफड ।
जळजळेचे आले फोड । तेणें कडकड मोडती ॥ ६६ ॥
यालागीं होते मागें । ते ओढोनि भजनमार्गे ।
निरवोनियां सर्वांगें । श्रीरामभोगें स्वादिष्ट ॥ ६७ ॥
मीतूंपण सांडणें ठायीं । तेचि शुद्ध सांडयी ।
श्रीराम ठायां येतां पाहीं । सांडीं मांडी नाहीं सर्वथा ॥ ६८ ॥
स्वयें तप्ततैलीं कुरवडी । स्वयें नुगवेचि बापुडी ।
शांतिदांतीं केली कुडकुडी । आली रोकडी राममुखा ॥ ६९ ॥
विषयलालसेचे लाडू । विवेकें वाढिले फोडफोडूं ।
तेणें पडिपाडें तिळव्या जाडु । स्वाद गोडू श्रीरामें ॥ ७० ॥
वैराग्यकढें कढली कढी । तीमाजी माया मुगवडी ।
विरोनि आली स्वादा गाढी । तिची गोडी राम जाणे ॥ ७१ ॥
त्यामाजी जिरे मिरे कापुरा । तेणें सुवास चढे अंबरा ।
रस सेविती फरफरां । श्रीराम चंद्राचेनि धर्मे ॥ ७२ ॥
भजनभावाच्या इडुरिया । क्षीरसागरींच्या क्षीरघारिया ।
सबाह्य गोड गुळवरिया । पूर्ण पुरिया परिपूर्ण ॥ ७३ ॥
भजनभेदें सफेत केणी । प्रेमशर्करा भरली भरणी ।
अमृतफळातें लाजवोनी । वाढिलें आयणी आंबवडे ॥ ७४ ॥
नुसधी गोडियेची घडली । तैसी खांडवी वाढली ।
चंद्रबिंबीची काढिली । घडी मांडिली मांडियांची ॥ ७५ ॥
मांडियांची नवलपरी । चतुर्वेद घडिया चारी ।
कर्मकानवटी उत्तरी । श्रीरामचंद्रीं निजस्वाद ॥ ७६ ॥
विवेकसांडणी अति सोज्ज्वळ । उभयभागीं निजतेजाळ ।
तांदुळ वेळिले भावबळ । अति सोज्ज्वळे अरुवार ॥ ७७ ॥
सोहं ओगराळे सनाथ । अलिप्तपणें भरिला भात ।
ठायीं वाढिला न फुटत । श्रीरघुनाथ निजभोक्ता ॥ ७८ ॥
अन्नीं वरान्नश्रेष्ठता । सबाह्य कोंडा झाडिला परता ।
चढला मध्यनायकाच्या माथा । प्रिय रघुनाथा यालागीं ॥ ७९ ॥
सर्व स्वादांचें कारण । स्वयें श्रीराम आपण ।
यालागीं वरी वाढिलें कवण । अपूर्ण तें पूर्ण श्रीराम करी ॥ ८० ॥
श्रीरामपंक्ती रसपीयूख । ज्यासी श्रद्धेची असे भूक ।
ग्रासोग्रासीं चढतें सुख । हे परवडी देख त्यालागीं ॥ ८१ ॥
न्यूनन नाही श्रीरामपंक्ती । जेवितां जेविते चवी जाणती ।
रुचलेपणें जाण वाढिती । अति सुमति कौसल्या ॥ ८२ ॥
राममाता सावधान । जाणे तृषिताचे लक्षण ।
सबाह्य निववीत संपूर्ण । जीवा जीवन देतसे ॥ ८३ ॥
कौसल्या स्वये खुणाविती । चारी मुक्ती तेथे राबती ।
जें जें ज्याचे मनोगतीं । तें तें देती त्या ठायीं ॥ ८४ ॥
पहिलें नवजणी वाढत्या । चौघीजणी पूर्ण कर्त्या ।
जें पंक्ती श्रीराम भोक्ता । अतृप्तता तेथें कैंची ॥ ८५ ॥
जेवणारांनी तृप्तीची ढेकर दिला :
एवं तृप्तीचा ढेंकर । देती स्वानंदें उद्गार ।
स्वादें कोंदलें जेवणार । श्रीरामचंद्र निजपंक्ती ॥ ८६ ॥
कौसल्या सावधान वाढी । सुरवर खेचर परवडी ।
ब्राह्मणतृप्ति झाली गाढी । धोत्रे बुडीं ढिलावती ॥ ८७ ॥
ऐसी सकळां आनंदतृप्ती । झाली असे श्रीरामपंक्ती ।
ज्यालागीं योजिलें रघुपती । अभिनव कीर्ति सांगणें असे ॥ ८८ ॥
अति प्रेमाचिये प्रीती । हनुमान आवडता रघुपतीं ।
त्याकारणें कौसल्यैहातीं । पाकनिष्पत्ती करविली ॥ ८९ ॥
ताट विस्तारोनि परिकरें । हनुमंतासी अति आदरें ।
बोलोवोनि रघुवीरें । मधुर उत्तरें अनुवादे ॥ ९० ॥
श्रीरामांची हनुमंताला पंक्तीला भोजनास बसण्याची विनंती :
हनुमंत सर्वज्ञा । तुवां पूर्वी केली आज्ञा ।
सारूनि विधिपारणा । अपेक्षा मना शेषाची ॥ ९१ ॥
तेणें अन्वये कौसल्या जननी । षड्रसपाकांची मांडणी ।
संपादिली तुजलागूनी । ताटे विस्तारोनी तिष्ठत ॥ ९२ ॥
तुम्ही आम्ही झडकरी । सवें जनकजा सुंदरी ।
भरत शत्रुघ्न आदरी । प्रीति थोरी सौमित्रा ॥ ९३ ॥
सकळ बैसोनि सांगातें । संपादू पारणाविधीतें ।
आज्ञापितां श्रीरघुनाथे । येरु निश्चितें अति कुशल ॥ ९४ ॥
आज्ञापितां रघुनाथ । माथां वंदोनि वचनार्थ ।
युक्तायुक्त न विचारीत । बैसे त्वरित सांगातें ॥ ९५ ॥
राम सुरवरां वर । नीच आपण वनचर ।
ऐसा करितां विचार । शेष सत्वर न ये हाता ॥ ९६ ॥
सवें बैसावया सम्यक । आणिक उपाय असे एक ।
होतो अंगस्थ बाळक । श्रीरामशेख तै लाभे ॥ ९७ ॥
श्रीराम कृपाळू जननी । भक्तीं प्रीति बाळाहूनी ।
भक्तापरी रघुनंदनी । नाहीं त्रिभुवनीं आवडतें ॥ ९८ ॥
रामाज्ञेप्रमाणे हनुमंत पंक्तीला येऊन बसल्यावर
सर्वांनी रामनामाच्या जयघोषात आपोशने घेतली :
ऐसे जाणोनि निश्चित । सवें बैसला हनुमंत ।
श्रीराम सकळां वेगें म्हणत । घ्याव्या निश्चित प्राणाहुति ॥ ९९ ॥
सुरनरादि खेचर । सिद्ध चारण मुनीश्वर ।
नाग यक्ष पैं किन्नर । घ्या हो समग्र प्राणाहुति ॥ १०० ॥
दानव मानव समग्र । वसिष्ठादि ऋषीश्वर ।
सुग्रीवादि वानरभार । राक्षसभार बिभीषणादि ॥ १०१ ॥
आज्ञापितां रघुनंदन । रामनामें गडगर्जन ।
सकळीं जयजयकार करोन । आपोशनें घेतलीं ॥ १०२ ॥
श्रीराम प्रेमाने मारुतीच्या मुखात घास घालू लागले.
परंतु मारुतीचा सर्वांआधी घास घेण्यास नकार :
अति प्रीतीं रामराणा । कवळ उचलोनि जाणा ।
देता आला वायुनंदना । येरु चरणां लागला ॥ १०३ ॥
स्वामी कृपाळु रघुपती । भक्तप्रीति तुझ्या चित्तीं ।
ग्रास घालिसी मुखाप्रती । निजस्फूर्ती विसरोनी ॥ १०४ ॥
परंतु एक विज्ञापन । कृपापूर्वक रघुनंदन ।
स्वामी परिसावें आपण । तरी मी वचन बोलेन ॥ १०५ ॥
म्हणोनि चरणीं ठेविला माथा । तेणें संतोष रघुनाथा ।
स्वयें आज्ञापी हनुमंता । आवडे चित्ता तें सांग ॥ १०६ ॥
ऐकोनियां तें वचन । हनुमान जाला सुखैकघन ।
विनविला रघुनंदन । आधीं आपण ग्रास घेणें ॥ १०७ ॥
सवेंचि घेईल लक्ष्मण । पाठी भरत शत्रुघ्न ।
जनकनंदिनी ग्रास घेऊन । अधिकार पूर्ण मग माझा ॥ १०८ ॥
ऐसें विनवितां हनुमंता । झालें आश्चर्य रघुनाथा ।
हनुमान नाटोपे सर्वथा । विचार आतां काय करूं ॥ १०९ ॥
ग्रास न घेतां आपण । हनुमान सर्वथा न घे जाण ।
शेष दुसरिया ग्रासेंकरून । घेऊं छळून हनुम्याचें ॥ ११० ॥
श्रीराम-सीता, भरत, लक्ष्मण, शत्रुघ्न यांनी घास घेतल्यावर मारुतीला घास घेण्याची विनंती :
ऐसा करोनि निर्धार । ग्रास घेत रघुवीर ।
विनविलां सीता सौमित्र । घेई सत्वर कवळातें ॥ १११ ॥
श्रीरामाचे अनुमते । सीतेनें घेतलें कवळातें ।
सौमित्रही प्रेमें बहुतें । घेत कवळाते मर्यादा ॥ ११२ ॥
भरत शत्रुघ्न दोघे जण । तिहीं कवळ घेतां पूर्ण ।
हनुमान विनवी रघुनंदन । ग्रास आपण सवें ध्यावा ॥ ११३ ॥
ऐसें सांगतां रामासी । हनुमान लागोनि चरणांसी ।
श्रीरामासहित सकळांसी । पुसे भोजनासी पैं आज्ञा ॥ ११४ ॥
निरोप आहे जी आम्हांसी । क्षोभ न यावा कोणासी ।
कृपा असेल मानसीं । तरी वेगेंसीं आज्ञापिजे ॥ ११५ ॥
ऐकोनि हनुम्याचें वचन । हांसिन्नले सकळ जन ।
रामें देतो आज्ञापन । विषाद कोण मानील ॥ ११६ ॥
श्रीरामआज्ञा उल्लंघन । करी ऐसा पापी आहे कोण ।
त्यासी जाण पां अधःपतन । नरक दारुण पै होती ॥ ११७ ॥
सवें सांगे रघुनंदन । म्यां देतो आज्ञापन ।
विषाद मानूं शके कोण । ग्रास आपण सवें घ्यावा ॥ ११८ ॥
सकळ तुजलागीं तटस्थ । बैसले असती वाट पाहत ।
विलंब न करावा निश्चित । घ्यावे त्वरित कवळातें ॥ ११९ ॥
परंतु मारुतीने घास न घेता श्रीरामांच्या प्रसादाचे ताट उचलून उड्डाण केले :
आज्ञापिता रघुनंदन । येरें घालोनि लोटांगण ।
ताट उचलोनि जाण । केलें उडाण आकार्शी ॥ १२० ॥
देखोनि तयाचें लाधव । स्वयें हांसतसे राघव ।
कैसा साधिला अभिप्राव । अन्य गौरव हनुम्याचें ॥ १२१ ॥
आम्ही ठकवोनि घेवों पाहों शेष । तंव येणेंचि ठकविलें आम्हांस ।
ऐसें विचारोनि राघवेश । हनुमंतास पूसत ॥ १२२ ॥
काय केलें वायुनंदना । तीक्ष्णबुद्धि विचक्षणा ।
तुझ्या शेषालागी जाणा । आम्ही संगातें बैसलों ॥ १२३ ॥
तंव त्वां विंदान साधिलें । सकळ आसावले सांडिलें ।
अवघें ताट उचलोनिया नेलें । वेडाविलें आम्हांसी ॥ १२४ ॥
ऐसें पुसतां रामरावो । येरु हांसोनि लवलाहो ।
लोटांगण घालोनि पहाहो । स्वयमेवो विनवित ॥ १२५ ॥
भक्ताचे उच्छिष्ट देवाने भक्षू नये म्हणून मी ताटासह उड्डाण केले असे मारुतीचे स्पष्टीकरण :
ऐक स्वामी रघुनंदना । तूं कृपाळू दीनजनां ।
तुझ्या शेषालागीं जाणा । भक्तजनां अति प्रीति ॥ १२६ ॥
नाना व्रतें यज्ञ दान । पुनश्चरणें अतिकठिण ।
तुझ्या प्रसादालागून । भक्तजन करिताती ॥ १२७ ॥
योग योग पै दारुण । पर्वतपात करितां पूर्ण ।
तुझा प्रसाद न ये जाण । तो मजलागून पावला ॥ १२८ ॥
ऐसें उफराटें घडे केंवी । जें भक्तशेष श्रीरामसेवी ।
ऐसे न मानावें गोसावी । मिठी सुटावी कीं भक्ताची ॥ १२९ ॥
निजभक्ताचें निजशेख । स्वयें सेवी रघुकुळटिळक ।
ते विपरीत झाले देख । ऐसें निःशेखघडेना ॥ १३० ॥
चंद्र निजकळा विसरोन । चंद्रामृतालागीं पूर्ण ।
चकोराचे परी जाण । साकांक्षण अमृता ॥ १३१ ॥
सूर्य निजतेजा भुलला । प्रकाशातें शोधूं गेला ।
दरांदरकुटीं रिघाला । कोठडिया लपाला अंधारी ॥ १३२ ॥
महासिंधू तृषित जाहला । क्षुद्र नदिये मागों गेला ।
तेंवी भक्त शेषालागी वहिला । राम भुकेला काय सांगों ॥ १३३ ॥
मस्तीची आनंदातिरेकाने मर्कट लीला :
म्हणोनि मांडिल्या मर्कटचेष्टा । घांस घेतसे घटघटां ।
मिटक्या देतसे मटमटां । सुरश्रेष्ठां विटावोनी ॥ १३४ ॥
वांकुल्या दावी सौमित्रासी । भरता देखोनि खाजवी कुसी ।
डोळे घुलकावी सीतेसी । शत्रुघ्नासी दावी अंगुष्ठ ॥ १३५ ॥
देखोनियां बिभीषणा । काखा खाजवीत जाणा ।
अंगद सुग्रीवा दोघांजणा । पृच्छेकरोनि जाणा हेळसी ॥ १३६ ॥
शेषें मातला वानर । दृष्टि नाणी सुरासुर ।
दावित मर्कटविचार । अपपर नाठवे ॥ १३७ ॥
प्रेम न सरे माकडा । लोळतसे गडबडां ।
पृच्छ नाचवी रामापुढां । वसिष्ठापुढां कोल्हाटे ॥ १३८ ॥!
मारुतीची लीला पाहून सर्वजण हंसतात :
देखोनि हनुम्याचे विकार । वसिष्ठादि ऋषीश्वर ।
ब्रह्मादिक पैं सुरवर । श्रीरघुवीर हांसत ॥ १३९ ॥
सौमित्र भरत शत्रुघ्न । हांसतसे सीता तें देखोन ।
वसिष्ठादि ऋषिगण । सिद्धचारण हांसती ॥ १४० ॥
ब्रह्मादि सुरपंक्ती । बिभीषण लंकापती ।
सुग्रीवादि सकळ जुत्पती । हांसताती विस्मयें ॥ १४१ ॥
ऐसा करितां गदारोळ । श्रीरामपंक्ती सकळ ।
तृप्ति पावले बहळ । आनंदकल्लोळ श्रीरामें ॥ १४२ ॥
सकळिकांसी झाली तृप्ती । श्रीरामपंक्ती विश्रांती ।
हनुम्याचे प्रत्युपकारार्थीं । कांही युक्ती स्फुरेना ॥ १४३ ॥
आतां एक विचार । प्रार्धून हनुमान वीर ।
काय अपेक्षिततुझे अंतर । तो वर मागावा ॥ १४४ ॥!
त्रैलोक्या दुर्धर पाहीं । मागतां अटक जे कांहीं ।
तें तें देईन सर्वही । माग लवलाही मारुती ॥ १४५ ॥
हनुम्याचे भजनें भुलला । राम वरा उदित झाला ।
कृपेचा मेघ वोळला । भाग्ये आथिला हनुमत ॥ १४६ ॥
चातकाचें आळवणासाठीं । जगतीतळीं पहा होय वृष्टी ।
स्वसुकाळें कोंदे सृष्टी । क्षुधा उठउठी पै निरसे ॥ १४७ ॥
तेंवी मारुतीचेनि भजनें । कृपा वोळोनि रघुनंदने ।
जग निववी वरदाने । हीन जनें उद्धरती ॥ १४८ ॥
देखोनि वत्साचे क्षुधेतें । धेनु दुभे घरापुरते ।
तेवी हनुम्याचे वरदार्थे । निववी जगातें श्रीराम ॥ १४९ ॥
ऐसा अपूर्व प्रस्तावो । कृपा वोळोनि रामरावो ।
पुढिले प्रसंगी वदेल पहा हो । अभिनव भावो तेथींचा ॥ १५० ॥
एका जनार्दना शरण । कृपा वोळला रघुनंदन ।
हनुमंतासी वरदान । स्वयें आपण देतसे ॥ १५१ ॥
ते वदावया वरदान । श्रोते साधु संत सज्जन ।
कृपापूर्वक पसायदान । प्रीति करोन मज द्यावें ॥ १५२ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे युद्धकांडे एकाकारटीकायां
श्रीरामशेषहनुमत्प्राप्तिनिरूपणं नाम अष्टाशीतितमोऽध्यायः ॥ ८८ ॥
ओंव्या ॥ १५२ ॥
हे पण वाचा: संत एकनाथांची संपूर्ण माहिती
तुमच्या शेतमालाची मोफत जाहिरात करण्या साठी कृषी क्रांती ला अवश्य भेट द्या
ref:satsangdhara
भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय अठ्ठाऐंशींवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय अठ्ठाऐंशींवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय अठ्ठाऐंशींवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय अठ्ठाऐंशींवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय अठ्ठाऐंशींवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय अठ्ठाऐंशींवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय अठ्ठाऐंशींवा
View Comments
कृत्य कृत होण्याचा मार्ग म्हणजे ग्रंथ संपदा