भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय आठवा
रावण सीता संवाद
॥ श्रीसद्गुरुरामचंद्राय नमः ॥
रावणाच्या आगमनाने सीतेची झालेली स्थिती :
पूर्वप्रसंग संपतां तेथ । रावण होऊनि पंचोन्मत्त ।
येवोनि अशोकवनांआंत । सीता पाहत भोगेच्छा ॥ १ ॥
रावणें ऐसी देखिली सीता । कंपायमान अति भयार्ता ।
जेंवी कदली वायुघाता । श्रीरामकांता तेंवी कांपे ॥ २ ॥
देखोनियां दशानन । ऊरूउदरबाहुभूषण ।
पीतांबर अति जीर्ण । तेणेंचि आपणा आच्छादी ॥ ३ ॥
पीतांबर तो अति जीर्ण । तेणें अवयव आच्छादून ।
जानकी अति लज्जायमान । अधोवदन राहिली ॥ ४ ॥
नाहीं अभ्यंग ना स्नान । सर्वांग मलिन मळकण ।
नाहीं आच्छादन आस्तरण । नाहीं आसन बैसावया ॥ ५ ॥
सीता धरणिजा आपण । धरासनीं सुखसंपन्न ।
बैसली असे सावधान । लज्जायमान दशवक्त्र ॥ ६ ॥
अंतर्यामी रामचिंतन :
धनलोही खतेली असे । तीमाजी निजनिधान वसे ।
सीता बाह्य मलिन भासे । अंतरीं वसे श्रीराम ॥ ७ ॥
सीता बाह्य भासे भयमान । अंतरीं निःशंक सावधान ।
हें नेणोनि दशानन । करी प्रार्थना भोगार्थ ॥ ८ ॥
रावणाची स्वमुखाने आत्मश्लाघा :
स्वमुखें रावण म्हणे सीते । मज भिऊं नको प्रियकांते ।
मज देखोनि निजांगातें । वृक्षा आपणियातें गुप्त करिसी ॥ ९ ॥
मी प्रार्थितों दशानन । मजला व्हावें सुप्रसन्न ।
सकल लज्जेसी सांडोन । सुखसंपन्न रम मजसीं ॥ १० ॥
सांडीं श्रीरामाची आस । हे घे माझी सत्य भाष ।
मज तुज जालिया आश्लेष । भोगीं अशेष निजराज्य ॥ ११ ॥
ऐशीं सहस्त्र माझ्या नारी । तयांत मुख्य जे कां मंदोदरी ।
तुझी करीन ते किंकरी । अवघ्यांवरी तूं श्रेष्ठ ॥ १२ ॥
इंद्रादिक देव समग्र । तुझे करीन वो किंकर ।
मी ही होईन आज्ञाधर । साक्ष शंकर प्रमाण ॥ १३ ॥
स्वर्गमृत्युपाताळींची । संपत्ति आणिली त्रिभुवनींची ।
ते ही अर्पीन मी तुजची । घे आमुची निजभाक ॥ १४ ॥
सवेग मलिनांबरें फेडीं । माझी दिव्यांबरें वेढी ।
सांडोनि श्रीरामाची ओढी । भोगीं आवडीं तूं मज ॥ १५ ॥
मस्तक दिसताहे मलिन । करी जवादीचे मंगळस्नान ।
तुज मी चर्चीन चंदन । घनस्तन निववावया ॥ १६ ॥
रत्नजडित अलंकार । रत्नकुंडले पदक हार ।
कंकणें बाहुवटे मनोहर । अर्धचंद्र रत्नांचे ॥ १७ ॥
सहित किंकिणीज्वाळामाळा । कटीं विराजे मेखळा ।
वांकी अंदुवांचा खळाळा । कळिकाळा भिऊं नको ॥ १८ ॥
तुझें देखानि रूप यौवन । ब्रह्मा पडे मूर्च्छापन्न ।
माझे उतावेळ मन । दे आलिंगन जानकी ॥ १९ ॥
त्रिदशा न खालवीं मान । तो मी येतों लोटांगण ।
तुझे धरितों चरण । पाणिग्रहण करीं सीते ॥ २० ॥
कुंभकर्ण दारवंटेकर । इंद्रजित करीन फुलधर ।
अखयादि समग्र कुमर । करीन किंकर आज्ञांकित ॥ २१ ॥
मंदोदरी स्वयें आपण । नित्य करील चरणक्षालन ।
मी करीन संवाहन । अंगस्पर्शनसुखार्थ ॥ २२ ॥
तुझा अंगस्पर्श सहज । घडावया भाग्य कैचें मज ।
माझी सांडोनिया लाज । भोगीं निर्लज्ज भोग माझे ॥ २३ ॥
सिद्ध कामगविमानीं । दोघें एकत्र बैसोनीं ।
चैत्रवनीं नंदनवनीं । अशोकवनीं क्रीडू पैं ॥ २४ ॥
सांडोनियां श्रीरामचंद्र । माझा करीं अंगीकार ।
राम बापुडें कोण किंकर । मजसमोर यावया ॥ २५ ॥
श्रीरामांची रावणाकडून निंदा :
राम बापुडें तें किती । तूं कां त्याची करिसी खंती ।
ऐक त्या रामाची स्थिती । ते मी तुजप्रती सांगेन ॥ २६ ॥
वनवासी चीरवासी । अन्नावीण तो उपवासी ।
काय तूं त्यातें भोगिसी । भोगीं मजसीं त्रिविध भोग ॥ २७ ॥
गतविजयों श्रीरामचंद्र । गतश्रीक वनगोचर ।
त्यासी तूं काय भोगिसी सुंदर । भोगीं निरंतर भोग माझे ॥ २८ ॥
रामसी नाहीं शौर्यसाटोप । स्त्री हारविली अल्पतप ।
नाहीं परमकर्मप्रताप । धैर्यही स्वल्प श्रीरामा ॥ २९ ॥
धैर्येराम निधडा असता । तरी कां स्त्रीलागीं रडत पडता ।
झाडोझाडीं कां खेंव देतां । सीता सीता म्हणोनि ॥ ३० ॥
नाहीं धैर्य मजसमान । नाहीं राज्य मजसमान ।
नाहीं मजसीं समान धन । हीन दीन श्रीराम ॥ ३१ ॥
नाहीं यश मजसमान । नाहीं समान सेनाधन ।
न चले मजसीं आंगवण । हीन दीन श्रीराम ॥ ३२ ॥
नाहीं ज्ञान मजसमान । स्त्री हारविली अपेश गहन ।
वनोवनीं करी रूदन । हींन दीन श्रीराम ॥ ३३ ॥
श्रीरामाची कथावार्ता । तुज मी ऐकों नेंदी सर्वथा ।
मजपासुनि सुटलिया आतां । केंवी रघुनाथा पावसी ॥ ३४ ॥
व्यर्थ जातें तुझें यौवन । तें तंव नये वो परतोन ।
सेजे भोगीं दशानन । सुखसंपन्न तूं होसी ॥ ३५ ॥
परदारा स्वयें भोगितां । पाप लागेल लंकानाथा ।
राक्षसांची स्वधर्मता । ऐक आतां जानकीये ॥ ३६ ॥
आम्हीं हरोनि परनारी । बळेंचि भोगाव्या निजघरीं ।
परराज्याची थोरी । बळेंचि करी हरावी ॥ ३७ ॥
देव दैत्य दानव मानव । बळेंचि विभांडोनि सर्व ।
स्त्रियादि अपूर्व वैभव । आम्हीं स्वयमेव भोगावें ॥ ३८ ॥
आग्रह सांडोनि आपुला । सीते ऐक माझ्या बोला ।
राम अति दुःखे निमाला । प्राण दिधला लक्ष्मणें ॥ ३९ ॥
राम लक्ष्मण आहे कीं नाहीं । हा संदेह फिटला पाहवी ।
सुखें अनुसरें माझे ठायीं । म्हणोनि पायीं लागला ॥ ४० ॥
तुझी भीड म्यां धरिली भारी । राखिलीसे षण्मासांवरी ।
आंता भोगीन बलात्कारी । अंगीकारीं मज सीते ॥ ४१ ॥
आणा पालखी धरा छत्र । सीतेनें वरिला दशवक्त्र ।
निशाणें त्राहाटा रें सर्वत्र । करा गजर वाद्यांचा ॥ ४२ ॥
सीतेचा रोष :
ऐसे रावणाचें वचन । सीतेनें टाकिलें उपेक्षून ।
गजापासीं भुकें श्वान । दशानन तेवीं भुंके ॥ ४३ ॥
देखोनि उत्तम पक्क्वान । स्वयें वसवसिजे श्वान ।
रावण दहा तोंडाचें शुन । सीतेकारणें वसवसी ॥ ४४ ॥
देखोनि दहींभाताचा गोळा । झडपूं धांवे जेंवी कावळा ।
तेंवी देखोनि जनकबाळा । रावण काळा डोंबकाग ॥ ४५ ॥
रावणा देखोनियां सीता । अल्पही बाधा न बाधे चित्ता ।
बैसली असें निःशंकता । श्रीरघुनाथाचेनि नेटें ॥ ४६ ॥
सीता पतिव्रता आपण । सबाह्य श्रीराम परिपूर्ण ।
हें स्मरणेंवीण नित्यस्मरण । मानी रावण तृणप्राय ॥ ४७ ॥
ऐकोनि रावणाचें वचन । प्रलोभयुक्त समाधान ।
साधूपुढे भुंके श्वान । तत्समान मानी सीता ॥ ४८ ॥
जेंवी दहा तोंडाचें घुबड । तैसी रावणाची बडबड ।
ते सीतेसी न लागे गोड । तद्विधि चाड अपवित्र ॥ ४९ ॥
आभिषालागीं तळपे मासा । परदाराभोगीं रावण तैसा ।
श्रीरामबाणांचा पडेल फांसा । हें लंकेशा लक्षेना ॥ ५० ॥
कामसर्प लागला रावणासीं । कडू परदारा गोड होय त्यासी ।
लहरी येतां रामबाणेंसीं । क्षणार्धेंसीं निमेल ॥ ५१ ॥
असो हें सावधान सीता । लोकलज्जेच्या लौकिकार्था ।
आडकाडी करोनि हाता । लंकानाथा शिकवितसे ॥ ५२ ॥
सीतेचे परखड उत्तर, रावणाचा धिक्कार व अधिक्षेप :
जन्मोनि ब्रह्मयाचे वंशीं । रावणा भाग्यें वेद विभागिसी ।
तो तूं परदारा अभिलाषिसी । वृथा मरसी अधर्में ॥ ५३ ॥
जेंवी अशुची विकल्पवंता । ऋद्धि सिद्धी नये हाता ।
तेंवी मी सती श्रीरामकांता । तुज लंकानाथा अपवित्रा ॥ ५४ ॥
साळी भोज्य त्या शुकासी । सांडोनि जातां नारळीसी ।
तें फळ भक्षूं म्हणतां त्यासी । चंचुभंगेसीं तळमळी ॥ ५५ ॥
तेंवीं तूं त्यजूनि स्वदारा । भोगूं जातां परदारा ।
दुःखी होशील गा दशशिरा । बाणधारा श्रीरामाच्या ॥ ५६ ॥
तुझ्याचि स्त्रिया लंकानाथा । स्वइच्छे परपुरूषासीं रमतां ।
त्यांची तुज न मानें पवित्रता । दोहींच्या घाता तूं करिसी ॥ ५७ ॥
तेंवी मी श्रीरामांची कांता । तुजसी बोलणें अपवित्रता ।
कैंची अंगसंगाची कथा । मरसी वृथा अभिलाषें ॥ ५८ ॥
आत्मौपम्येन सर्वत्र । जो पाहे तो ज्ञाता नर ।
जैसी रक्षावी स्वदार । तैसी परदारा संरक्षीं ॥ ५९ ॥
म्हणसी श्रीराम जरी दूरी । परी तो तुज मजमाझारीं ।
नांदताहे निरंतरीं । त्याचि चोरी चालेना ॥ ६० ॥
भोईभेणें जो पळोनि जाये । जिकडे पाहे तिकडे भोये ।
तैसाचि श्रीराम माझा पाहें । सबाह्य आहे परिपूर्ण ॥ ६१ ॥
त्यासीं न चले चोरी मारी । तयाची भोगितां पैं नारी ।
घसा निवटील सेजेवरी । संसारा उरी उरों नेदी ॥ ६२ ॥
मजपासोनि न सुटे सीता । ऐसें बोलसी तें वृथा ।
रामें गिळिलासी लंकानाथा । सबाह्यता निवटोनि ॥ ६३ ॥
जोचि भोग स्वदारेंसीं । तोचि भोग परदारेंसीं ।
एकें पाविजे स्वधर्मासी । एकें नरकासी जाइजे ॥ ६४ ॥
जो भोग सूकरासूकरीसीं । तो भोग इंद्राउर्वसीसीं ।
भोगसमता सर्वांसी । परदारेपासीं अधःपात ॥ ६५ ॥
हित सांगे ते दशशिरा । सुखें भोगावी स्वदारा ।
मज अर्पावें श्रीरामचंद्रा । कुळगोत्ररक्षणार्थ ॥ ६६ ॥
परदारा ते तंव माता । सकळ संमत वेदशास्त्रार्था ।
मातृगामी परदारभोक्ता । अधः पाता जाशील ॥ ६७ ॥
ऐसें बोलोनि सीता सुंदरी । रावण महापापी भारी ।
त्याचें अवलोकन न करी । जाली पाठमोरी जानकी ॥ ६८ ॥
सीता होतांचि विमुख । जालें रावणा परमदुःख ।
क्रोधलोभशांतवनपूर्वक । दशमुख अनुवादे ॥ ६९ ॥
रावणाचा क्रोध व सीतेला धमकी :
ऐकोनि सीतेचें दुष्ट चिन्ह । क्रोधाविष्ट दशानन ।
सर्वांगेसीं कंपायमान । काय आपण बोलत ॥ ७० ॥
मी तंव स्वयें राक्षसराजा । देव दानव माझ्या प्रजा ।
दुष्ट वचनें अपमान माझा । श्रीरामभार्या तूं करिसी ॥ ७१ ॥
मज रावणा देखतां दृष्टीं । देव दानव कांपती पोटीं ।
तूं तंव धीट आहेस मोठी । वदसी गोष्टी अपमानें ॥ ७२ ॥
माझ्या स्त्रीपुत्रादेखतां । मज निर्भर्त्सिलें लंकानाथा ।
तुझ्या करावें म्यां घाता । परी स्त्री वधितां निषिद्ध ॥ ७३ ॥
तुझे अंगसंगाची आर्ती । कामक्रोधांची करीन शांती ।
तुझी मज अति प्रिती । वध तदर्थीं न करवे ॥ ७४ ॥
शेखीं तूं न देशी अंगसंग । तुझ्या करीन अंगभंग ।
वेगवेगळाले विभाग । तुझें सर्वांग छेदीन ॥ ७५ ॥
वानिसी श्रीरामाची शक्ती । तें तंव मनुष्य बापुडें किती ।
केंवी येईल लंकेप्रती । विचार चित्तीं न करिसी ॥ ७६ ॥
श्रीरामाच्या दैन्यावस्थेचे चित्रण :
सीता नेली लंकेसी । हें कोण सांगेल रामापासीं ।
दुर्घट मार्ग न कंठे त्यासीं । समुद्रासी काय करी ॥ ७७ ॥
श्रीराम बापुडें चरणचाली । सीताविरहें भुललें भुली ।
अगाध समुद्राची खोली । उतरवली केंवी जाय ॥ ७८ ॥
श्रीराम राक्षसां भातुकें । तें मी भक्षीन महाकौतुकें ।
लक्ष्मण गिळीन चुळोदकें । यथानुसुखें मज भजें ॥ ७९ ॥
तुज सीतेसी रामसंगती । कदा न घडे कल्पांतीं ।
मज अनुसरें अनन्यप्रीतीं । सांडी आसक्ती रामाची ॥ ८० ॥
पित्यानें दिधला दवडून । राज्यहीन स्वधर्महीन ।
नाहीं अन्न नाहीं धन । अति दीन श्रीराम ॥ ८१ ॥
नित्य तृणाचें शयन । मुखीं घालावया न मिळे पान ।
वनवासीं न मिळे अन्न । अति दीन श्रीराम ॥ ८२ ॥
नाहीं वस्त्र नाहीं भूषण । नाहीं अभ्यंग तैलमर्दन ।
जटा वळिल्या वल्कल परिधान । अति दान श्रीराम ॥ ८३ ॥
श्रीरामासी बळ असतें । तरी कां वनीं रडत राहतें ।
तयासी येववेना पैं येथें । राम निश्चितें अति दीन ॥ ८४ ॥
मजसमान नाहीं बळ । मजसमान नाहीं दळ ।
मजसी न करवे सळ । राम केवळ अति दीन ॥ ८५ ॥
बैसोनियां वनवासीं । जुंझावया राक्षसांसीं ।
रामे मेळविलें वानरांसी । तेही आम्हांसी निजभुक्ति ॥ ८६ ॥
श्रीराम होवोनि वनचर । वनीं मेळविले वानर ।
त्यांते गिळती निशाचर । भक्ष्य साचार ते आम्हां ॥ ८७ ॥
डमरूपुराणातील ऋषिभाष्य :
रावण सांगे साक्षेपूनी । ऋषिभाष्य डमरूपुराणीं ।
जें भाष्य ऐकिलें कानीं । तें सीते सावधानीं अवधारीं ॥ ८८ ॥
भवित्री रंभोरू त्रिदशवदनग्लानिरधुना
स ते रामः स्थाता न युधि पुरतो लक्ष्मणसखः ।
इयं यास्यत्युच्चैर्विपदमधुना वानरचमूः
लधिष्ठेदं षष्ठाक्षरविपरीलोपात्पठ पुन: ॥ १ ॥
रंभास्तंभगर्भ अति सुकुरू । त्याहूनि अरूवार तुझा ऊरू ।
यालागीं बोलिजें रंभोरू । श्लोकार्थ सादर अवलोकीं ॥ ८९ ॥
त्रिदशवदन जे का देव । थोर आपत्ती पावती सर्व ।
माझें रणीं भंगेल राघव । विमुख स्वयमेव लक्ष्मणेंसीं ॥ ९० ॥
माझिया कंदनाआंत । रणीं भंगलिया रघुनाथ ।
वानरें होतां वाताहत । राक्षस समस्त भक्षितील ॥ ९१ ॥
सीता सज्ञान बोले सुंदर । रावणा श्लोक हा साचार ।
लोपोनियां तिन्ही सप्ताक्षर । करी उच्चार श्लोकाचा ॥ ९२ ॥
रावणा तूं अति लघिष्ठ । मूर्खत्वें वाहसी दाही कंठ ।
सातवें अक्षर लोपोनि स्पष्ट । वाचीं घडघडाट श्लोकार्थ ॥ ९३ ॥
ऐकोनि भाष्य लंकानाथा । असत्य वचन न वदे सीता ।
श्लोकाचिया भविष्यार्था । सावधानता अवधारीं ॥ ९४ ॥
भविष्यार्थ आहे अति गहन । ग्लानि पावेल दशवदन ।
रणीं विजयी रघुनंदन । सखा लक्ष्मणसमवेत ॥ ९५ ॥
वानरसेना आघवी । उंचावेल विजयीगौरवीं ।
रावण निर्दळोनि राघवीं । रामराज्यपदवी तिहीं लोकीं ॥ ९६ ॥
सीतेनें कथिता श्लोकार्थ । कोपें तिचा करावया घात ।
रावणें उचलिला हात । वृक्षीं हनुमंत कोपला ॥ ९७ ॥
त्यामुळे रावण क्रोधायमान होऊन सीतेचा उपहास व निर्भर्त्सना :
रावणें उचलितां हात । सीता निर्भर्त्सी लंकानाथ ।
कामोन्मत्त गर्वोन्मत्त । मरणोन्मत्त जाहलासी ॥ ९८ ॥
कोपला देखोनि लंकानाथ । सीता मशकप्राय मानित ।
श्रीरामस्मरण अति समर्थ । निःशंक नित्य जानकी ॥ ९९ ॥
दुःखदायक रावणवचन । अखंडधारा वर्षे घन ।
तेणें डळमळेना सीतेचें मन । जेंवी कां गगन तिंबेना ॥ १०० ॥
रावणाचीं वचनें लाघवें । मानी मृगजळहेलावे ।
त्याचीं झाडावया गर्वपर्वें । निजानुभवें बोलत ॥ १०१ ॥
सीतेचें वचन अति गुह्यार्थ । स्वहित आणि परहित ।
दोहीं अर्थीं असतां समर्थ । शुद्ध शब्दार्थ अनुवादें ॥ १०२ ॥
जेंवी कां शुद्ध पुण्यकीर्ती । तीस नातळे अपकीर्ती ।
तैसी रावणाची दुष्ट दुरूक्ती । सीता सती स्पर्शेना ॥ १०३ ॥
देव दानव सेवा करिती । लंकाराज्य यश : कीर्ती ।
यावरी जोडिली अपकीर्ती । सीता सती चोरोनि ॥ १०४ ॥
शिवाचा सेवक प्रसिद्धू । चोरितां श्रीरामाची वधू ।
ऐसा रावण बुद्धिमंदू । पापबाद्ध जालासी ॥ १०५ ॥
चोरी करोनि लंकानाथा । पळूं पाहसी तूं केउता ।
श्रीराम बाणाचे आघाता । तुज कोण आतां राखील ॥ १०६ ॥
धाता पिता सोम सविता । अनळ यम विधाता ।
कोपलिया श्रीरघुनाथा । हे सर्वथा न राखिती ॥ १०७ ॥
लपों जातां शिवपुरीं । शिव मारील त्रिशूळेंकरी ।
माझिया स्वामीची चोरिली नारी । प्रत्यक्ष वैरी तूं माझा ॥ १०८ ॥
श्रीरामकांता जगत्त्रयजननी । विशेषे माझी गुरूपत्नी ।
कां चोरिली हे अभिलाषोनी । तृतीयनयनीं जाळील ॥ १०९ ॥
यापरी गा लंकानाथा । चोरिलिया श्रीरामकांता ।
कोणी नाहीं गा रक्षिता । तुज तत्वतां मारील ॥ ११० ॥
म्हणसी मज आहे दळबळ । श्रीराम एकाकी निर्बळ ।
श्रीरामांचें बळ प्रबळ । ऐक प्रांजळ सांगेन ॥ १११ ॥
ताटका मारिली आणि सुबाहु । मारीच मारिला त्याचा भाऊ ।
विरोध करितां गर्व बहु । रणगौरवु बाणें एकें ॥ ११२ ॥
एकलेनि बाणें रामें जाण । चवदा सहस्त्र राक्षसगण ।
त्रिशिरा मारिला खर दूषण । रणकंदन जनस्थानीं ॥ ११३ ॥
लाज नाहीं तुजलागूनी । शूर्पणखा सखी भगिनी ।
तिचें नाक कान कापूनी । विटंबोनी धाडिली ॥ ११४ ॥
तुज येतां तिच्या कैवारी । प्रथम जाहलासी भिकारी ।
चोरोनि श्रीरामाची अंतुरी । भयेंकरीं पळालासी ॥ ११५ ॥
मुख न दावितां रामासी । बाणभये पळालासी ।
धाकें लंकेमाजि लपसी । आणि जल्पसी वाढिव ॥ ११६ ॥
जटायूसीं करितां रण । मजदेखतां आपण ।
दांती तुवां धरिलें तृण । काय आंगवण वानिसी ॥ ११७ ॥
मारूतीचा विस्मय :
सीता निर्भत्सी लंकानाथ । हनुमान हांसे वृक्षावरूतें ।
देखोनि जानकीचा पुरूषार्थ । अति विस्मित वानर ॥ ११८ ॥
श्रीरामें मारूनि खर दूषण । दोघे बंधु स्वयें बैसोन ।
वांटा केला आपणा आपण । सावधान अवधारीं ॥ ११९ ॥
ज्येष्ठ वांटा श्रीराम द्विगुण । रावण आणि कुंभकर्ण ।
कनिष्ठ वांटा लक्ष्मण । इंद्रजित जाण एकाकी ॥ १२० ॥
उद्भट वीर वाढिवेंसी । वांटा दिधला हनुमंतासी ।
शिष्टाई दिधली अंगदासी । नळनीळांसी सेतुबंध ॥ १२१ ॥
येर समस्त सैन्यासी । श्रीरामें दिधलें सुग्रीवासीं ।
वीरवृतिविभागांसी । वानरांसी समजावी ॥ १२२ ॥
श्रीराममाहात्म्य
श्रीराम स्वयें सच्चिदानंदघन । त्यासीं तूं म्हणसी अति दीन ।
श्रीरामाचे महिमान । सावधान अवधारीं ॥ १२३ ॥
श्रीरामनाम नित्यस्मरणीं । शिव वंदित पायवणी ।
ब्रह्मा घाली लोटांगणी । देवां शिरोमणि श्रीराम ॥ १२४ ॥
एकांतीं बैसोनि चंद्रचूडे । नित्य श्रीरामनाम पढे ।
त्यांतें निंदिजे तुवां मूढें । मरण रोकडें तुज आलें ॥ १२५ ॥
जो जो श्रीरामाची निंदा करी । शिव साक्षेपें त्यातें मारी ।
आपुला स्वामी तुंवा केला वैरी । मूर्ख संसारीं तूं एक ॥ १२६ ॥
श्रीरामनिंदेमुळे सीता क्रुद्ध होते :
श्रीराम निंदितां जाणा । जिव्हा झडेल गा रावणा ।
होसिल नरकाचा पाहुणा । आंदणा महादुःखा ॥ १२७ ॥
निंदिता देखानि रघुनंदन । सीता जाली कोपायमान ।
रावणा तुझें भस्म करीन । अर्ध क्षण न लागतां ॥ १२८ ॥
बळेंचि भोगीन म्हणसी सीता । आणि निंदिता श्रीरघुनाथा ।
तुझें भस्म करीन आतां । क्षण न लागतां रावणा ॥ १२९ ॥
क्रोधाचा संयम, कामक्रोधाचे परिणाम :
परी आज्ञा समर्थ रघुनाथा । लागलिया अति आघाता ।
कोप न यावा सर्वथा । केंवी लंकानाथा भस्म करूं ॥ १३० ॥
आंगा येतां क्रोधसंग । अपवित्र होय सर्वांग ।
ब्रह्मचर्या होय भंग । तपा संहार होय क्रोधे ॥ १३१ ॥
यज्ञदानव्रतदक्षिणा । कोप येतांचि पैं जाणा ।
सर्व क्रियाकर्म व्यर्थ जाणा । करी उगाणा तपाचा ॥ १३२ ॥
छिद्र पडतां घट गळे । क्रोधानळें तप जळे ।
योगी संन्यासी पडती मैळे । क्रोधें निजबळें गांजिले पैं ॥ १३३ ॥
बाह्य मांगाचा विटाळ । जलमार्जनें फिटे मळ ।
क्रोध अतिशयें चांडाळ । नव्हे निर्मळ प्रयागीं ॥ १३४ ॥
करितां काशीवासस्नान । तंव क्रोध खवळे गहन ।
क्रोधाऐसा पापी पूर्ण । नाहीं आन संसारीं ॥ १३५ ॥
काम क्रोध लोभ जाणें । हे नरकाचें पाहुणे ।
तिन्ही त्यजावे आपणें । आज्ञा संपूर्ण रामाची ॥ १३६ ॥
श्रीरामाज्ञा प्रतिपाळितां । क्रोध आतळों नेदी चित्ता ।
तेणें वांचलासी लंकानाथा । अपघाता चुकलासी ॥ १३७ ॥
रावणाला भावी घटनांचे कथन :
आतां मी वांचलों तत्वतां । ऐसें न मानीं लंकानाथा ।
करील श्रीराम तुझ्या घाता । हेही कथा अवधारीं ॥ १३८ ॥
श्रीरामधनुष्याचा ध्वनी । पडतांचि लंकाभुवनीं ।
राक्षस पडती मूर्च्छापन्नीं । त्रिकूट खचोनी पडें धाकें ॥ १३९ ॥
पायीं उतरोनी अपांपती । शरवृष्यिसंपातीं ।
वीरें वीर पडती क्षितीं । अश्वगजरथीसमवेत ॥ १४० ॥
इंद्रजित लक्ष्मणाचा भाग जाण । तो निकुंबळे घालील खाण ।
मेघनादाचा घेईल प्राण । शस्त्रें दारूण वर्षोनी ॥ १४१ ॥
श्रीराम विंधोनियां जाण । बाणीं फोडील कुंभकर्ण ।
रावणा तुझा घेईल प्राण । अर्ध क्षण न लागतां ॥ १४२ ॥
जेंवी थिल्लरी अल्प जळ । रवि शोषितां न लगे वेळ ।
तेंवी श्रीरामाचे बाण प्रबळ । प्राण तत्काळ घेतील ॥ १४३ ॥
राजया उन्माद कामासक्तीं । तोहि काम अधर्मरतीं ।
त्याचीं राष्ट्रें पुरें नासती । राज्यसंपत्ती समवेत ॥ १४४ ॥
लंका रत्नाढ्य कनकगिरी । रावणा तुझी परदारचोरी ।
भस्म होईल क्षणामाझारी । सहपरिवारीं सहपुत्र ॥ १४५ ॥
रामबाणाचा महिमा :
निवारेल वज्रधार । निवारेल काळचक्र ।
परी श्रीरामाचा बाण अनिवार । दशशिरवधार्थ ॥ १४६ ॥
पाठीं लागलिया काका । ज्याचे हातींची दर्भशिखा ।
नावरेचि तिंहीं लोका । शिवादिकांसमवेत ॥ १४७ ॥
त्या रामाचे सकोप बाण । येथें निवारूं शकेल कोण ।
घेतील राक्षसांचा प्राण । मुख्य रावणा लक्षूनी ॥ १४८ ॥
म्हणसी सबळ दशानन । राम नव्हे मजसमान ।
श्रीराम सिंह तूं श्वान । पलायमान होसी चोरा ॥ १४९ ॥
रावणाची निर्भर्त्सना :
मुखीं धरोनि पक्वान्न । हडहड करितां पळे श्वान ।
सीता चोरून चिद्रत्न । पलायमान तूं तैसा ॥ १५० ॥
श्रीराम चिन्मात्र गजेन्द्रु । रावण विषयाचा काळेन्द्रु ।
घरींचियांवरी करी कुरूकुरू । श्रीरामासामोरू न राहवे ॥ १५१ ॥
तूं तंव शूर्पणखेसमान । चोरी करोनि शूर पूर्ण ।
त्यावरीही बुचाट आंगवण । काळें वदन रावणा ॥ १५२ ॥
रावणाचा क्रोध :
ऐकोनि सीतेचा अनुवाद । रावणा आला सुबद्ध क्रोध ।
तिचा करावया वध । जाहला सिद्ध साटोपें ॥ १५३ ॥
सीतावचनाचे बाणाग्रीं । रावण खोंचला जिव्हारीं ।
दांत खांवोनियां करकरीं । नेत्र वटारीं अति क्रोधें ॥ १५४ ॥
संतापक्रोधे उचंबळे । फोडा इचे दोन्ही डोळे ।
वेगें मोडा रे सिसाळें । अंत्रमाळा काढा इच्या ॥ १५५ ॥
जिव्हा छेदा रे सवेग । वेगीं करा अंगभंग ।
विदारोनियां अष्टांग । भिन्न भाग करा इचे ॥ १५६ ॥
मारूतीचा आवेश :
तिचा करावया घात । रावण शस्त्रेंसीं धांवत ।
तें दिखोनियां हनुमंत । रागें कांपत थरथरां ॥ १५७ ॥
हात दोनी कुसकरी । पुच्छ भोवंडी चक्राकारीं ।
शेंडी माथेवरी थरारी । वृक्षावरी पिलंगत ॥ १५८ ॥
डोळे भोवंडित गरगरां । दांत खातसे करकरां ।
रोमें थरकती थरथरां । आला वानरा अति कोप ॥ १५९ ॥
सीतेसी लावितां हात । करीन रावणाचा घात ।
येणें साटोपें हनुमंत । घुलकावित वृक्षेंसीं ॥ १६० ॥
कोपला देखोनि वानरा । हाहाकार सुरवरां ।
कोपला देखोनि दशशिरा । स्त्रिया समग्र कांपती ॥ १६१ ॥
मंदोदरीचे आगमन :
सीता गांजिता रोकडी । हनुमंत जंव न घाली उडी ।
मंदोदरीची प्रज्ञा गाढी । आली तांतडी ते संधी ॥ १६२ ॥
खड्ग घेवोनि लंकानाथ । करितां सीतेचा पैं घात ।
मंदोदरी धांवोनि तेथ । धरिला हात खड्गाचा ॥ १६३ ॥
मंदोदरी धरितां हात । दचकलासें लंकानाथ ।
हनुमान वृक्षीं राहे गुप्त । पुढील कथार्थ अवधारा ॥ १६४ ॥
ऋषिरामायणाआंत । सीतारावणशब्दोन्मथित ।
कथा आहे अत्यद्भुत । तितका ग्रंध न धरेचि ॥ १६५ ॥
कथा सांगतां संकळित । इतका वाढला पैं ग्रंथ ।
वदनीं वदविता श्रीरघुनाथ । गुह्य गुह्यार्थ तो जाणें ॥ १६६ ॥
श्रीराम आणि जनार्दन । दोहींमाजी ब्रह्म परिपूर्ण ।
एकाजनार्दना शरण । कथा पावन श्रीरामें ॥ १६७ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणें सुंदरकांडे एकाकारटीकायां
सीतारावणसंभाषणं नाम अष्टमोऽध्यायः ॥ ८ ॥
॥ ओव्यां १६७ ॥ श्लोक १ ॥ एवं संख्या १६८ ॥
हे पण वाचा: संत एकनाथांची संपूर्ण माहिती
तुमच्या शेतमालाची मोफत जाहिरात करण्या साठी कृषी क्रांती ला अवश्य भेट द्या
ref:satsangdhara
भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय आठवा भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय आठवा भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय आठवा भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय आठवा भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय आठवा भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय आठवा भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय आठवा भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय आठवा
