श्रीगुरु देवराया प्रणिजातु जो माझा – संत ज्ञानेश्वर महाराज अभंग ७३४
श्रीगुरु देवराया प्रणिजातु जो माझा ।
मनादि मूळ तूंचि विश्वव्यापक बीजा ।
समाधि घेइ पुत्रा स्वानंदाचिया भोजा ।
पालखी पौढलिया नाशिवंतरे माया ॥१॥
जागरे पुत्रराया जाई श्रीगुरुशरण ।
देह तूं व्यापिलासि चुकवी जन्ममरण ।
गर्भवासु वोखटारे तेथें दु:ख दारुण ।
सावध होईकारे गुरुपुत्र तूं सुजाण ॥२॥
मदलसा म्हणे पुत्रा ऐक बोलणें माझें ।
चौर्‍यांशी घरामाजी मन व्याकुळ तुझें ।
बहुत सिणतोसी पाहातां या विषयासी ।
जाण हें स्वप्नरुप येथें नाहीं बा दुजें ॥३॥
सांडिरे सांडि बाळा सांडि संसारछंदु ।
माशिया मोहळरे रचियेलारे कंदु ।
झाडूनि आणिकी नेला तया फ़ुकटचि वेधु ।
तैसी परी होईल तुज उपदेशे आनंदु ॥४॥
सत्त्व हें रज तम लाविती चाळा ।
काम क्रोध मद मत्सर तुज गोंविती खेळा ।
यासवें झणें जासी सुकुमारारे बाळा ।
अपभ्रंशी घालतील मुकसिल सर्वस्वाला ॥५॥
कोसलियानें घर सुदृढ पैं केलें ।
निर्गुण न विचारितां तेणें सुख मानियेलें ।
जालेरे तुज तैसें यातायाति भोगविले ।
मोक्षद्वारा चुकलासि दृढ कर्म जोडलें ॥६॥
सर्पे पै दर्दुर धरियेलारे मुखी ।
तेणेंहिरे माशी धरियेली पक्षी ।
तैसा नव्हे ज्ञानयोगु आपाआपणातें भक्षी ।
इंद्रियां घाली पाणी संसारी होईरे सुखी ॥७॥
पक्षिया पक्षिणीरे निरंजनीं ये वनीं ।
पिलिया कारणेंरे गेली चारया दोन्ही ।
मोहोजाळे गुंतलीरे प्राण दिधले टाकुनी ।
संसार दुर्घट हा विचारु पाहे परतुनी ॥८॥
जाणत्या उपदेशु नेणता भ्रांती पडिला ।
तैसा नव्हें ज्ञानप्रकाशु ज्ञानदेवो अनुवादला ।
अनुभवीं गुरुपुत्र तोचि स्वयं बुझाला ।
ऐके त्या उध्दरणा गायक सहज उध्दरला ॥९॥
अर्थ:-
जगांत व्याप्त असून मनादि साही इंद्रियांना व जगताला मूळ असणाऱ्या श्रीगुरूला अनन्यशरण हो. पुत्रा आत्मानंदाचा अनुभव घेण्याकरिता समाधीरूपी पालखीत बस. म्हणजे तुला माया व तिचे कार्य बाधयोग्य आहे असे समजेल. हे पुत्रराया आज तुझ्या देहाचे ठिकाणी अहंभाव आहे. त्यांने अत्यंत किळसवाणा व दुःख देणारा गर्भवास प्राप्त होईल. म्हणून सावध हो व श्रीगुरूंना शरण जा म्हणजे ते तुझे जन्ममरण चुकवितील. बुद्धिमान सत् शिष्य हो. मदालसा म्हणते पुत्रा, या चौऱ्यांशी लक्ष योनीतून हिंडताना विषयांत कष्ट होतात व मन व्याकुळ होते. एवढ्या करता संसार स्वप्नाप्रमाणे मिथ्या असून परमात्मव्यतिरिक्त दुसरा पदार्थच नाही, असा निश्चय कर. ज्याप्रमाणे मधमाशा पोळे बांधतात व कोणी तरी दुसरा ते मोहोळ काढून नेतो. त्यामुळे त्यांचे श्रम व्यर्थ होतात. त्याप्रमाणे तुझी स्थिती होईल. एवढ्याकरता संसाराचा नाद सोड व या उपदेशाने सुखी हो. हे बाळा तुला सत्त्व, रज, तम हे चाळा लावतात. तसेच काम क्रोध मद मत्सर संसाररूपी खेळाचा नाद लावून बळेच त्यांत ओढतील, तेंव्हा त्यांच्या नादी लागशील तर हे तुला दुःखांत लोटतील व तुझा सर्वस्वी घात करतील. ज्याप्रमाणे कोशकिडा आपल्याभोवती आपणच बाहेर निघण्यास रस्ता न ठेवता बळकट घर करून त्यांत सुख मानतो. त्याप्रमाणे तूही आपल्याभोवती प्रारब्ध कर्मरूपी घर केलेस.व ते प्रारब्ध कर्म तुला जन्ममरण भोगवित आहे. म्हणून मोक्षरूपी दार तुला सापडत नाही.सर्प बेडुकाला खातो. बेडुक पक्षाने धरलेले माशी हिरावून घेतो. अशा व्यवहारांत एकाने दुसऱ्याला खाण्याचा परिपाठ आहे. परंतु ज्ञानमार्गात ज्ञानदानाचाच म्हणजे परमात्मस्वरूपाचे ज्ञान, प्रपंचज्ञानाचा नाश व इंद्रियांचा बाध करते. असे करून तूं संसारात सुखी हो. आपल्या पिलाला चारा आणण्याकरिता पक्षी व पक्षीणी घोर अरण्यांत गेली व खाद्याच्या मोहाने जाळ्यात गुंतून त्यांना प्राणत्याग करावा लागला. अंतर्मुख दृष्टीने पाहिले तर संसार दुर्धट आहे असे समजेल.श्री ज्ञानेश्वर महाराजांनी जो वरील ज्ञानमार्गाचा अनुवाद केला. तो ज्ञानरूप प्रकाश शहाण्याला उपदेश व अज्ञानाला मोह उत्पन्न करील असा नाही. सत् शिष्य असेल तो याचा अनुभव घेऊन समाधान पावेल. एवढेच काय? पण हा उपदेश ऐकणारा उद्धरेल व म्हणणारा तर सहज उद्धरेल.असे माऊली सांगतात.
श्रीगुरु देवराया प्रणिजातु जो माझा – संत ज्ञानेश्वर महाराज अभंग ७३४
संत ज्ञानेश्वर अँप डाउनलोड करा.
