सर्वगत निर्धारितां आत्मा एक – संत ज्ञानेश्वर महाराज अभंग ३३८
सर्वगत निर्धारितां आत्मा एक
चराचरीं तेथें तंव नाहीं दुजेयाची परी ।
चारी खाणी चारी वाणी चौर्‍यांयशीं
लक्ष योनी मी अपत्य तुमचें अवधारी ॥
तुझिया भेटीलागी रोडेलों दातारा हे
तनु होतसे संकीर्ण भारी ।
जवळीच असतां भेटि कां नेदिसी
थोर सिणविलो वोरबारी रया ॥१॥
तुजविण मी कष्टलों दातारा
कष्टोनि खेदक्षीण जालों ।
संसारश्रम त्रिविधतमें मार्ग
सिध्दचि चुकलों ॥
उपजोनियां बुध्दी येऊं पाहे तुझे
शुध्दी तंव द्वैतसंगें भांबवलों रय ॥ध्रु०॥
मागील कष्ट सांगतां दुर्घट नको
नको ते आठवण ।
सुखदु:खें प्राण पिडला गा बापा
गुणत्रयें ओझें जडपण ।
भव विभव निरय आपदा ऐसें
ऐकिलें आनेआन ।
तूं हे जीव तरी भोगितां हे कवण
हें आकळीतां वाटे विंदान रया ॥२॥
वेळोवेळ भावाभाव बोलतां अवचिता
चोरटा काम उठी ।
तुज देखतां अनादि वाटपाडे वधापरि
धैर्य धांवणे न करिसी गोष्ठी ॥
तुझियें दृष्टी शरीर काळ फाडफाडूं खातो
कवण काकुलती तया ना तुज नुठी
ऐसें विपरीत नवल वाटे ये सृष्टी रया ॥३॥
ऐसें न कळतां भरंवसा मी हिंडे दिशा
हें तंव मन जालेंसें पिसें ।
असोयी जातां अपायी पडिजे श्वास
उश्वास पाळती सरिसे ॥
वय वित्ताचा अंत घेउनि नाडळेपण
परत्र पंथ नकळे भरवसें ।
कर्म वाटे आड गर्वे रिगतां तंव
विघ्नचि उदैलें अपैसें रया ॥४॥
ऐसी माया मोहाची भुलवाणी घालुनि
कीं बापा लाविलें अविचार कामा ।
उपाधि वळसा नथिला धिंवसा
जड केला शुध्द आत्मा ॥
मी तूं कवणाचें विंदान न कळेचि
ऐसी नित निगुति सीमा ।
तर्कबीज कैसें सांपडले वर्म मा
हाचि भावो कल्पिला आम्हा रया ॥५॥
ऐसा वाउगाचि सोसु पुरला गा
बापा परि तूं न पडसी ठाउका ।
साही दर्शनां अठारा पुराणां वेवादु
नाहीं खुंटला ॥
आपुलाला स्वमार्गु संपादिता केउतां
जासी गांवींचा गांवी ।
विश्वास नाहीं चित्ता ये देहीं
ऐसियासी कीजे कायि रया ॥६॥
ऐसा जन्मोनि का उबगलासी मायबापा
कवण कां सांडिली ऐसी ।
रंका काळाचेनि धाकें सत्कर्मे
अनेकें विश्रांति नाहीं या जीवासी ॥
समर्थपणें वेगळें घातलें तरि दैन्य
दारिद्र्य कां भोगवितासी ।
आपुलें म्हणतां न लाजसी देवा
तरि सांगपां माव आहे ते कैसी रया ॥७॥
समुद्रीचें जळ घेऊनि मेघ वरुषती मेदिनी
तें कां मागुतें मिळे सागरीं ।
आकाशा पासाव उत्पत्ति वायु
हिंडे दशदिशीं ।
परि तें ठायींच्या ठायीं राहणें जालें ।
जळींहुनि तरंग अनेक उमटती
परि ते जळींचे जळीं निमाले ॥
स्वप्नसंगें परदेशा गेले तरी
जागृति ठायीं संचले रया ॥८॥
ऐसा तुज पासाव सगुण स्वरुप
जन्मलो गा देवा आतां
कैसोनि वेगळा निवडे ।
लवण पडिलें जळीं कीं कर्पूरासि
नुरे काजळीं तैसे भावार्थ प्रेम चोखडें ॥
ज्ञानदेव म्हणे रुक्मिणीरमणा देई
क्षेम वर्म न बोले फुडें ।
निवृत्तिप्रसादें खुंटला अनुवाद फिटलें
सकळही सांकडें रया ॥९॥
अर्थ:-
परमात्मस्वरुपाविषयी विचार केला तर सर्व चराचर विश्वामध्ये आत्मा एकच आहे. परमात्मस्वरुपाच्या ठिकाणी दुसरेपणाचा प्रकार नाही उद्भिजादि चारी खाणी व ब्रह्मचर्यादि चारी आश्रम, चौऱ्यांसी लक्ष योनी, जीव हे तुमच्या पासून झाले असल्यामुळे मी तुमचे अपत्य आहे. त्या तुझ्या भेटी करता मी अगदी कृश होऊन शरीरनाशाची वेळ आली आहे. अरे माझ्या जवळच तूं असता मला भेट न देता प्रपंचाच्या दगदगीत का शिणवितोस. तुझ्या प्राप्तीवाचून मला फार कष्ट होतात. त्यामुळे मी अगदी क्षीण होऊन गेलो आहे. त्रिगुणात्मक संसाराच्या श्रमामुळे स्वतःसिद्ध आत्मस्वरुपाचा मार्ग चुकलो आहे. जन्माला येऊन तुझ्या स्वरुपसिद्धीच्या प्राप्तीकरिता बुद्धि प्रयत्न करित असता या द्वैताच्या संगतीने भांबावून गेलो. अनंत जन्मी मी दुर्घट कष्ट भोगले. त्याची आठवण सुद्धा करवत नाही. या सुखदुःखाने माझा प्राण अगदी पिडून गेला. गुणत्रयाचे फार ओझें झाले त्यांत भवस्वर्गादि अनेक संकटे आहेत. असे ऐकले परंतु हे जीव तूंच असता हे सर्व संसार कष्ट कोण भोगतो. याचा निश्चय होत नाही. सर्व वेळ सर्वभावाने तुजविषयी विचार करित असता वाटमाऱ्याप्रमाणे हा चोरटा काम अंतःकरणांत लगेच उत्पन्न होऊन अनादि तुझ्या वाटेला लागलेल्याला पाहून त्वाचे वधाकरता प्रवृत्त होणाऱ्या या कामचोरापासून जीवाला सोडवावे म्हणून धावून येण्याची गोष्ट सुद्धा तूं करित नाहीस. तुझ्या स्वरुपाविषयी विचार करणाऱ्या जीवांचे शरीर काळ फाडफांडून खात असता त्याच्या रक्षणाविषयी तुला दया कां उत्पन्न होत नाही? असा काही चमत्कार या सृष्टिमध्ये दिसून येतो. या मायेचा चमत्कार न कळाल्यामुळे जीवाला तुझ्याविषयी भरंवसा नाही. म्हणून हे मन वेडे होऊन गेले. आणि त्याला कोठेही सोय न लागता त्याने धापा टाकीत कोणत्यातरी संकटात पडावे. वयाचा किंवा वित्त प्राप्तीचा कळस झाला तरी. त्यांना मोक्षमार्गाची वाट कळत नाही. उलट भलताच अभिमान घेऊन कर्माच्या वाटेला जावे तर तेथे आपोआप अनेक विघे उत्पन्न होतात. अशा रितीने. मायेच्या मोहाची भूल घालून अविचारी जीवांना तूं कर्मामध्ये प्रवृत्त केलेस. या नासक्याउपाधीच्या भोवऱ्यात धैर्य जाऊन त्या शुद्ध आत्म्याला जड करुन टाकले. आणि मी व तूं हे कोणाच्या उद्देशाने आहे. याविषयी निश्चित प्रकार काय आहे हे समजत नाही. तुझ्या स्वरुपाविषयी तर्काच्या सहाय्याने l विचार केला असता तुझी प्राप्ती कशी होईल. आणि हे तुझ्या प्राप्तीचे वर्म आहे. आणि हाच भाव आम्हांला उत्पन्न झाला. अशा अनंत प्रकाराने तुझ्या प्राप्तीचा उपाय केला तरी तो फुकट आहे. कारण त्याने तुझी प्राप्ती होत नाही. सहा शास्त्रे, व अठरा पुराणें ही अजून परस्परांत विचार करितात. परंतु त्याची समाप्ती झाली नाही. तूं आपल्या बुद्धीने ठरविलेल्या मार्गाने गेलास तर परमात्मा संपादन करुन स्वकीय आत्मस्वरुपाच्या गांवी कसा जाशील? ज्याचे चित्तामध्ये विश्वास नाही. अशा पुरुषाला कोणी कोणता उपाय सांगावा मनुष्य देहांत जन्माला येऊन कां कष्टी झालास? मायबाप जो श्रीहरि त्याची करुणा भाकावयाची कां सोडलीस? परमात्म स्वरुपापुढे दीन असलेला असा जो काळ त्याच्या धाकाने अनेक सत्कर्माचे आचरण करण्यांस या जीवाला विश्रांती नाही. आपल्या स्वकीय आत्मपणाचे सामर्थ्य वेगळे करुन संसाराचे दैन्य दारिद्रय जीव कां भोगीत आहे. हे देवा, या जीवाला आपले म्हणून त्याच्याकडून असे दुःख भोगवण्यांत तुला काही संकोच वाटत नाही काय? तेव्हां असे करण्यांत तुझा काय भाव आहे सांग पाहू. समुद्राचे जळ शोषण करुन मेघ पृथ्वीवर वर्षाव करितात. परत तें समुद्रांत मिळते. आकाशा पासून उत्पन्न झालेला वायु दशदिशेला हिडून पुन्हा आकाशांत लीन होतो जळावर अनेक तरंग उत्पन्न होऊन पुन्हा ते त्या जळांतच लय पावतात. स्वप्नामध्ये परदेशाला गेले असता पाठीमागून त्याची जागृत्तितच स्थिति असते. याच न्यायाने हे देवा ! तुझ्यापासून सगुणरुपाने उत्पन्न झालेला जो मी तो आतां तुझ्या स्वरुपाहून वेगळा कसा निवडेन? मीठ पाण्यांत पडले असता. ते जसे निराळे राहात नाही. किंवा कापूर अग्नीत पडला असता तो जसा अग्नीरुप होऊन जातो. त्याची काजळीही शिल्लक राहात नाही. तसा माझा निर्मळ स्वच्छ प्रेमभाव आहे. म्हणून हे रुक्मिणीरमणा पाडुंरगा मला आता एकदम आलिंगन दे. बाकीच्या तुझ्या गोष्टी मला काही नकोत. श्रीगुरु निवृत्तिरायांच्या प्रसादाने हा परमात्म स्वरुपाविषयीचा केलेला अनुवाद संपवून माझे सर्व संकट निवारण झाले असे माऊली सांगतात.
सर्वगत निर्धारितां आत्मा एक – संत ज्ञानेश्वर महाराज अभंग ३३८
संत ज्ञानेश्वर अँप डाउनलोड करा.
