नयनाचे शेजारीं दशवें द्बार बापा ।
एक मार्ग सोपा बोलतसें ॥१॥
आधारीं पवन अपान विराजे ।
आंगुळें चार साजे तयां ठायीं ॥२॥
मणीपुर चक्र नाभिस्थान कमळ ।
सहा अंगुळांचा खेळ असे तेथें ॥३॥
वायुचक्र अनुहात ह्रदय असे एक ।
प्राणासी नि:शंक जेथे नेई ॥४॥
अग्नीचक्र भ्रुवांग शोभतें प्रकाशत्त्व ।
प्राणासी उलथावें तयावरी ॥५॥
सहस्त्रदळीं ब्रह्मरंध्र शोभतसे निळें ।
प्रकाशाचे उमाळे जेथें असती ॥६॥
ज्ञानदेव म्हणे ऐका प्राणायाम ।
या अभंगीं नि:सीम अर्थ झाला ॥७॥
अर्थ:-
दोन्ही डोळ्यांच्या वरच्या बाजूस सहस्त्रदळ कमळामध्ये शरीराच्या नव द्वाराहून भिन्न दाहावेचे द्वार आहे. त्या ठिकाणी प्राणाची स्थिती कशी असावी. याचा सोपा मार्ग सांगतात. आधार चक्राचे ठिकाणी अपान वायु आहे. त्याच्या चार बोटांवर नाभिस्थानाचे ठिकाणी मणीपूर चक्र आहे. तेथे वायु कोंडावा पुढेच सहा अंगुळावर वायुचक्र आहे. त्याठिकाणी अनुहात ध्वनी होतो. तेथपर्यंत प्राणवायु न्यावा.पुढे सहस्त्रदळाचे कमळात एक निळे ब्रह्मरंध्र आहे. तेथे प्रकाशाचे उमाळे दिसतात असे ते तेजोमय अग्नीचक्र आहे. तेथे प्राणवायु न्यावा. अशी ही प्राणायामाची प्रक्रिया माऊली ज्ञानदेव सांगतात.
संत ज्ञानेश्वर अँप डाउनलोड करा.
