ॐ कार अक्षरबीजरे - संत ज्ञानेश्वर महाराज अभंग ७३६

ॐ कार अक्षरबीजरे – संत ज्ञानेश्वर महाराज अभंग ७३६

ॐ कार अक्षरबीजरे ।
अमित्य भुवनीं प्रकाशुनि गेलेंरे ।
तें मकराचे पोटीं आहेरे ॥१॥
उकाराचा शेंडा पाहीरे ।
एकविसा मंदराचळा भेदुनि गेलेरे ।
मा वेद बीज वेगळें परात्पर पाहेंरे ॥२॥
मागें बोलिलों तें ज्ञानरे ।
चोविसा अक्षरी संध्याकाळी सोंगरे ।
परी त्या अक्षराचें अमित्य आहेरे ॥३॥
चारि म्हणों तरी नव्हेरे ।
साही म्हणों तरी भूललीं बापुडी ।
मा अठरांची दशा ते काईरे ॥४॥
दाहा श्रुती शिऊ बोलरे ।
आठरा श्रुति विष्णुचें वचन परि कल्पांती अक्षर न सरेरे ॥५॥
पूर्णापूर्ण ऐसें ब्रह्म बोलतीरे ।
तेथें पूर्ण अपूर्ण दोन्ही नाहीं ।
मातें कांही बाहीं अक्षररे ।
तया रुप ना रेखा आहेरे ॥६॥
तेथें त्रिकाळ जतिगति नाहींरे ।
नाहीं इंद्र चंद्र नाहीं आकाश भूमीरे ।
नाहीं आप तेज वायो तेथेरे ॥७॥
तरी वेद अक्षर गिवसावें कैसेरे नगणित गुण गेलेरे ॥
सिध्दि ना साधक मंत्र ना तंत्र ।
मा तेथें जटा क्रम पद कैचेरे ॥८॥
स्थूळ न सूक्ष्म नव्हेरे धातु नव्हे मातु नव्हेरे ।
मा कांही नव्हे तें अक्षर होयेरे ॥९॥
पर नव्हें परतर नव्हेरे ।
जाति नव्हें अजाति नव्हे ।
मा कांही नहोनियां एक होयरे ॥१०॥
बुध्दि नव्हे शुध्दि नव्हेरे ।
वाट नव्हे घाट नव्हे मा घटाटीत नव्हें ।
मवाळा मवाळ नव्हे नव्हेरे ॥११॥
साच ना दृश्य नव्हेरे ।
दृश्य नव्हे मा अदृश्य नव्हेरे ।
वेदीं बोलिलें तें होयरे ॥१२॥
सप्तपाताळा तळ नव्हेरे ।
एकवीस स्वर्गाहुनी आगळेंचि आहेरे ।
बाविसांहुनी परतें पाहीरे ॥१३॥
तेथें नादु बिंदु नाहीरे ।
चक्षु पाद नाहीं कर देहरे ।
दिहादिक चतुर नाहीरे ॥१४॥
भ्रमु नाहीं भुली नाहीरे ।
ते सतराव्याचे कळे प्रकाशलेरे ।
परि तेथें मन होये ठायीरे ॥१५॥
आतां सातवें पांचवें बोलें ज्ञानरे ।
तेथें पांचही नाहीं मा सातही नाहीं ।
मा तें अक्षर शतसहस्त्रां वेगळे आहेरे ॥१६॥
मागें चौदा बोलियलीं साचरे ।
ज्ञानासि विज्ञान जाहालें मा शेखीं बुडाला तो वायारे ॥१७॥
मागें अक्षरें बोलिलीं बहुतेरे ।
पिंड ब्रह्मांड जयापासून जाहालें ।
परगुणीं व्यापिलें ज्ञान सुखरे ॥१८॥
सुखादि सुख तें म्हणोरे ।
तरि अमित्य वेदाची वाणी खुंटली ।
मा परीलक्षालक्ष नये परिमाणारे ॥१९॥
त्रिदशा त्रिदश पंचदशा पंचदश नेणतेरे तें
शतसहस्त्रांचे शेवटीं आहे नाहीं ऐसे दिसेरे ॥२०॥
आत्मा परमात्मा दोन्ही सखेरे ।
ऐसें चतुरी बोलतां लोक भुलविलेरे ।
परि अनुमाना नये वेगळा आहेरे ॥२१॥
पासष्टि पुढें अद्वैत नेमूरे ।
द्वैत ना अद्वैत भेद ना अभेद अक्षरझेंपकु तोचि भला रे ॥२२॥
बुझों गेला पाहों गेलारे ।
तेथें दुसनावना तयासि जाहालें ।
त्या ठकाठक मौन्या मौन्य पडिलेरे ॥२३॥
तेथें जाणोनी नेणे पै जाहालेरे ।
मन इद्रियां लयो जाहाला ।
अमित्य तेज ध्वनी उमटलेरे ॥२४॥
गगना परतें अक्षर दिसेरे ।
दिसोन न दिसे तें वेदांचें देखणें ।
तेथें साहांसी शुध्दबुध्द परतेरे ॥२५॥
नव्या नऊव्यासि शून्यरे ।
ऐसें राधा जंत्र भेदावें कवणें ।
तें कृष्णावतारी भेदियेलें पुरुषोत्तमेरे ॥२६॥
आता नव्या नउ भाग करीरे ।
ते अर्जुनामुखीं घालता भागला ।
तें अक्षर निराक्षर ।
आकार उकार मकार माते वळलेरे ॥२७॥
सात बेचाळीस घालीरे ।
पांच विसा तेथें गुणाकारी आटलें निरालंब ना पावलें घटाघटीरे ॥२८॥
तें व्योमाकार रुप नव्हेरे ।
तेज नव्हे त्रिकुट नव्हेरे ।
मा गोल्हाट नव्हे ।
मंडळा मंडळी मंडळा परतेरे ॥२९॥
अमित भुवनें चाकें त्यासिरे ।
निरालंब आंख घालूनिया बैसे ।
ते तुरंगेविण अक्षर कैसें चालेरे ॥३०॥
तें नित्य नव्हें अनित्य नव्हेरे ।
आकारा खूण गुढारु गुढारीलें ।
परि त्या विवरीं न दिसे अक्षररे ॥३१॥
बारावें भेदुनिया जायेरे ।
तेराव्याचें अग्राअग्रीं दिसे ।
तें परेहूनि परतें आहेरे ॥३२॥
आठ कोटी लक्षी पाहेरे ।
तें मुक्त नव्हेरे अमुक्त नव्हे मा अक्षरही नव्हे सिध्द आहेरे ॥३३॥
पिवळे नव्हे पांढरे नव्हे काळे नव्हेरे ।
रंग रंगाकार नव्हे अनंतध्वनि नव्हे ।
अक्षर नि:शब्द निरंजन नव्हेरे ॥३४॥
षष्ठ नव्हे सप्त नव्हेरे ।
मन नव्हे पर नव्हेरे ।
तें बुडालें बुडोनी नव्हेरे ॥३५॥
सत्ताविसें एकतिसें दाटूनि पाहेरे ।
छत्तिसांचा चौभागीं भागों तरी अप्रमिता ।
अप्रमीत जाहालारे ॥३६॥
सहस्त्र शून्य सहस्त्रां ठायीरे ।
बावन अक्षरीं गुण निवडति ।
ते कूटस्थ कुटाकुटीं नाहींरे ॥३७॥
मागें बोलिलासि भु:भुकारुरे ।
स्वर ना भेद सत्य वेद रुप बोलियेले तूं आपणयाते नेणतां ।
नेणोनि म्हणविसी ब्रह्मरे ॥३८॥
विकासलें व्योमाकारे ।
तिन्ही देव तिन्ही वेद जाहाले ।
मा तरी खुण चुकोनियां माघारे मागुति मुरडलेरे ॥३९॥
हा अनुवाद नको बोलोरे ।
नष्टा हातीं निजपद दिधले ।
ब्रह्मअन्वयें सोडून नको बोलोरे ॥४०॥
वाडा परिस वाड आहेरे ।
एकुणासवे अक्षरी मंत्रा साधु गेलासी परि तें काहीं ।
नाहीं ऐसे जालेरे ॥४१॥
रकारीं बोध बोलसीरे ।
तेथे घटीतेविघटीतें के न पडेची ।
त्या मंडळांमंडळीं गुंतलासीरे ॥४२॥
नकारु रुप शून्यरे ।
सहस्त्रचिये वाटे एक फांळले ।
माते अक्षरासि भेदु नाहीरे ॥४३॥
यम नेम काय करिसीरे ।
गुरुमुखें सांगतां वाया भ्रमलें ।
आपणपा नाहीं शुध्दिरे ॥४४॥
भांबाविले मन बुडविलेरे ।
मार्गू ठावा न पडता उगलें ।
मध्येंचि बुडोनि आलेरे ॥४५॥
गति मति वेदु बोलेरे ।
सातवी मातृका सहस्त्रीं वाटियेली ।
तेथें गुणलयो जाहालारे ॥४६॥
दिधलें मन पांचा ठायीरे पांचे पांच भागु विभागु जाहाला ।
तेथें ब्रह्मरसु रसीं मुरालारे ॥४७॥
वासुकीमणी मंथन केलेरे ।
तिहीं देव तेथें संध्यावळी ठायीं बुडाले ।
मातरि सहस्त्रमुखीं लेखा कायसारे ॥४८॥
साहाव्याचि गोठी वळून पाहेरे ।
अगाध ब्रह्माच्या गोष्ठी ।
करिती सत्य ब्रह्म त्याच्या पोटीरे ॥४९॥
ध्याना कल्पितां न पाविजेरे ।
आपुला आत्मा शुध्द चैतन्य देखिल्या तेंचि तें ।
ब्रह्म ब्रह्माकार होयरे ॥५०॥
मधुर मधुर अनुभव रसुरे ।
येथें संवादु ना गोडि तिखट ना पैत्यतें अंबर अंबराकाररे ॥५१॥
हरि म्हणिजे ठकार शून्यरे ।
पांचवे पूढें बिंदुलें दिधलें ।
तें नववें पुसूनि जायरे ॥५२॥
विधि म्हणसि ध्याना अगोचररे ।
जयाचा एक्याण्णउ मातृका भेदिल्या तें त्रिपुटी फुटोनी जायरे ॥५३॥
योगि मंत्र येकु साधूरे ।
आटि जनीं तेथें उभें राहूनियां ।
अकराव्याचें तोंड मारीरे ॥५४॥
येणें जाणें परि नाहीरे ।
सिध्द साकार भाविसी काय ।
मा अयोगायोगु तें नव्हेरे ॥५५॥
नाटटा भाविसि कायरे ।
नकारशब्दें नामात्मक नाहीं ।
तें नहोनि जायरे ॥५६॥
पराहूनि परता आहेरे ।
अमित व्योममंडळें भेदूनि तें मातृकेचें नांव कायरे ॥५७॥
चेउ आलिया निजसुदा नव्हेरे ।
निज चेतविलें जागें निजविलें ।
दगदगी फुटीं घालीरे ॥५८॥
तेथें बावन्न त्रेपन्न सक म्हणतीलरे ।
त्यासि लावावया मा आणिक बंधु नाही रे ॥५९॥
यासीं उपावो नाहीं अपावों नाहीं रे ।
नाहीं नाहीं तेथें कांहीं तें घेऊनि राहीरे ॥६०॥
तत्त्वातत्त्वा भेदु नाहीरे ।
महातत्त्वाचे सामर्थे जाशील तेथे आपण नाहीं कांही रे ॥६१॥
एका शेंडा येका डिरिरे ।
एकतत्त्वें महत्तत्त्व ते तळातळ भेदियेले ।
वोंकारें भेदियेले परात्पररे ॥६२॥
सत्य व्योमा शून्य देई रे ।
चौदावें बुडवूनि घालूनि पाहे ।
मा पुढें वेद बीज सांगेनरे ॥६३॥
जटि ब्रह्मऋषि बोलतिरे ।
पदपदार्थ कर्म खंडी विखंड ।
मा त्यासि नकळे त्या अक्षराचे पारुरे ॥६४॥
कर्मकांडी एक बीज आहेरे ।
संकल्पीं विकल्पीं एको विष्णु बोले ।
परि ब्रह्मार्पण नाहीं ठायी रे ॥६५॥
एकुपदार्थ बोलेरे ।
तें चोविसाक्षरी संध्यावळी बीज मिरवलें ।
एकु ध्रुव ध्रुव म्हणति यजुरिरे ।
यजन याजन अध्ययन अध्यापन ।
दान प्रतिग्रहो नाहीरे ॥६७॥
रुकारु म्हणती मूळरे ।
आब्रह्म म्हणती परतल्या दृष्टि मा साम मागति फळरे ॥६८॥
सत्यलोकीं विरिंचि विदरेरे ।
शंकरें विश्वाचि प्राहुति केली ।
हरि करि ठेवा ठेवीरे ॥६९॥
बोध्य म्हणती निज रुप जाणेरे ।
गण म्हणति सिध्धु पातलियां ।
शक्तु म्हणे शक्ति पोटीरे ॥७०॥
कमळें घेऊनि उभेरे ।
उदयो अस्तु नमस्कारु करिती ।
मातें असक्यासी न पडे अक्षर ठावेरे ॥७१॥
एक शैव म्हणति शिवज्योतिर्लींग पाहोरे ।
भगता भागवता न पडेचि ठायीं ।
माते पावलें निवृत्तिचे पाय प्रसादीरे ॥७२॥
निवृत्ति म्हणे सोपाना भलारे ।
अक्षराचें वर्म अवघे पूर्णपक्ष जाहाले ।
तें अक्षर तुम्हांसि भेदलेरे ॥७३॥
मूळ सांडि शेंडा सांडि रे ।
न घडतां घटण घटाघटीं केली ।
तरी ब्रह्मब्रह्मीं चोखाळलेरे ॥७४॥
अचिंतन चिंतन प्यालीरे ।
ज्ञान सोपानाचा निवृत्ति चोढळी ।
तें अक्षर त्रिपन्नी तिन्ही मोडलीरे ॥७५॥
ब्रह्मसमुद्र घोंटिलारे ।
तृषेक्षुधेवीण पंचप्राण पै खादलेरे ।
तिसाव्यासि मारिलें तुम्हीरे ॥७६॥
धगधगीत ब्रह्मशास्त्र आहेरे ।
अमित ब्रह्माचे तेज प्रकाशित ।
तेज तेजाठायीं विरेरे ॥७७॥
एक रोप कूपीं उगवलारे ।
त्याचे अनंत गुण मा अनंत पार मा ।
तो विष्णु भला भलाभलारे ॥७८॥
ते दोघे कर्मधर्म साधक भलेरे ।
ते अमित्य भुवनें धांडोळितां भागले ।
परी ते निर्गुण अक्षराचि नलगे सोयरे ॥७९॥
आदिदेवी माया जालीरे ।
एक वैष्णवी म्हणती अध्दती ।
म्हणती चौथी तिघांसि खायरे ॥८०॥
निरंजनीं एकी उभीरे ।
सिध्द साधक मा वेदांत बोलिजे ।
ते रंजना संध्यावळी मायारे ॥८१॥
अठरावर्ण अठरा न्यातिरे ।
चहूंची वेदीं सांगितली संमति ।
ते निरालंबी नाहीं स्थितिरे ॥८२॥
सुयीच्या अग्रीं दाभण ठेवावेंरे ।
अमित्य ब्रह्मांडे तयावरी जालीं ।
ऐसी निज ब्रह्माक्षरीची नकळे मायारे ॥८३॥
मायाकोश आड जालेरे ते तेजी तेज फोडुनी गेले ।
साते संस्वरुप अक्षर कवणे ठायीरे ॥८४॥
चौदा चारि चौदा घालीरे चौदा चौके चौदा वांटूनि गेले ।
माते ब्रह्मांडाची वाट कोणरे ॥८५॥
अक्षरा मागें अक्षरसहस्त्र जालेरे ।
लक्षलक्षाची क्रोडी क्रोडीची अनंत वाटाघाटी ।
निघंटीं पाहिल्यारे ॥८६॥
चतुर बुध्दि सांगवलेरे ।
चतुरानन चौमुखीं खांचावला ।
पंचमुख सहस्त्र मुख खुंटावलेरे ॥८७॥
तळवा घोंटी जानु नाभि वक्षस्थळी कंठ शेंडे गेलेरे ।
शेंडिच्या आग्रीं चौदा भुवनें मावळलीं ।
ते विराट लया लक्ष गेलारे ॥८८॥
अटत घाटत घटिलीरे ।
तेथे नादु नाहीं स्पर्श नाहीं ।
कांही नाहीं ते अवघी लया पाहिरे ॥८९॥
ऐसा उत्पत्ति गोळकु ।
पिंड ब्रह्मांड गोळकु सांगितलारे ।
ठाऊकें नव्हे म्हणोनि बुडालें ।
त्या अवताराचा काय ठावोरे ॥९०॥
देवऋषि मुनि शुकादिकारे ।
साही अंगें बोलोनि गेले ।
मा त्या चहूंचा गड संदेह पडालारे ॥९१॥
तेथें सत्तावन्ने सहस्त्र धातूरे ।
एक ज्यापासूनि मोवितां भागले ।
अमिता मुखीं वर्णितां गेलेरे ॥९२॥
शून्य वोढिलें निरशून्य भेदिलें पाहारे ।
देवादेवो दैवतें बोलती ।
तें ब्रह्मज्ञान सोपाना कर्णपुटीं पेरियेलें ब्रह्मरे ॥९३॥
श्रवणेंविण ऐकिलेरे ।
मनेंविण मन बुडालेरे ।
मागे गिवसितां गिवसितां स्वस्वरुपीं आहेरे ॥९४॥
निवृत्ति म्हणे ज्ञानसोपाना दोन्ही भागीं राहें ।
संध्यावळी अजपा मंत्रु साधन ।
त्याणें उपदेशें तें तें ब्रह्म पाहेरे ॥९५॥
म्हणती मनासी नयन आहेरे ।
ते मनचि नाहीं मा अवघे ब्रह्मचि पाहीं ।
मा माझा हस्तातळीं उभें राहारे ॥९६॥
अचिंतन चिंतूं नये ।
संध्या रागु मंत्र पंचकरणें मथिला ।
त्या अक्षरासि नाहीं भेदुरे ॥९७॥
तें ब्रह्माब्रह्म साररे ।
त्रिकुटा वेगळें गोल्हाटा वेगळें ।
न चुकत चुकलें पाहिरे ॥९८॥
रविसोममाथीं माथा बैसले ते आधारेवीण
उदरेवीण सामावले आहेरे ॥९९॥
चिदप्रचिद तेजा तेज नव्हेरे ।
अमित भुवनें जयाचेनि आहारळलीं ।
तेथुनि नि:शब्दापासुनी वेद जाहालारे ॥१००॥
ब्रह्मवृक्षव्योमीं फुललारे ।
त्यासि शाखा ना मूळ ना बीज ना अंकूर ।
तें अक्षर फळलें बीण फळ देखारे ॥१०१॥
सहस्त्र खांदियांचें एक झाडरें ।
जयाचीं विश्वपत्रें विश्वशाखा ।
मा त्याचें अंगकूपीं एक ब्रह्म फळरे ॥१०२॥
यजुरि ऐशा ऐशा शाखा जाहाल्यारे ।
ऋगीं सप्त शाखा जाण बोलियेले ।
ते अथर्वण राहें श्याम फळरे ॥१०३॥
परि त्या अक्षरासि नलगे फूल फळ ज्याचि
ते निष्कामीं निष्कर्मी फळेंविण कैसें फळेंरे ॥१०४॥
आणिक एक सांगेन गूढरे ।
त्यासि सोळा ना बारा ।
नवासि शून्य देतां दहा अकराही शून्य मिळेरे ॥१०५॥
ऐसें छत्तिसा गुणांचे बत्तिसावें वाटारे ।
मिळाले पंचीकरणीं मिळाले संध्यावळी
परि त्या नकळे अक्षराचा भेदुरे ॥१०६॥
एकावन्नें बावन्ने मिळालें सत्तावन्नेरे ।
परि तें अक्षर निरंजन निराकार निर्गुण ।
ऐसे गुणिती पैं ते शाहाणेरे ॥१०७॥
अडतीस पंचविशी पांच मारीरे ।
निरशून्याकारे भृंगा भेदून गेले ।
मा परि नि:शब्दीं परा वाट पाहेरे ॥१०८॥
धगधगित एक सुरि होतीरे ।
ते व्योमाचे पोटीं फोडूनि भेदली ।
ते अक्षरासि वाहे वाटरे ॥१०९॥
एक आप एक पररे ।
पिंडब्रह्मांडाचे अक्षरीं निवडलें ।
सातवें गोल्हाट भेदिलेंरे ॥११०॥
तेथें विजया एक राणीरे ।
काळातें खाउनी महाकाळ गिळिला ।
ब्रह्मवोवरीं तिचें नांवरे ॥१११॥
तेथें एक होता अक्षर सिध्दावळीरे ।
अंत काळ तप्त मुख जाला ।
शब्द ने देखे फिरोनी आलारे ॥११२॥
आतां एक सांगेन अमित व्योमावरि फुललेरे ।
त्या अक्षरा बांधूनि वदेंविण धरिलेरे ।
ज्ञान सोपानासि म्यां दिधलेरे ॥११३॥
ज्ञानज्ञानें भला म्हणवीरे ।
सोपान सिध्दि निधि ब्रह्म पावलारे ।
तेणे ज्ञाना ब्रह्मबोध जालारे ॥११४॥
अद्वैत पंथ कैसारे ।
ऐक्यवादु वेद बोल बोलतीं वचनें ।
ते मिळणी ब्रह्मीचे सांगेन त्रिसंध्याकाळीरे ॥११५॥
ते वर्ण कवणा नेघेपवेरे ।
अनुभविया अटक कुठले ।
मग ते ज्ञानी म्हणती वांयारे ॥११६॥
जेथें मौन्यामौन्य साध्य नव्हेरे ।
पांच माळनि सस्वरुप होतें ।
मा तेचि ते अनुभवची खुणरे ॥११७॥
मनीं शंका धरुं नको कांहीरे ।
चतुर्देहांसहित मन मावळी ।
मा तरि ब्रह्मबीज तूंचि होशीरे ॥११८॥
सा सा सा चौदावरि ठेवीरे ।
हां भेद कोणी जाणितला म्हणती ।
तरी त्यासी मानु मी देईन म्हणति निवृत्तीरे ॥११९॥
आतां एक गुह्य परम गुह्यरे ।
तें अक्षरां शेवटीं दाही दिशे नाहीं ।
तें सहस्त्र लक्षीं गुणी ते आहेरे ॥१२०॥
हें गुणीता शास्त्र जालें ज्योतिषीरे ।
ते वेदाच्या पोटीं धांडोळित अहाती ।
त्या अक्षराचा न कळे अंतीं अंतूरे ॥१२१॥
भडस्त्रिंग भडभिंग भयानक जालेरे ।
परि त्यासि सहस्त्रसिध्दि सहस्त्रमुखीं बुध्दि ।
मा बावन्नअक्षरा वेगळे तें वाटेरे ॥१२२॥
ऐसे अमित्य भुवनाचे साटे मावळलेरे ।
चंडाहुनि प्रचंड थोटावलें ।
तें अक्षराचे नकळे पारुरे ॥१२३॥
जै नि:शब्द अंकुर फुटेरे ।
वायुसी मोवणी आपासि भिजवणी ।
व्योमाचि ठेवणी कवण ठेवीरे ॥१२४॥
मनासि नाहीं मारणीरे ।
तेजासि नाहीं धरणी ।
धरुं गेला तो वांयाविण श्रमलारे ॥१२५॥
परि एक निर्वाण सांगेनरे ।
आम्ही तिघी मा जेथुनी तुषाकारलो ।
ते जीवनीं जीवन जैसें मिळोनि गेलें ।
मा तैसी परि जाली आम्हा तुम्हारे ॥१२६॥