आरेवरी आर रे पिंपळावरी पार रे – संत ज्ञानेश्वर महाराज अभंग १०३७
आरेवरी आर रे पिंपळावरी पार रे ।
खाली कुंभार वरी चाक भोवे ॥१॥
डंबडाळकें उंबरासी वाळकें ।
पिंपळासी काकड्या लागल्या रे ॥२॥
पैल वरले माळी कोल्हा करड काढी ।
ससा वळीतो वेठी रे ॥३॥
निवृत्तीप्रसादे ज्ञानदेव म्हणे ।
गुरुमहिमा अनुभववीण जाणती रे ॥४॥
अर्थ:-
वेदांत मतात कांहीच्या मताने माया स्वाश्रया व स्वविषया मानली आहे. तर कांहीनी जीवाश्रित मानून ब्रह्माला विषय करते असे मानलेले आहे. त्यापैकी स्वाश्रया व स्वविषया असे ज्या मतांत मानले, त्यांचे मताने परमात्मस्वरुपी एक भोवरा मानून, भोवऱ्याच्या एका भागांवर आर असते त्याप्रमाणे, परमात्म्याच्या एका भागावर मायारुपी आर मानून तिने जगतरुपी दुसरी आर ठेवली आहे. म्हणजे आरेवरी आर
असून तिच्यापेक्षाही परिच्छिन्न असलेले जगतरुपी दुसरी आर करुन परमात्मरुपी च पिंपळावर विश्रांती करिता जगतरुपी पार बांधून, कुंभाराचे चाकाप्रमाणे त्याचे भ्रमण चालू केले. तेव्हा ते जगतरुपी चाकाचे भ्रमण परमात्मरुपी कुंभाराच्या अधिष्ठानावरच चालते.डंबडाळके म्हणजे ते जगतरुपी चक्र फार मोठे असून मनाने देखील त्याचे चिंतन करता येत नाही. मनसाऽपिअचित्यरचनारुपस्य, असे श्री शंकराचार्यानी ब्रह्मसूत्र भाष्यांत म्हटले आहे. उंबरासी झाड म्हणण्यांत त्या झाडाखाली परमात्म्याचे वास्तव्य असते. व तेथे तो साधनानुष्ठानाने उपलब्धही होतो त्याप्रमाणे नरदेहरुपी उंबराचे झाड असून त्या शरीरांत परमात्म्याचे वास्तव्य असून एऱ्हवी सर्वांच्या हृदयदेशी ।
मी आमुका आहे ऐसी’ त्या शरीरांत त्याची उपलब्धी होते. वाळके ही तृप्ततेचे साधन आहेत. त्याप्रमाणे विवेक वैराग्यादि तृप्ततेचे साधने आहेत. म्हणून त्या शरीररुपी उंबराची ती वाळके आहेत. त्याच प्रमाणे पिंपळ हे परमात्म्यांचे वस्तीचे स्थान असून, उपलब्धिचेही स्थान आहे. तद्वत् नरदेह असून काकड्या ह्याही उन्हाने तापलेल्या जीवाला शांती देणाऱ्या आहेत त्याप्रमाणे नरदेहरुपी पिंपळाला लागलेल्या शांती क्षमा दया किंवा नवविधा भक्तिरुपी काकड्या संसार तापाने तापलेल्या जीवाला शांत करणाऱ्या आहेत म्हणून पिंपळाशी काकड्या लागल्यारे’ म्हणण्यास हरकत नाही.माळी या शब्दांने तत्सबंधी बागायित जमीन त्याचे वर पलीकडे माळरान असते. त्याप्रमाणे जीवरुपी माळी तत्सबंधी जे सधर्मक अंतःकरण त्यांत पापपुण्याचे पीक परंतु त्याचे पलीकडे म्हणजे जीवदशेच्या पलीकडे माळरान म्हणजे शुद्ध परमात्मा, त्या स्वरुपाचे ठिकाणी, जसा कोल्हा चतुर असतो त्याप्रमाणे चतुर जो मुमुक्ष तो तेथील’ करड’ म्हणजे पापपुण्य काढून परमात्मरुप होतो. पापपुण्यं विधूय निरंजनसाम्यमुपैति’ ससा हा मंदगतिमान असतो. त्याप्रमाणे मंद मुमुक्षु आपले मूलाबाळांवर विखुरलेले प्रेम वळवून परमात्म्याकडे लावतो. व त्या योगाने तो कृतार्थ ही होतो. या कोड्याचे रहस्य मला श्रीगुरु निवृत्तिरायांच्या कृपाप्रसादाने कळले. त्यांच्या कृपाप्रसादा वांचून अनुभव येणे शक्य नाही. व अनुभवावांचून हे जाणणे शक्य नाही. असे माऊली ज्ञानदेव सांगतात.
आरेवरी आर रे पिंपळावरी पार रे – संत ज्ञानेश्वर महाराज अभंग १०३७
संत ज्ञानेश्वर अँप डाउनलोड करा.
