देखोनि हांव बांधे तें तंव नाहीं होयें – संत ज्ञानेश्वर महाराज अभंग ३६७
देखोनि हांव बांधे तें तंव नाहीं होयें ।
आहें ते केही न जाये बापा ।
असें तें दिसों नये नाहीं तें घेवों
थोर काजेविण विटंबिलें कैसें रया ॥१॥
शिव शिव लटिकेचि शिणले ।
येणें लटिकेंनि बहु श्रमविलें ।
साच तें लटिकें लटिकें तें सांच
लिंगा हे खूण जाण रया ॥२॥
आपुली प्रतिष्ठा पूज्य जे होती ।
ईही गुणीं आम्हा उपहति बापा ।
मनाचा फाळका फाटुनि केला बाउला ।
तोचि तो खेळवूं किती रया ॥३॥
आपुलें युक्तीचे वाति वेर्‍ही गिवसीतां
त्या पदार्थाचे पोटीं लपती रया ।
तें सांडूनियां अभिप्रायाचे बळ
निजतत्त्वीं तें केवीं निवती रया ॥४॥
निज लाळा लिंपोनि जुन्या अस्थि
श्वान चघळूनि करितसे कोड रया ॥५॥
हाता पायांचा निखळ स्त्रीपुरुषांचा येक मेळ ।
देह ऐसा यातें म्हणती बापा आपणपै जगा
प्रतीति मानव हें तंव चिळसवाणें रया ॥६॥
मायबापें आडनावें त्यांचिया वोसंगा ।
निघों म्हणों तरि आपुलिये
साउलिये कां न बैसावें रया ॥७॥
प्रजाचे पोसिलें पुढें पाइकाचें रक्षिलें ।
इंद्रियांचें वोळगणें तें काळाचे खेळणें ।
जगीं राय बोलिजति आतां गोसावी
कवणातें म्हणावें रया ॥८॥
मृगजळ तंव मृगजळींच भरतें देखोनि
धांवणें तंव सीणणें ।
या परि झणी करिसि सदाशिवा
जगा प्रतीति पावउनि झकणें रया ॥९॥
आतां असो हा बोलु तूं एक गोसावी
साच येतुलेनि आम्हां उजरी कोटि
स्वप्न ऐक चेईलिया कैचें
ज्ञानदेव म्हणे ऐसें करी रया ॥१०॥.
अर्थ:-
अरे जीवा, हे क्षणिक विषयसुख पाहून ते प्राप्त करून घेण्याकरिता तूं विनाकारण हांव धरून खटपट करित आहेस. आणि त्या संसारसुखाचा विचार केला तर ते क्षणामध्ये नाहीसे होतात. नित्यआत्मसुख कधीही जात नाही. पण मायेचा असा विलक्षण स्वभाव आहे की जें सुख नित्य आहे. ते तूं पहातच नाहीस. आणि जे मुळीच नाही असे संसारसुख घेण्याकरीता पाहातोस, अरे काही एक फल नसता विषयसुखाच्या प्राप्तीकरता तूं आपली थोर विटंबना मात्र करून घेतलीस या जीवांचे कष्ट वर्णन करतांना अंगावर शहारे येऊन ज्ञानेश्वर महाराज म्हणतात. शिव !शिव ! जीव फुकट भ्रमात पडले ! या लटक्या संसारसुखाने यांना फार कष्टी केले आहे. तुला जे विषयसुख सत्य वाटते. ते खोटे आहे. आणि ज्याचे तुला ज्ञान नाही. व जे खोटे आहे असे वाटते. ते परमात्मलिंगच म्हणजे परमात्म स्वरूपच सत्य आहे. ही खूण तूं पक्की लक्षात ठेव. आपल्या प्रतिष्ठेने जे आपणाला श्रेष्ठ समजतात. त्या श्रेष्ठ समजण्यातच त्यांचा खरोखर नाश आहे. मनाचा एक मनरुपी तुकडा फाडून एक बाहुला केला. त्याला कितीवदिवस खेळवित बसावयाचे म्हणजे त्या मनाच्या मागे किती दिवस फिरत बसावे. आपल्या युक्तीचातुर्याने त्या परमात्मपदाला शोधू गेले असता पत्ता न लागता त्याच्या पोटांत जीव लपले जातात. म्हणजे केवळ आपल्या युक्तीने त्या पदाची प्राप्ती होत नाही. श्रुति प्रतिपादित अभिप्रायाचे सहाय्य टाकून ते स्वबुद्धीने आत्मतत्त्वाच्या ठिकाणी कसे समाधान पावतील? (वैषयीक सुखोपभोगांत जीव आत्मानंदच भोगीत असतो. पण मी आत्मानंद भोगीत आहे. हे त्यास माहीत नसल्यामुळे तो विषयाचा आनंद आहे असे समजतो.) जुनी हाडे चघळीत असतां आपल्या तोंडातील लाळेची गोडी घेऊन ती गोडी हाडांत आहे. असे ज्याप्रमाणे कुत्री समजतात. त्याप्रमाणे अज्ञानी जीव स्वात्मसुख भोगीत असतां सुखशून्य असलेल्या निरनिराळ्या विषयामध्ये सुख आहे असे समजतात व तेच विषयाचे कोड़ पुरवित असतात. अरे फक्त स्त्री पुरूषांच्या हातापायांचा एक मेळ म्हणजे ऐक्य झाले असता त्यापासून उत्पन्न होणाऱ्याला देह असे म्हणतात आणि त्यावर आपलेपणाची असलेली प्रतीति जगांत दाखवितात ही गोष्ट अत्यंत किळस आणणारी आहे. असे पाहा की जीव आपल्या कर्मानि उत्पन्न होतो. आईबाप ही त्याला कुंभाराप्रमाणे निमित्त कारण आहेत. म्हणून त्यांना आईबाप हे नांव फुकट आहे. भ्रमाने त्यांच्या मांडीवर बसण्याचा प्रयत्न करावा तर आपली जी खोटी सावली तिच्या आश्रयावर कां बसू नये. तसेच आई बापांनी त्यांची प्रजा म्हणून त्यांनी आपणास पोसिले. पुढे आपण आपले स्त्रीयाबाळांचे रक्षण केले त्याच प्रमाणे शरीर इंद्रियांचेही कोड केले. तरी हे सर्व काळाचे खेळणे आहे. अशी जगांत सगळ्याचा अभिप्राय आहे. आता स्वामी कोणाला म्हणावे मृगजळ जरी धांवत जात आहे असे दिसले तरी त्यांची धांव मृगजळांतच जाऊन भरणार ती मृगजळाची धांव बघून पाणी पिण्याकरिता धांवणे म्हणजे श्रम करून घेणे होय. याप्रमाणे जगाची रीत पाहून तूं कदाचित फसशील. आतां या स्वस्वरूपी प्रपंचाच्या बाबी तुला किती सांगाव्या? या प्रपंचांत एक खरा स्वामी तूं आहेस. जगाची उत्पत्ति व नाश आहे. असा तुझा बोध झाला म्हणजे आम्हास फार संतोष आहे. या तुझ्या बोधाने कोट्यवधी जन्ममरणरूपी स्वप्ने प्राप्त करून देणारे संचित तुझ्याबोधाने शिल्लक कसे राहील? माऊली ज्ञानदेव म्हणतात मला असे कर.
देखोनि हांव बांधे तें तंव नाहीं होयें – संत ज्ञानेश्वर महाराज अभंग ३६७
संत ज्ञानेश्वर अँप डाउनलोड करा.
