संत मुक्ताबाई अभंग

संत मुक्ताबाई अभंग – पंढरीमाहात्म्यपर

१
मुक्तजीव सदा होति पै नामपाठें ।
तेंचि रूप ईटे देखिलें आम्हीं ॥१॥
पुंडलिकें विठ्ठल आणिला पंढरी ।
आणूनि लवकरी तारी जन ॥२॥
ऐसें पुण्य केलें एका पुंडलिकेंची ।
निरसिली जनाची भ्रमभुली ॥३॥
मुक्ताई चिंतनें मुक्त में जाली ।
चरणीं समरसली हरिपाठ ॥४॥

२
शून्यापरतें पाही तंव शून्य तेंही नाहीं ।
पाहाते पाहोनि ठायीं ठेवियलें ॥१॥
कैसागे माये हा तारकु दिवटा।
पंढरी वैकुंठा प्रगटला ॥२॥
न कळे याची गती आदि मध्य अंतीं ।
जेथें श्रुति नेति नेति प्रगटल्या ॥३॥
मुक्ताई सप्रेम विठ्ठल संभ्रम ।
शून्याहि शून्य समशेजवाजे ॥४॥

३
प्रकृति निर्गुण प्रकृति सगुण ।
दीपें दीप पूर्ण एका तत्त्वें ॥१॥
देखिलेंगे माये पंढरिपाटणीं ।
पुंडलिका आंगणीं विठ्ठलराज ॥२॥
विज्ञानेंसी तेज सज्ञानेंसी निज ।
निर्गुणेंसी चोज केलें सर्वे ॥३॥
मुक्ताई तारक सम्यक विठ्ठल ।
निवृत्तीने चोखाळ दाखविले ॥४॥

४
अनंती अनंत श्रुतीचा इत्यर्थ।
ते रूप समर्थ पंढरिय ॥१॥
पुंडलिके गोविला मुलोनिया ठेला ।
न वैसे बहिला अद्यापिजो ॥२॥
नाना बागडियाचे कीर्तन साबडे ।
तेची तया आकडे प्रेमभरी ॥३॥
मुक्ताई अवघा झाला परमानंद ।
सुखाचा उद्बोद सुखरूप ॥४॥

५
जयालागी योगी शीणती साधनी ।
तो हा चक्रपाणी पंढरिये ॥१॥
युगे अठ्ठाविस उभा विटेवरी ।
कर कटा घरी ठेवोनिया ॥२॥
दक्षिण वाणी भिमा प्राणिया ।
उद्धार स्नाने नारी नर मुक्त होती ॥३॥
संत मुकुटमणी डलिकराव ।
दाने दाब चैकुंठाचा ॥४॥
निवृत्ती ज्ञानदेव सोपान चांगवा ।
मुक्ताई तथा ओवाळती ॥५॥

६
नादा बिंदा भेटी जे वेळी पैजाली ।
ऐशी ऐकी बोली बोलतो जीव ॥१॥
उगेची मोहन धरूनी प्रपंची ।
त्याशी पै यमाची नगरी आहे ॥२॥
जिवजंतू जडत्वासी उपदेशी ।
त्यासी गर्भवासी घाली देव ॥३॥
मुक्ताई श्रीहरी उपदेशी निवृत्ती ।
संसार पुढती नाही आम्हा ॥४॥

७
मंगळ ते नाम मंगळ ते धाम ।
मंगळ पुरुषोत्तम मंगळची ॥१॥
मंगळ ते तीर्थ मंगळ ते क्षेत्र ।
मंगळ पवित्र नामघोष ॥२॥
मंगळ ते भक्त मंगळ कीर्तनी ।
मंगळ चक्रपाणी गाती नाम ॥३॥
मंगळ सोहळा वैष्णवाचा हाट ।
मंगळ ती पेड पुंडलिक ॥४॥
मंगळ नरनारी ओवाळती हरी ।
मुक्ताई उभीद्वारी मंगळाच्या ॥५॥

८
अकार उकार मकार निःशुन्य ।
साकार परे परता परे पंढरिये ॥१॥
ते रूप सावळे उभे कर कटी ।
पुंडलिका पाठी विटेवरी ॥२॥
भुवैकुंट क्षेत्र भिवरेचे तीरी ।
संत भारगजरी टाळघोळ ॥३॥
दिंड्या गरुडटेक पतकांचे भार ।
कीर्तन गजर वाळवंटी ॥४॥
निवृत्ती ज्ञानदेव सोपान सावता ।
जगमित्रादी तत्त्वता गाती नाम ॥५॥
मुक्ताई पूर्ण हरिपाठी रंगावली पूर्णपणे ॥६॥

---

हे पण वाचा: संत मुक्ताबाई संपूर्ण माहिती

---

संत मुक्ताबाई अभंग – नामपर

९
अलिप्त संसारी हरिनामपाठे ।
जाईजे वैकुंठे मुक्तलग ॥१॥
हरिविण मुक्त न करि हो सर्वदां ।
संसारआपदा भाव तोडी ॥२॥
आशेच्या निराशीं अचेतना मारी ।
चेतविला हरि आप आपरूपें ॥३॥
मुक्ताई जीवन्मुक्तची सर्वदां ।
अभिनव भेदा भेदिलें ॥४॥

१०
आधीं तूं मुक्तचि होतासिरे प्राणीया ।
परि वासनें पापिणीया नाडिलासी ।
आधीचे आठवी मग घेई परी ।
हरिनाम जिव्हारी मंत्रसार ॥१॥
आदि मध्य हरि ऊर्ध्व में वैकुंठ ।
जाईल वासना हरि होईल प्रगट ॥धृ॥
एकतत्त्व धरी हरिनाम गोड ।
येर तँ काबाड विषय ओढी॥
नाम में सांडी वासना पापिणी ।
एक नारायणी चाड धरी ॥२॥
मुक्ताई मुक्तलग सांडिली वासना।
मुक्तामुक्ती राणा हरिपाउँ ।
नामाचेनि पोर्ट जळती पापराशी ।
न येती गर्भवासीं अरे जाना॥३॥

११
नाम मंत्र हरि निज दासां पावे।
ऐकोनी घ्यावें झडकरी ॥१॥
सुदर्शन करीं पावे लवकरी पांडवां ।
साहाकारी श्रीकृष्ण रथा ॥२॥
निजानंद दावी उघडें में बैकुंठ ।
नामेचि प्रगट आम्हालागीं ॥३॥
मुक्ताई जीवन्मुक्त हा संसार ।
हरि पारावार केला आम्हीं ॥४॥

१२
भजनभावो देहीं नित्यनाम पेठा ।
नामेचि बैकुंठा गणिका गेली ॥१॥
नाममंत्र आम्हां हरिरामकृष्ण ।
दिननिशीं प्रश्न मुक्तिमार्ग ॥२॥
नामचि तारक तरले भवसिंधु ।
हरिनामछंद मंत्रसार ॥३॥
मुक्ताई चिंतन हरिप्रेम पोटीं ।
नित्य नाम घोटी अमृत सदां ॥४॥

१३
मुक्त पैं अखंड त्यासि में फावलें ।
मुक्तचि घडलें हरिच्या पाठ॥१॥
रामकृष्ण मुक्त जाले पैं अनंत ।
तारले पतित युगायुगीं ॥२॥
कृष्णनामें जीव झाले सदा शिव ।
बैकुंठ राणिव मुक्त सदां ॥३॥
मुक्ताई संजीवन मुक्तमुक्ति कोडें ।
जालें पैं निवार्डे हरिरूप ॥४॥

१४
मुक्तामुक्त दोन्ही आईक तो ।
कर्णी हरिनाम वर्णी सदा काळ ॥१॥
नाहीं काळ तेथें आम्हां वेळ कैची।
हरिनामछंदाची गोडी थोरी ॥२॥
नाना विघ्नबाधा नाईकों आम्हीं ।
कदां निरंतर धंदा रामकृष्ण ॥३॥
मुक्तपणे मुक्त मुक्ताई ।
हरिनाम सेवीत सर्वकाळ ॥४॥

१५
आदि मध्य ऊर्ध्व मुक्त भक्त हरि।
सबाह्य अभ्यंतरी हरि एकु ॥१॥
नलगती तीर्थे हरिरूपें मुक्त ।
अवथि सूक्त जपिनिलें ॥२॥
ज्याचेनि नायें मुक्त में जडमूह ।
तरले दगड समुद्रीं देखा ॥३॥
मुक्ता हरिनामें सर्वदां पे मुक्त ।
नाहीं आदि अंत उरला आम्हां ॥२४॥

---

संत मुक्ताबाई अभंग – संतपर

१६
आदि अंतु हरि सर्वां घटीं पूर्ण ।
जाणोनि संतजन प्रेमभरित ॥१॥
रामनाम चिर्चे प्रेम वोसंडत ।
नित्यानित्य तृप्त हरिभक्ती ॥२॥
शांति क्षमा दया सावध पैं चित्तीं ।
आनंदे डुल्लती सनकादिक ॥३॥
मुक्ताई म्हणे नाम श्रीहरीचे जोडी।
नित्यता आवडी चरणसेवे ॥४॥

१७
परब्रह्मीं चित्त निरंतर धंदा ।
तथा नाहीं कदा गर्भवास ॥१॥
उपजोनी जनीं धन्य ते योनी ।
चित्त नारायण मुक्तलग ॥२॥
अव्यक्तीं पैं व्यक्ति चित्तासि अनुभव ।
सर्व सर्व देव भरला दिसे ॥३॥
ज्ञेय ज्ञाता ज्ञान उन्मनी विज्ञान ।
चित्त नारायण झालें त्याचें ॥४॥
आदि अंतीं हरि सर्व त्याचा जाला ।
परतोनि अबोला प्रपंचैसी ॥५॥
मुक्ताईचे निरंतर मुक्त ।
हरि सिंचित आम्हां घरीं ॥६॥

१८
सर्व सर्व सुख अहं तेचि दुःख ।
मोहममता विष त्यजीयेलें ॥१॥
साधक बाधक करूनि विवेक ।
मति मार्ग तर्क शोधियेला ॥२॥
सर्वतीर्थ हरि दुमाळु धनुवो।
चोळला कणवा चातकाचा ॥३॥
सूक्ष्ममार्ग त्याचा भक्त देहीं मायेचा।
आकळावयाचा सत्त्व घरीं ॥४॥
वेद जंव वाणी श्रुति तुपें ।
काहाणी ऐको जाय ।
कर्णी तंव परता जाय ॥५॥
मुक्ताई सोहंभावें भरलें दिसे देवें।
मूर्तामूर्त सोहंभावे हरि घोटी ॥६॥

१९
पूजा पूज्य वितें पूजक पैं चित्ते ।
पाली दंडवतें भाव शीळ ॥१॥
चंपक सुमनें पूजी कातळीनें ।
धूप दिप मनें मानसिक॥२॥
भावातीत भावो वोगरी अरावो ।
पाहुणा पंढरीरावो हरि माझा ॥३॥
मुक्ताई संपन्न विस्तारूनि अन्न ।
सेवी नारायण हरि माझा ॥४॥

२०
अविट हे न विटे हरिचे हे गुण ।
सवे सनातन ध्यातां रूपें ॥१॥
साध्य हैं साधन हरिरूपें ध्यान ।
रामकृष्णकीर्तन मुक्त आम्हीं ॥२॥
असंधि बटु नटलों में साधे नाहीं ।
त्या यमाचें भय आम्हां ॥३॥
मुक्तता पूर्णता मुक्ताई साधिली ।
साधना दिधली चांगयासी ॥४॥

२१
व्यक्त अव्यक्तीचें रूपस मोहाचें।
एकतत्त्व दीपाचें हृदयीं नांदे ॥१॥
चांगवा फावलें फावोनी घेतलें।
निवृत्तीनें दिवले आमुच्या करीं ॥२॥
आदि मध्य यासी सर्वत्र निवासी ।
एक रूपें निशी दवडितु ॥३॥
मुक्ताई पूर्णता एकरूपें चित्ता ।
आदि अंतु कथा सांडियेली ॥४॥

२२
मनें मन चोरी मनोमय ।
धरी कुंडली आधारी सहस्रवरी॥१॥
मन है वोगरु आदि हरिहरु ।
करी पाहुणेरु आदिरूपा॥२॥
सविया विसरू घेसील पडिमरु ।
गुरुकृपा विरु विरे सदां ॥३॥
मुक्ता मुक्तचित्तें गुरुमार्ग विते ।
पावन त्वरिते भव भाव ॥४॥

२३
सर्व रूपी निर्गुण संचलें में सर्वदा ।
आकार संपदा नाहीं तया ॥१॥
आकारिती भक्त मायामय काम ।
सर्वत्र निःसीम अंतरी आहे ॥२॥
निवृत्तीचा उच्छेदु निवृत्ति तत्त्वता ।
सर्वही समता सांगितली ॥३॥
मुक्ताई अविट मुक्तपंथरत ।
जीवीं शिवीं अनंत तत्त्वविद ॥४॥

२४
उर्णाचिया गळां बांधली दोरी।
पाहों जाय घरीं तंव तंतु नाहीं ॥१॥
तैसें झालें बाई जंव एकतत्त्व नाहीं ।
दुजी जंव साई तंव है अंध॥२॥
ऐसी मी हो अंध जात होतें वायां ।
प्रकृति सावया पावली तेथें ॥३॥
मुक्ताई सावध करी निवृत्तिराज ।
हरिप्रेमें उमज एकतत्त्वें ॥४॥

---

संत मुक्ताबाई अभंग – उपदेशपर

२५
सहस्रदळीं दळीं हरि आत्मा हा कुसरी ।
नांदें देहा भीतरी अलिप्त सदां ॥१॥
रविबिंब बिंबे घटमठीं सदा ।
तें नातळे पे कदां तैसे आम्हां ॥२॥
अलिप्त श्रीहरि सेवी का झडकरी।
सेवितां झडकरी हरिच होआल ॥३॥
चंदनाच्या दूर्ती वेधल्या वनस्पती।
तैसें आहे संगतीं या हरिपाठे ॥४॥
मुक्ताई चिंतित चिंतामणी चित्तीं ।
इच्छिले पावती भक्ता सदां ॥५॥

२६
देवींचा देवो घरभरी भायो |
कजसेवीण वाचो जातु असे ॥१॥
जाताती वाउगे नटनाट्यसोंगें ।
चित्तअनुरागं भजतीना ॥२॥
असोनि न दिसे उगयाचि पिसें ।
घेती वायां वसे सज्जनेवीण ॥३॥
रावोरंक कोहं न म्हणेचि सोहं ।
साकारलें आहे न कळे तया ॥४॥
भ्रांतीचेनि भूली वायाचि घरकुली।
माया आड ठेली अरे रथा॥५॥
मुक्ताई परेसी दुमतें चहंगी ।
सत्राची सर्वरस एका देवें ॥६॥

२७
विश्रांति मनाची निजशांति साची ।
मग त्या यमाची भेटी नाहीं ॥१॥
अधिकारी मन मग सारी स्नान ।
रोकडेंचि साधन आलें हाता ॥२॥
साधिलें साधन नित्य अनुष्ठान ।
चित्तीं नारायणमंत्र जपे ॥३॥
मुक्ताई प्रवीण नारायण धन।
नित्य मंत्र स्नान करीं वेगीं ॥४॥

२८
मुक्तपणे सांग देवो होय ।
देवांग मीपणे उद्वेग नेघे स्था ॥१॥
वाउगे मीपण आथिलें प्रवीण ।
एक नारायणतत्त्व खरें ॥२॥
मुक्ता मुक्ती दोन्ही करी कारे शिराणी।
द्वैताची काहाणी नाहीं तुज ॥३॥
मुक्ताई अद्वैत द्वैतीं द्वैतातीत ।
अवघाचि अनंत दिसे देहीं ॥४॥

२९
अंतर वाह्य निकें सर्व इंद्रियांचे ।
चोज निजी निजबीज एकतत्त्व ॥१॥
आदि नाहीं अनादि नाहीं ।
तें रूप पाही अविट बाईये ॥२॥
मुक्ताई संजीवन तत्त्वता निर्गुण ।
आकार सगुण प्रपंचींचा ॥३॥

३०
नामबळें देहीं असोनि मुक्त ।
शांति क्षमा चित्त हरिभजन ॥१॥
दया धरा चित्तीं सर्वभूतीं करुणा ।
निरंतर वासना हरिरूपीं ॥२॥
माधव मुकुंद हरिनाम ।
चित्तीं सर्वमुक्ति नामपायें ॥३॥
मुक्ताईये धन हरिनामें उच्चारु ।
अवघाचि संसारु मुक्त केला ॥४॥

३१
करणें जंव कांहीं करूं जाये शेवट ।
तव पडे आडवाटे द्वैतभावें ॥१॥
राहिलें करणें नचलें में कर्म ।
हरिविण देहधर्म चुकताहे ॥२॥
मोक्षालागीं उपाय करितोसि नाना ।
तंव साधनीं परता पडो पाहे ॥३॥
मुक्ताई करि हरि श्रवण पाठ।
तेणें मोक्षमार्ग नीट सकळ साधे ॥४॥

३२
मुक्तपणे ब्रीद बाधोनियां द्विज ।
नेणती ते बीज केशव हरी ॥१॥
ज्याचेनि मुक्तता सर्वही पे मुक्त।
करूनियां रत न सेविती ॥२॥
वेदीं बोलियेले ब्रह्मार्पणभावें ।
सदा मुक्त व्हावें अरे जना ॥३॥
मुक्ताई मुक्त हरिनाम सेवित ।
अवघेचि मुक्त सेवितां हरी ॥४।

३३
उजियेडु कोडें घेतलो निवाडें ।
आपुलिये चाडे जीवनकळा ॥१॥
एकरूप दिसे सर्वाघटीं भासे ।
एक हृषिकेशें व्यापियेलें ॥२॥
त्रिपुटि भेदुनी सर्वत्रगामिनी ।
एका रूपें मोहिनी तेही सदां ॥३॥
नित्यता उन्मत्त अवघेचि भरित ।
एकतत्त्वें दावित सोहं भावें ॥४॥
मुक्ताई सांगती कैसेनि गुंपती ।
मायादेवी समाप्ति निजतत्त्वीं ॥५॥

३४
विस्तारूनि रूप सांगितलें तत्त्वीं।
कैसेनि परतत्त्वीं वोळखी जाली ॥१॥
सोहंभावें ठसा कोणते पैठा ।
उभाउमी वाटा कैसा जातु ॥२॥
या नाहीं सज्ञान हा अवघा ज्ञान ।
आपरूप धन सर्वारूपीं ॥३॥
मुक्ताई मुक्तता सर्वपर्णे पुरता ।
मुक्ता मुक्ति अपेता निजबोधें ॥४॥

३५
मुक्तामुक्त कोर्डे पाहिलें निवाडें।
ब्रह्मांडा एवढे महत्तत्त्व ॥१॥
निजतत्त्व आप अवघाचि पारपाक ।
एका रूपें दीपक लावियेला ॥२॥
आदि मध्यनिज निर्गुण सहज ।
समाधि निजतेज आम्हा रामू ॥३॥
मुक्ताईचें धन आत्माराम गूण ।
देखिलें निधान हृदय घटीं ॥४॥

३६
निर्गुणाची सैज सगुणाची बाज ।
तेथे केशीराज पहुडले ॥१॥
कैसे याचें करणें दिवसां चांदि ।
सावळें उठणें एका तत्त्वें ॥२॥
नाहीं या ममता अवघीच समता ।
आदि अंतु बिंबतां नलगे वेळू॥३॥
मुक्ताई सधन सर्वत्र नारायण ।
जीव शिव संपूर्ण एकतत्त्वें ॥४॥

३७
दिवसात निसीसीर अध केवळ निजवीज ॥१॥
या आदि नाहीं अनादिही नाहीं ।
कैचा मोहप्रवाही दिसेचिना ॥२॥
शक्तीचे संपुष्टीं मुक्ता मुक्त घट ।
अवघें वैकुंठ दिसताहे ॥३॥
मुक्ताई परिपाक अवघे रूप ।
एक देखिलें सम्यक सोहं भावें ॥४॥

३८
जेथे जें पाहे तेथें तें आहे ।
उभारोनि बाहे वेद सांगे ॥१॥
सोमकांतीं झरा कोठील दुसरा ।
तत्त्वीं तत्त्वें धरा निजदृष्टीं ॥२॥
हेतु मातु आम्हा अवघाचि परमात्मा ।
सोहंभावें सोहं आत्मा सर्वी असे ॥३॥
मुक्तलग खुण मुक्ताई प्रमाण ।
देहीं देहो सौजन्य निजतेजें ॥४॥

३९
पूर्णपणे सार अविट आचार ।
सारासार विचार निजतेजें ॥१॥
निर्गुणीं आकार सर्वत्र साकार ।
एकरूपें विचार निजतेजें ॥२॥
मुक्ताई चैतन्य अवधि पर ।
आदि अंतु खुण निवृत्तीची ॥३॥

४०
आदि मध्य अंतु न कळोनि प्रांतु ।
असे जो सततु निजतत्त्वें ॥१॥
कैसेनि तत्त्वतां तत्त्व मैं अनंता ।
एकतत्त्वें समता आपेंआप ॥२॥
आप जंव नाहीं पर पाहासी काई ।
विश्वपर्णे होई निजतत्त्वीं ॥३॥
माजि मजवटा चित्त नेत तटा।
परब्रह्म वैकुंठा चित्तानुसारें ॥४॥
मुक्ताई सांगती मुक्तनामपंक्ति।
हरिनामें शांति प्रपंचाचीं ॥५॥

४१
मुक्तलग चित्तें मुक्त पै सर्वदां ।
रामकृष्ण गोविंदा वाचें नित्य ॥१॥
हरिहरिछंदु तोडी भवकं ।
नित्य नामानंद जपे रया ॥२॥
सर्वत्र रूपडें भरलेंसे दृश्य ।
ज्ञाता ज्ञेय भासे हरिमाजी ॥३॥
मुक्ताई सधन हरी रूप चित्तीं ।
संसारसमाप्ति हरिच्या नामें ॥४॥

४२
चित्तासी व्यापक व्यापूनि दुरी ।
तेंचि माजि घरीं नांदे सदां ॥१॥
दिसे मध्य सुख मुक्तलग हरी।
शांति वसे घरीं सदोदित ॥२॥
नाहीं या शेवट अवघाचि निघोट ।
गुरुतत्त्व वाट चैतन्याची॥३॥
मुक्ताई संपन मुक्त सेजुले ।
सर्वत्र उपविमुक्ति चोख ॥४॥

४३
प्रारम्भ संचित आचरण गोमटें |
निवृत्तितटाके निघालों] आम्ही ॥१॥
मुळींचा पदार्थ मुळींच में गेला |
परतोनि अबोला संसारासी ॥२॥
सत्यमिध्याभाव सत्वर फळला |
हृदयीं सामावला हरिराज ॥३॥
अव्यक्त आकार साकार हे स्फुर्ति ।
जीवेंशिवं प्राप्ति ऐसें केलें ॥४॥
सकामनिष्कामवृत्तीचा निजफेर |
वैकुंठाकार दाखविलें॥५॥
मुक्तलग मुक्त मुक्ताईचें तट |
अवर्षेचि वैकुंठ निघोट रवा ॥६॥

४४
शांति क्षमा बसे देहीं देव पैसे |
चित्त समरसें मुक्त मेळु ॥१॥
निर्गुणें उपरमु देव पुरुषोत्तम |
प्रकृति संगम चेतनेचा ॥२॥
सज्ञानीं दिवटा अज्ञानी तो पैठा |
निवृत्तीच्या तटा नेतु भक्ता ॥३॥
मुक्ताई दिवस अवघा हृषीकेश |
केशर्वेविण वास शून्य पैसे ॥४॥

---

संत मुक्ताबाई अभंग – कूट अभंग

४५
देउळाच्या कळशीं नांदे एक ऋषी |
तया घातली पुशी योगेश्वरीं ॥१॥
दिवसा चांदिणे रात्री पडे उष्ण |
कैसेंनी कठिण तत्त्व जालें ॥२॥
ऋषीं म्हणे चापेकळिकाळ मैं कांपे |
प्रकाश पिसे मनाच्या धारसें एक होय ॥३॥
एकट एकलें वायांचि पै गुंफलें |
मुक्त में विठ्ठलें सहज असे ॥४॥
वैकुंठ अविट असोनि प्रकट वायांचि |
आडवाट मुक्ताई म्हणे ॥५॥

४६
मुंगी उडाली आकाशीं |
तिणें गिळिलें सूर्याशीं ॥१॥
थोर नवलाव जाहला |
वांझे पुत्र प्रसवला ॥२॥
विंचु पाताळाशी जाय |
शेष माथां वंदी पाय ॥३॥
माशी व्याली घार झाली |
देखोन मुक्ताई हांसली ॥४॥

ताटीचे अभंग १ ते १२

१
संत जेणे व्हावे जग |
बोलणे साहावे |
तरीच अंगी थोरपण |
जया नाही अभिमान ॥
थोरपण जेथे वसे ।
तेथे भूतदया असे ॥
रागे भरावे कवणाशी |
आपण ब्रह्म सर्वदेशी ।
ऐसी समदृष्टी करा |
ताटी उघडा ज्ञानेश्वरा ॥

२
योगी पावन मनाचा साही अपराध जनाचा ।
विश्व रागे झाले वन्ही संती सुखे व्हावे पाणी ॥
शब्दशस्त्रे झाले क्लेश संती मानावा उपदेश ।
विश्वपट ब्रह्म दोरा ताटी उघडा ज्ञानेश्वरा ॥

३
सुखसागरी ठाव झाला उंच नीच |
काय त्याला आपण जैसे व्हावे।
देवे तैसेचि करावे |
ऐसा नटनाट्य खेळ |
स्थिर नाही एक पल ॥
एकापासूनी अनेक त्यात आपपर लोक |
शून्य साक्षित्वे समजाये |
वेद ओंकाराच्या नावे एके |
उंचपण केले घर अभिमाने गेले ॥
द्वैत टाकून शांती धरा ताटी उघडा ज्ञानेश्वरा ॥

४
वरी झाला भगवा जाण ।
अंतरी वश्य नाही मन ॥
त्याला म्हणू नये साधू जगी ।
विटंबना बाधू आप आपणा शोधूनि घ्यावे ।
जगी जैसे विरक्त व्हावे ॥
विष ग्रासोग्रासी घ्यावे ।
विवेक नांदे त्याच्या सवे ॥
आशा दंभ दूर करा ।
ताटी उघडा ज्ञानेश्वरा ॥

५
संत तोचि जाणा जगी ।
दया क्षमा ज्याचे अंगी ।
लोभ अहंता नये मना ।
जगी विरक्त तोचि जाणा ॥
इह- परलोकी सुखी ।
शुद्ध ज्ञान ज्याचे मुखी ।
मिथ्या कल्पना मागे सारा ।
ताटी उघडा ज्ञानेश्वरा ॥

६
एक आपण साधु झाले ।
येर कोण वाया गेले ॥
उठे विकार ब्रह्मी मुळी ।
अवघे मायेचे गा बळी ॥
माया समुळ मुरेल जेव्हा ।
विश्व ब्रह्म होईल तेव्हा ऐसे ।
समजा आदि अंती ।
मग सुखी व्हावे संती ॥
चिंता क्रोध मागे सारा ।
ताटी उघडा ज्ञानेश्वरा ॥

७
ब्रह्म जैसे तैशापरी आम्हा वेढिले भूति चारी ।
हात आपला आपणा लागे ।
त्याचा करू नये राग ॥
जीभ दाताने चाविली ।
कोणे बत्तीशी पाडिली ॥
थोडे दुखावले मन पुढे उदंड साहाणे॥
चणे खावे लोखंडाचे ।
मग ब्रह्मपदी नाचे मन मारुनि ।
उन्मन करा ताटी उघडा ज्ञानेश्वरा ॥

८
सुखसागर आपण व्हावे
जग बोधे निववाये ।
बोधा करू नये अंतर ॥
साधूस नाही आपपर जीव ।
जीवांसी द्यावा मागे करू नये हेवा ।
तरणोपाय चित्ती धरा ताटी उघडा ज्ञानेश्वरा ॥

९
सांडी कल्पना उपाधि ।
तीच साधूला समाधि ॥
वाद घालावा कवणाला ।
अवघा द्वैताचा घाला ॥
पुढे उमजेना काय ।
बुडत्याचे खोल पाय ।
एक मन चेष्टा करी ।
भूते बापुडी संसारी ॥
अवघी ईश्वराची करणी ।
काय तेथे केले कोणी ।
पुन्हा शुद्ध मार्ग धरा ।
ताटी उघडा ज्ञानेश्वरा ॥

१०
गिरीगव्हर कशासाठी ।
रागे पुरविली पाठी ॥
ऐसा नसावा संन्यासी ।
परमार्थाचा होय द्वेषी ॥
घर बांधणे डोंगरी विषय ।
हिंडे दारोदारी काय केला ।
योगधर्म नाही अंतरी निष्काम ।
गंगाजळ हृदय करा ।
ताटी उघडा ज्ञानेश्वरा॥

११
क्रोध यावा कोठे अवघे आपण निघोटे ।
ऐसे कळले ज्याला पूर्ण जनी तेचि जनार्दन ॥
ब्रीद बांधले चरणी ।
नीच दाविता करणी वेग ।
क्रोधाचा उगवला अवघा ।
योग फोल झाला ।
ऐसी दूरदृष्टी करा ।
ताटी उघडा ज्ञानेश्वरा ॥

१२
अवघी साधने हातवटी ।
मोले मिळत नाही हाती ।
शुद्ध ज्याचा भाव ।
त्याला दूर नाही देव ॥
आपण जैसे व्हावे ।
अवघे अनुमानोनी घ्यावे ।
ऐसे केले सद्गुरुनाथे ।
बापरखुमादेवीकांते ॥
कोणी कोणास शिकवावे |
सारासार शोधूनि घ्यावे ।
तुम्ही तरुनि विश्व तारा ।
ताटी उघडा ज्ञानेश्वरा ॥

---

संत मुक्ताबाई अभंग – चांगदेव संवाद (उपदेश)

१
स्वप्नींची आत्मा केउता आहे ।
मागुता ये हैं नवल काई ॥१॥
चांगा म्हणे आहे सांग मुक्ताबा
लटिकें साथ वर्ततें देहीं ॥२॥
मुक्ताई म्हणे चांगया मिस्त ।
देहीं निर्धारीं राही स्वप्न कैचें ॥३॥

२
बंधन नाहीं बद्ध नाहीं ।
साच कीं लटिकें तेंही नाहीं ॥१॥
भेद नाहीं भेदसी काई ।
साच कीं लटिकें वर्तते देहीं ॥२॥
चांगा म्हणे सांग मुक्ताबाई ।
साच कीं लटिकें वर्तते देहीं ॥३॥

३
मी माझें दुरित आशापाश चित्तीं ।
मोह ममता भ्रांति अहंभावें ॥१॥
हरितसे तेज अभिमान ताठा ।
एकतत्त्वें वैकुंठा हरिपाठें ॥२॥
नाशिवंत देह पंचतत्त्वमोळी ।
पायांच वाहादुळी उडोनि जाये ॥३॥
मुक्ताई जीवन चांगया दिधलें ।
निर्गुणी साधिलें घर कैसें ।

४
नाहीं सुखदुःख पापपुण्य नाहीं ।
नाहीं कर्मधर्म कल्पना नाहीं ॥१॥
नाहीं मोक्ष ना भवबंधन नाहीं ॥२॥
म्हणें वटेश्वरा ब्रह्म नाहीं ।
सहजसिद्ध बोले मुक्ताई ॥३॥

५
हेमी हेम प्रचित पाही ।
अनुभव आलिया सांगा तें काई ॥१॥
सोहंकर मन न सोडी साचे ।
मी नाहीं तेथे तूं कैचें ॥२॥
अहंतेसी सोहं से गुज ।
मुक्ताई म्हणे चांगया बुझ ॥३॥

६
ऐकें चांगया फळ फळासी आलें ।
येऊनियां नासून गेलें ॥१॥
सोडी सोडी भवाची भ्रांति ।
तेणें होय अज्ञान निवृत्ति ॥२॥
चांगा वटेश्वरीं फळला ।
विज्ञानफळीं परिपाका आला ॥३॥

७
रूप ना छाया त्रिगुणरहित ।
ज्योतिस्वरूप हैं पा नित्य ॥१॥
जाणें येणे नाहीं निर्गुण पाही ।
चैतन्य होई शुद्धबुद्ध ॥२॥
मुक्ताई म्हणे चांगया वटेश्वरा ।
निरुता पाहे स्वयें साकारा ॥३॥

८
जेथें एक दुजें नाहीं प्रपंचाची ।
काहाणी तेथें कांहीं ॥१॥
तेथे काहींच नाहीं तेथें कांहींच ।
नाहीं सोय धरि आपुली रे ॥२॥
वटेश्वरमुतातें बोले मुक्ताई ।
सोहंभायें अखंडित राही ॥३॥

९
रावळीचे कर चुकले जाण ।
गिवसिताती साहीजण वेळोवेळा ॥१॥
करी कर धरियला मुष्टी ।
करें ‘आपुल्या समावलें दृष्टीं ॥२॥
मुक्ताई करें लेईलें अंजन ।
चांगया निधान उपदेशिलें ॥३॥

१०
कावरी कल्पावरी एक कुली ।
तेथे एक पाळी दिस्मो करी ॥१॥
तियें नांव काय त्याचे नांव ।
काय विचारोनि पाहे मनामाजी ॥२॥
डोळियांतील बाहुली जालीसे गरुवारू ।
तिशी सुई मेळवा अरुवारू ॥३॥
सुईचें आणीवर रचिलें पाठार मुक्ताई ।
म्हणे चांगया सांग याचा विचार ॥४॥

११
आकाशाचा शेंडा घार ।
रांधी मांडा काउळा वादी ।
कांदा कुल्लाळ भोजन करी ॥१॥
दिहा पडे चांदणें रात्रीं ।
पडे उष्ण चोर घरटी पाली ।
तराळ घाली खाण ॥२॥
सासुनें खादलें उंडे ।
सुन तरळे लेकी लासिली ।
जांवाई गडबडा लोळे ॥३॥
धमकत घुसळण घातलें पारी ।
वटेश्वरमुता म्हणे मुक्ताई अवधारी ॥४॥

१२
भावेंभक्ति करूनी वैराग्य जोडसी ।
तरी तूं पावसी ब्रह्म सुख ॥१॥
ज्ञानतत्त्वीं करी करी हा विचार ।
निर्गुणीं आकार निरामय ॥२॥
चांग्या सोय धरी ज्ञानवटेश्वरी ।
मुक्ताई जिव्हारीं बोध करी ॥३॥

१३
ऐलाड हुडाचे पैलाड हुडाचे ।
जागवा जागवा हरीचे ॥१॥
भलेरे भलेरे दास गोपाळाचे ॥२॥
भक्तिबोधें बोधले साचें ।
चांगदेव म्हणे वटेश्वराचें ॥३॥

१४
सोहं होतें तें कोहं जालें ।
निज विसरलें काय सांगों ॥१॥
मार्ग चुकला विसर पडिला ।
वरपडा जाला विषयचोरा ॥२॥
वटेश्वर चांगा ज्ञानदीपें उजळला ।
सोहं शब्द लावियला बाईयानो ॥३॥

१५
मुक्त होतासि तो कां ।
बद्ध जालासी आपल्या ।
बंधने आपण बांधलासी ॥१॥
सांडी बंधन सोय धरी गव्हारा ।
जाई मूळस्थाना आपुलिया ॥२॥
तेथींचा तेथें राही परीयेसी ।
चांगयाशीं बोले मुक्ताई॥३॥

१६
तुझा तूं चुकलासी ।
गिवसुनी घेई सांगी देह ।
वासना नाहीं तें घेई ॥१॥
सोहं सोहं हा घेई ।
विचार है जाणतो वटेश्वर ॥२॥
शब्दातीत जाणोनि निरुतें ।
चांगया वटेश्वरीं जन्म भरितें ॥३॥

१७
भ्रमराचे मरण कमळणीपुष्प ।
तैसें योगियां सेवी शेषमुख ॥१॥
आवडी वालमा डोळ्यांदेख ।
तैसें पाहे सुख ज्ञानदृष्टीं ॥२॥
जोडिलें सुख नव जाये ।
तैसा चांगा पाहे वटेश्वर ॥३॥

१८
मनसंकल्प शुद्ध नव्हे न्हवीं ।
सदोदित आहे चिदानंदी ॥१॥
मनातें बुडनी इंद्रियांत दंडुनी ।
भी हैं सोडुनी सोहं धरी ॥२॥
चांगावटेवरी सोहं झाला ।
अवघाचि बुडाला ज्ञानडोही ॥३॥

१९
नोवरीच्या गळां तुळशीच्या माळा ।
बन्हाडी सकळां तुम्ही व्हावे ॥१॥
मांडला आपुला मांडला आपुला ।
मांडला आपुला घराचार ॥२॥
घरमायेचं चीर वोहो माय नेसली ।
त्या आम्हां भली सोयरीक झाली ॥३॥
वटेश्वर नोवरीचे पाठी ।
रानकादिक गोष्टी करिताती ॥४॥

२०
देवी देवो जाला भावसी अबोला ।
निमोनि उरला आपपरे ॥१॥
आधीं आप वाहीं मग पडें वाहीं ।
प्रपंच डोहीं बुडो नका ॥२॥
जंब नाहीं कृपा गुरु फळ बापा ।
तंव कैसेनी दीपा पावशील ।
मुक्ताई चांगया तत्त्वं तत्त्व लया ।
हरिभावीं माया हरपली ॥४॥

२१
मुक्त होतासि तो बंध पावसी ।
आपुल्या दोरी आपण बांधिलासी ॥१॥
सोप घरी मूळस्थान न सोडी ।
बंधन तोडी आलियारे ॥२॥
चांगा वटेश्वरी विनवितो दातारा ।
वायांची संसारा आणियलें ॥३॥

२२
मोळी विकुनी खीर वोखटी ।
आंबिल गोमटी बैसलिया ॥१॥
कन्हे बारा गांवे येरझारा करी ।
शेख पोट भरी कांट्यावरी ॥२॥
बुडीं फळ लाभे तरी ।
शेंडिया का धावे वायां ।
कां भोंवतें भोंवे चांगा म्हणे ॥३॥

---

संत मुक्ताबाई अभंग – संत नामदेवांचा मुक्ताबाईने केलेला भक्तिगवं परिहार

१
उठले निवृत्ति संतांच्या दर्शना ।
पंढरीच्या प्रेमा घरा आला ॥१॥
केली प्रदक्षिणा वदिले चरण ।
झाला अभिमान नामवासी ॥२॥
देवाजवळी आम्ही निरंतर ।
यासी अधिकार नमस्कारा ॥३॥
नित्य समागम हरिच्या चरणी ।
हे आणि आम्ही देवभक्त ॥४॥
नामा म्हणे काय वंदू यांचे ।
चरण अंगे परब्रह्म मजपाशी ॥५॥

२
उठले ज्ञानेश्वर केले ते वंदन ।
मस्तकी चरण नमस्कारिलें ॥१॥
नामा म्हणे आम्हा वडिल अधिकारु ।
यासाठी नमस्कारु योग्य आहे ॥२॥
आम्ही देवापाशी असतो सर्व ।
काळ येउनी सकळ वंदिताती ॥३॥
वैष्णवांचे भार देव सुरगण ।
येताती शरण पंढरीशी ॥४॥
नामा म्हणे आता पाहिली मंडळी ।
यासाठी वनमाळी स्फुंदु लागे ॥५॥

३
आला तो सोपान वंदियले त्या पायी ।
पांडुरंगा ठायी मानियेला ॥१॥
रंजल्या गांजल्यांचा घेतला समाचार |
संत माय थोर अनाथांची ॥२॥
आमची माय बाप भेटलीत आज ।
समाधान सहज अलिंगता ॥३॥
नामा म्हणे मज कळले याचे प्रेम ।
देवे केले श्रम काय गुणे ॥४॥

४
अखंड जयाला देवाचा शेजार ।
कां रे अहंकार नाहीं गेला ॥१॥
मान अपमान वाढविसी हेवा ॥
दिवस असतां दिवा हातीं घेसी ॥२॥
परब्रह्मासंगें नित्य तुझा खेळ ॥
आंधळे पां डोळे कां वा जाले ॥३॥
कल्पतरुतळवटीं इच्छिली ते गोष्टी ।
अद्यापि नरोटी राहिली कां ॥४॥
घरीं कामधेनु ताक मागूं जाय ।
ऐसा द्वाड आहे जगामाजीं ॥५॥
म्हणे मुक्ताबाई जाई दरुषणा ।
आधीं अभिमाना दूर करा ॥६॥

५
निवृत्ती ज्ञानदेव सोपान मुक्ताई ।
म्हणती ज्ञान कायी कथुनीया ॥१॥
भक्तिचीया बळे देव पैं जिंकला ।
ऋणात केला कैसा येणे ॥२॥
धन्य तो भाविक नामा आणि कबीर ।
रोहिदास चांभार बहिरपिसा ॥३॥
त्यांची पाय धुळी वंदिता कपाळी ।
वंशहि समुळी उद्धरती ॥४॥
नामा म्हणे मुक्ताबाई ऐका स्पष्ट ।
भक्तिहून श्रेष्ट आणिक नाही ॥५॥

६
झालासी हरिभक्त तरी आम्हां ।
काय आंतली ती सोय न ठाऊकी ॥१॥
घेऊनि टाळ दिंडी हरिकथा करिसी ।
हरिदास म्हणविसी श्रेष्ठपणें ॥२॥
गुरुविण तुज नव्हेचि गा मोक्ष ।
होशिल मुमुक्षु साधक तूं ॥३॥
आत्मतत्त्वी दृष्टी नाहींच यां केली ।
तंववरी ब्रह्मबोली बोलुनि काय ॥४॥
तुझें जरी रूप तुवां नाहीं ओळखिलें ।
अहंतेतें धरिलें कासयासी ॥५॥
आमुचें तूं मूळ जरी पुसतोसी ।
तुझें तूं अपेशी पाहुनि घेई ॥६॥
ऐक रे नामया होई आत्मनिष्ठ ।
तरीच तूं श्रेष्ठ ज्ञानी म्हणे ॥७॥

७
बोलोनियां येर्णे वाढविला डांगोरा ।
अंतरींचा कोरा गुरुविण ॥१॥
संतांचा सन्मान कळेना जयासी ।
राहुनि देवापाशीं काय केलें ॥२॥
परिसा झांकण घातलें खापर ।
नाहीं जाले अंतर बावनकस ॥३॥
खदिरांगारी शृंगारी हिलाल ।
अंतरींचे काळें गेलें नाहीं ॥४॥
म्हणे मुक्ताबाई अभिमानें नेलें ।
सर्पा पाजियेलें विष तेंचि ॥५॥

८
अमृत टाकुन कांजीची आवडी
साजेना झोपडी काय त्याला ॥१॥
खरासी अखंड गंगेचें हो स्नान ।
गेलें वायांविण जिणें त्याचें ॥२॥
पोवळ्यापरिस दिसती रानगुंजा
शृंगाराच्या काजा न येती त्या ॥३॥
आनारा परिस चोखट इंद्रावन
चवी कडुपण हीन त्याचें ॥४॥
रंगाची बाहुली दिसती साजिरी ।
बेगडाचे परी नग ल्याली ॥५॥
म्हणे मुक्ताबाई पुरे तें दर्शन ।
गुरुविण संतपण आहे कोठें ॥६॥

९
उसाचे सेजारी येरंडाचें झाड नाहीं ।
त्याचा पाड गोडी आली ॥१॥ ।
कर्पूरासी जाला दीपाचा शेजार ।
काय गुर्णे सार राहिल त्याचा ॥२॥
सागरीं लवण टाकिलें नेऊन ।
काय गुण खडेपण उरलें त्याचें ॥३॥
तैसा नामदेव विठोबाच्या जागा ।
काय गुर्णे या गा कोरेपण ॥४॥
म्हणे मुक्ताबाई चंदनाचें झाड ।
अहंतासर्प वेढे गुंडाळिले ॥५॥

१०
संत पाहुणे सज्जनाचे घरी पूजा ।
करितां वरी डोई काढी ॥१॥
करितां सन्मान अंगी भरे ताटा ।
देवा पै करंटा असुनी काय ॥२॥
अहंता हा खुंट वाढविला चित्तीं ।
न साहे संगती सजनाची ॥३॥
पंढरीचें भूषण सांगतो जनांसी ।
नाहीं या मनासी तीळ बोध ॥४॥
म्हणे मुक्ताबाई चांगदेवा वाणी ।
भजावा सज्जनीं नामदेव ॥५॥

११
चौदाशें वरुर्षे शरीर केलें जतन ।
बोधाविण शिण वाढविला ॥१॥
नाहीं गुरुमंत्र नाहीं उपदेश ।
परमार्थासि दोष लावियेला ॥२॥
स्वहिताचें कारण पडियेलें जेव्हां ।
शरण आला तेव्हां आळंकापुरीं ॥३॥
गैनीनार्थे गुज दिलें निवृत्तीला ।
निवृत्तीचा जाला ज्ञानदेव ॥४॥
ज्ञानदेवें बीज वाढविलें जनीं ।
तेंचि आम्हीं तुम्हीं संपादिलें ॥५॥
म्हणे मुक्ताबाई तिहीं लोकीं ठसा ।
नामदेव ऐसा राहिला कां ॥६॥

१२
निवृत्तिदेव म्हणे ऐसें म्हणों नये ।
धन्य भाग्यें पाहे संत आले ॥१॥
आपुलें स्वहित करावें आपण ।
संतांच्या सन्माना चुकों नये ॥२॥
धन्य हो ते नर राहाती पंढरीं श्वान ।
त्यांचे घरीं सुखें व्हावें ॥३॥
नामदेवा संगें देवाचा हो वोढा ।
प्रेमें केला वेडा पांडुरंग ॥४॥
निवृत्ति म्हणे त्यासी न म्हणे आरे ।
तुरे बाई ठेवितां बरें डोई माते ॥५॥
म्हणे मुक्ताबाई घाला लोटांगण ।
आपणां दर्शन नलगे त्याचें ॥६॥

१३
कुलालाचे कुंभ भाजल्याविण ।
माती काय आहे संगती पाणियाची ॥१॥
मेणाची ती घेतां करी बरी ।
अनिचे शेजारी राहे कैशी ॥२॥
तैसा अधिरासी काय संतसंग ।
मृगजळा तरंग येतील कैसे ॥३॥
तें आजि नवल देखियेलें डोळां ।
दगड जैसा जळां वेगळेपण ॥४॥
म्हणे मुक्ताबाई जाऊं देऊं नये ।
ऐसें सरिसें काय भांडे करा ॥५॥

१४
कुलाल आपल्या घरीं भाजवी भाचरी ।
म्हणे जैं होईल हरि कृपावंत ॥१॥
हरीसि वरदळ लावितो निशिदिनीं ।
धाडिला म्हणोनि तुम्हांपाशीं ॥२॥
तुम्ही संतजन उद्धराल तत्काळ
नामा लडिवाळ विठोबाचा ॥३॥
राखायें तें ब्रीद करायें पावन ।
धाडा बोलावणें गोरोवाला ॥४॥
म्हणे मुक्ताबाई माजलें कीं कोरें ।
काकाचें उत्तर सत्य मानूं ॥५॥

१५
गोरा जुनाट मैं जुर्ने हात ।
थापटणें अनुभवाचें ॥१॥
परब्रह्म म्हातारा निवाला अंतरीं ।
वैराग्याचे वरी पाल्हाळला ॥२॥
सोहं शब्द विरक्ति डवरली आंतरीं ।
पाहातां आंवरी अनुभव ॥३॥
म्हणे मुक्ताबाई घालू द्या लोटांगण ।
जाऊं द्या शरण अव्यक्तासी ॥४॥

१६
मोतियांचा चुरा फेंकिला अंबरीं ।
विजुचिया परी कीळ जालें ॥१॥
जरी पितांबरें नेसविलीं नमा ।
चैतन्याचा गाभा नीळबिंदू ॥२॥
तळीपरि पसरली शून्याकार जाली ।
सर्पाचिये पिली नाचूं लागे ॥३॥
कडकडोनि वीज निमाली ठायिचे ठायीं ।
भेटली मुक्ताबाई गोरोबाला ॥४॥
ज्ञानदेव म्हणे कैसी जाली भेट ।
ओळखिलें अविट आपण ॥५॥

१७
निवृत्तिदेव म्हणे चला गुंफेमधीं ।
अचळ हे आदि समाधी असे ॥१॥
सद्गुरुप्रसादें बोधिली नेटकी ।
गुहे गौप्य ताटी आड केलीं ॥२॥
दंड चक्राकार बांधिली चौकुन ।
आंत संतजन करिती वास ॥३॥
ऐसे गुफेमध्यें नाहीं नामदेव ।
म्हणुनि माझा जीव थोडा होतो ॥४॥
गैनीची मिरास घेतला प्रमाण ।
पूर्वभूमि जतन करित आस ॥५॥
निवृत्तिदेव म्हणे मुक्ताबाईच्या उत्तरें ।
भाजलें कीं कोरें कळों येईल ॥६॥

१८
परस्परें गुह्य करिती भाषण म्हणती ।
महाधन गांवा आला ॥१॥
रक्त श्वेत पीत नीळ वर्णाकार ।
नक्षत्रांची वर पूजा केली ॥२॥
प्रकाशमय तत्त्व ज्योतिर्मय पहाणें ।
दीप त्रिभुवनीं एक जाला ॥३॥
निवृत्तिदेव म्हणे कुलालाचे चक्र ।
अंतर बाहेर एक ऐसें जालें ॥४॥

१९
हांसोनि सोपानें खुणाविल्या खुणा ।
नामदेव पाहुणा आला असे ॥१॥
तयासी हो पाक पाहिजे पवित्र ।
भाजलें कीं कोरें कळों नेदी ॥२॥
मुक्तिकेचे पारखी तुम्ही आहां देवा ।
भाजुनि जीवा शिवा ब्रह्म करा ॥३॥
आनंदें लती करावरी कर नेणों ।
राहिलें करें कोण्या गुणें ॥४॥
निर्गुणापासोनी सगुणाची संगती नाहीं ।
स्वरूपस्थिति अंगा आली ॥५॥
म्हणे मुक्ताबाई हेरोनियां हेरा ।
हिरा किंवा गारा नेण बापा ॥६॥

२०
जव्हारियाचे पुढें मांडियलें रत्न ।
आतां मोला उणें येईल कैसें ॥१॥
तैसें थापटणें पारखियाचा हात ।
वाफ जाल्या घात वायां जाती ॥२॥
प्रथम थापटणें निवृत्तीच्या माथा ।
डेरा जाला निका परब्रह्म ॥३॥
तेंचि थापटणे ज्ञानेश्वरावर ।
आतां कैचें कोरें में येथें ॥४॥
तेचि थापटणे सोपानाचे डोई ।
यांत लेश नाही कोरें कोठें ॥५॥
तेंचि थापटणें मुक्ताबाईला हाणी ।
अमृत संजिवनी उतुं आली ॥६॥
तेंचि थापटणें नामदेवावर होईचो ।
मोहरे रहाँ लागे |७॥
गोरा म्हणे कोरा राहिला गे ।
बाई सुन्नेभरि नाहीं भाजीयेला ॥८॥

२१
संतसमागम फळला रे आला ।
सन्मानाचा जाला लाभ मोठा ॥१॥
अतीथि आदर केला मुक्ताबाई ।
लांकडानें डोई फोडिली माझी ॥२॥
देवाने गोंधळ घातला गरुडपारी ।
भिजली पितांबरी अश्रुपातीं ॥३॥
माझें माझें म्हणोनि गाईलें गान्हाणें ।
कळलें संतपण हेंचि तुमचें ॥४॥
भरी भरोनियां आलों तुम्हां जवळी ।
कैकाड मंडळी ठावी नोव्हे ॥५॥
नामा म्हणे सन्मान पावलों भरून ।
करितां गमन बरें दिसे ॥६॥

२२
उद्विग्न मनीं करी दीर्घ ध्वनी ।
नाहीं माझें कोणी सखे ऐसें ॥१॥
वैराग्य कसवटी सोसवेना घाये ।
पळावया पाये मार्ग काढी॥२॥
जाले चाळाचूळ मनांत चंचळ ।
युगा ऐसें पळ वाटतसे ॥३॥
नामा म्हणे जावें पळोनियां ।
आतां संतसंग होतां भाजतील ॥४॥
म्हणे मुक्ताबाई चैतन्याचा ।
कर ब्रह्म अधीवर चेतवावा॥५॥

२३
अंतर बाहेर भाजू आम्ही ।
कुंभ भनिरालंय सगळेची ॥१॥
अहं सोहं उर्ध्व लाउनी फुंकणी ।
नेत्रद्वारे फुंकुनी जाळ करूं ॥२॥
जीवित्व काढूनि शिव घडूं ।
अंगा प्रिय पांडुरंगा आवडेल ॥३॥
म्हणे मुक्ताबाई पळायाचें पाही ।
आसन स्थिर नाहीं नामयाचें ॥४॥

२४
न पुसतां संता निघाला तेथुनी ।
पैलपार इंद्रायणी प्राप्त झाला ॥१॥
मागे पुढे पाहे पळतो तातडी ।
आला उडाउडी पंढरीसी ॥१॥
कवळोनी कंठी विठ्ठल हे मूर्ती ।
नको देऊ हाती निवृत्तीच्या ॥४॥
मुक्ताबाईने तेथे माजविली कली ।
हे संत मंडळी कपटी तुझी ॥५॥
नामा म्हणे देवा आणिले पूर्व देवें ।
गेलो असतो जायें सगळाची ॥६॥

२५
पूर्वी केली सेवा उपयोगा ।
आली देवा दिले असते ।
जिवा आहूती लागी ॥१॥
अनंत जन्मीचे फळले ।
अनुष्ठान पाहिले चरण ।
विठोबाचे ॥२॥
न जाणो माझ्या ।
येतील पाठोपाठी घालतिल ।
मीठी भिडे तुला ॥३॥
त्यासी द्याल तुम्ही ।
अगत्य उदारा ।
मज कां न ।
मारा आपुले हाते ॥४॥
नामा म्हणे तुझे ।
न सोडी चरण युगा युगी ।
धरणे घेतले असे ॥५॥

२६
हातांत नरोटी जीर्णाचे ते ।
भार म्हणसी सौदागर संत माझे ॥१॥
परळ भोपळ्याची गृहामाजी संपत्ती ।
तुम्ही का श्रीपति भूषण सांगा ॥२॥
भणंगाचे घरा नित्यची राजपट ।
सांगसी अचाट ब्रीद त्यांचे ॥३॥
कैकाड्याचे वाणी करिती गूडगूड ।
मजला हे गूढ समजेना ॥४॥
नामा म्हणे गाती प्रकाशाचे ।
गाणे आम्हां अोवादितसे॥५॥

२७
म्हणती घेतल्या आम्ही धान्य कोडी ।
खर्चायला कवडी धार नसें ॥१॥
हांसती रडती पडती एकमेकांवर
आनंदाला पार नाही म्हणती ॥२॥
काय गुणे देव रिझाला त्यावरी ।
मेसाचा फटकुरी जन्म गेला ॥३॥
पाहोन दारिद्र्य झालो कांसाविस ।
केवळ परीस पांडुरंगा ॥४॥
लहानसी मुक्ताई जैसी सनकाडी ।
केले देशोधडी महान संत ॥५॥
सगळेची काखेसी घेईन म्हणे ब्रह्मांड ।
नामा म्हणे पाखंड दिसते मज ॥६॥

२८
पांचा सातांचा एका जागी मेळ
केवळ चांडाळ दुर्बुद्धि ते ॥१॥
जातांनाच माझी केली विटंबना |
म्हणोनी नारायणा मागे आलो ॥२॥
पाहिला तयांचा मानस आदर
जमा केला कर जाळावया ॥
त्यांच्या धाके मागे आलोरे अनंता ।
येत तुझ्या चित्ता बरे त्यांचे ॥४॥
नामा म्हणे जिवे आलो वाचवोनी ।
अजुनी तरी चक्रपाणी वांचवी मज ॥५॥

२९
आहे त्यांचे मनी करावे आगमन ।
घेतील मागून तुजपाशी ॥१॥
तयेवेळी व्हाल तुम्ही बेईमान
तुम्ही द्याल काढून संतापाशी ॥२॥
खादल्या पिदल्याचे राखे वा ।
गुमान तुला माझी आण पांडुरंगा ॥३॥
चालविला लळा पुरविली आवड ।
आता कां दगड जड झालो ॥४॥
कां माझी चिंता सांडिली अनंता ।
संता लागी देता हरूष वाटे ॥५॥
नामा म्हणे काय करिसी अमंगळ ।
अडचणी राउळा माजी झाली ॥६॥

३०
वटारोनी डोळे पाहती आभास ।
मज त्याचा भास कळों नेदी ॥१॥
भाजा भाजा म्हणोनी उठली ।
एकसरां मग म्या बाहेरा गमन केले॥२॥
आता याजवरी द्याल त्यांचे हाती ।
होऊ पाहती माती जीवित्वाची ॥३॥
अभयाचे दान द्यावे या श्रीहरी ।
दुर्बल बाहेरी घालु नये ॥४॥
समर्थ लांच्छन लागले नावांचे न ।
जाणो देवाचे असेल कांही ॥५॥
नामा म्हणे नांव पतीत पावन ते ।
या बोला उणे आणू नये ॥६॥

३१
संतासी विन्मुख झाला जो गव्हार ।
नाही आता थार इहपरलोकी ॥१॥
नाही कळला वेड्या संतांचा अंगवा ।
झोप वैसली डोळा अज्ञानाची ॥२॥
प्रांतीने तुझी पुरविली पाठी ।
सज्जनाच्या गोष्टी कड़ झाल्या ॥३॥
हाता आला लाभ गमविला सारा ।
भुललासी गव्हारा भ्रमभूली ॥४॥
मोह सर्पे तुझे व्यापियले अंग ।
म्हणे पांडुरंग काय आतां ॥५॥

---

(संत नामदेव गाथेतील आत्मनिवेदनपर अभंगातून)
संत मुक्ताबाई अभंग – श्री ज्ञानेश्वरमहाराजांची मुक्ताबाईस सनद

१
आदिनाथ शंकर गौरी मनोहर ।
खूण ही साचार मच्छिंद्रनाथ ॥१॥
मच्छिद्रे गोरक्षा सांगितले गुज ।
ते मैनीनार्थे मजे उपदेशिले ॥२॥
तेथूनी तारक निवृत्ती आम्हासी ।
जाणा त्रिवर्गासी उद्धरिले ॥३॥

२
ते नयनाचे अग्री पहावे आपण
उजळिल्या जाण दाहि दिशा ॥१॥
ब्रह्मांडा एवढे ओतीव सगळे ।
मन बुद्धी कले ऐसे नाही ॥२॥
निवृत्ति प्रसादे ज्ञानदेवा लाधला
मुखाचा झाला तेणें सुखें ॥३॥

३
सत्यज्ञान (अनंत) तेंचि गगनाचे प्रावर्ण ।
नाहीं रूप गुण वर्ण जेथे ॥१॥
तो हा श्रीहारी पाहिला डोळेभरी ।
पाहतां पाहणें दुरी सांडोनिया ॥२॥
वाचेचा उच्चार नवल हे साचार ।
स्वरूप निर्विकार कोंदाटलें ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे ज्योतीची निजज्योती ।
ती ही उभी मूर्ती विटेवरी ॥४॥

४
विटेवरी मूर्ति दिसते सगुण सगुण ।
का निर्गुण म्हणू दादा ॥१॥
सगुण जरी म्हणू दिसते निर्गुण ।
वाचेचे भिन्न पडले दादा ॥२॥
वचन बुडाले स्तब्ध झाले मन ।
सगुण निर्गुण दोन्ही नाहीं ॥३॥
म्हणे मुक्ताबाई सांग ज्ञानदेवा ।
विचार हा बरवा करूनिया ॥४॥

५
ज्ञानदेव म्हणे ऐक मुक्ताबाई
सांगेन तू पाही गुरुमुखें ॥१॥
निगुर्णाचा बुंद सगुणी उतरला ।
कर्दम तो झाला एकाएकी ॥२॥
स्थापिलासे गोळा सगुणाचा सार ।
तयाचा आधार एक आहे ॥३॥
मूळद्वारी मूळी स्थापिला गणपती
तयापाशी वस्ती निर्गुणाची ॥४॥
निर्गुण म्हणजे काय रेणूते अक्षर
म्हणे ज्ञानेश्वर मुक्ताबाई ॥५॥

६
मूळद्वारी दादा स्थापिला |
गणपती माया ही |
उत्पत्ती कैशी झाली ॥१॥
मायेचा बंबाळ जाये एकसरा ।
इच्याही आधारा सांगा दादा ॥२॥
ब्रह्मांड व्यापिले आकाश कवळिले ।
सर्व काही व्यापिले मायेनेचि ॥३॥
माया केसी दादा सांगता निर्गुण |
मुक्ताबाई म्हणे मित्र फोडा ॥४॥

७
रेणु तें निरंजन अणू तेचि |
माया माया वचनी |
देह निपजला ॥१॥
नाही अक्षराचा आधार मेरुशीं ।
हे तो नाभीपाशीं स्थापियले ॥२॥
दोही मधोनियां निघाले वचन ।
वेदाचें जन्मस्थान तेंचि बाई ॥३॥
दहा पवनांचा एक झाला मेळा |
रेणूचा जिव्हाळा सर्वांसी हा ॥४॥
सर्वांतुनी वेगळा रेणू तो अचळ ।
म्हणे ज्ञानेश्वर मुक्ताबाई ॥५॥

८
सर्वांतुनी वेगळा हाती कैसा येई |
म्हणे मुक्ताबाई सांगा दादा ॥१॥
दहा पवनांचा खेळ योगी खेळती ।
ओडोनियां नेती ब्रह्मांडांत ॥२॥
कुंडलिनी निवटोनि करिती आकर्षण |
रेणूचे दर्शन झाले कीं नाहीं ॥३॥
म्हणे मुक्ताबाई सांगा ज्ञानेश्वरा |
चुके येरझारा चौन्यांशीव्या ॥४॥

९
कुंडलिनी निवटोनी कोंडिती पवन ।
त्या रेणूचें दर्शन घडलें नाही ॥१॥
न लगे आसन कोंडिती पवन ।
करावे साधन गुरुकृपे ॥२॥
गुरुकृपेवीण न ये तो हातासी ।
पाहतां रेणूसी अंत नाहीं ॥३॥
ब्रह्मांडी रेणू नावे सदोदित |
सोहं त्याचा आंत जात असे ॥४॥
दहा पवना वेगळा सोहं तो अचळ ।
रेणु त्याचा खेळ सदोदीत ॥५॥
ज्ञानदेव म्हणे ऐक मुक्ताबाई ।
गुरुकृपे सोई कळो येई ॥६॥

१०
गुरुकृपा झाली प्रत्ययासी आली |
कैशी ती कळली सांगा दादा ॥१॥
लेखा नाही आला साधन करितां ।
तो कैसा येईल हाता सांगा दादा ॥२॥
व्यास तो वाल्मिक वर्णिती अपार ।
तयांसी हा पार कळला नाहीं ॥३॥
वेदासी ना कळे, श्रुति |
बेडावले तो कैसेनि येईल |
हाता सांग दादा ॥४॥
इंद्रियां वेगला, मन बुद्धि निराळा ।
सर्वांत व्यापिला कळे कैसा ॥५॥
मुक्ताबाई म्हणे कैसे ज्ञानराजा |
संदेह हा माजा फेडोनिया ॥६॥ ॥

११
गुरुकृपा कैशी सांगतो तुजला |
पूर्ण दिवशी झाला चंद्र गुप्त ॥१॥
तैसा प्राणी होता मायेमाजी भ्रांत ।
वीजेचा अवचित उदयो झाला ॥२॥
दिवसेंदिवस कळा चढे त्या |
चंद्राला पूर्णतेसी आला पूर्णिमेला ॥३॥

१२
तैसा प्राणी होता मायेमाजी प्रांत |
भेटला अवचित गुरुराज ॥१४॥
केली त्यांनी दया हरपली माया ।
मूलिंचिया ठाया बैसविले ॥५॥
म्हणे ज्ञानदेव ऐक मुक्ताबाई ।
गुरुकृपा बाई, ऐसी आहे ॥६॥

१३
पूर्णिमेचें दिवश चंद्र झाला अस्त |
देहाचीही गत तैशी होई ॥१॥
कर्ण बंद होती नेत्र आच्छादिती ।
मग कैशी गती होय दादा ॥२॥
देह झाला विकळ जिव्हां ते खुंटली
दश पवना झाली हडबड दादा ॥३॥
तेथे कोण का सद्गुरूने दिल्ली |
देहासी कैसी झाली मोती ॥४॥
म्हणे मुक्ताबाई फेडावे हे भिन्न ।
कोणते साधन करूं दादा ॥५॥

१४
देहा मोक्ष होम साधन ते ऐका |
मायेसी संकल्प करी बाई ॥१॥
बाळे, वज्रासन करोनिया मनन ।
कराये हे ध्यान सद्गुरुंचे ॥२॥
ॐ सोचि गुरु सोहं तोचि शिया या
दोहींचा लाभव करी भाई ॥३|
नासाग्री दृष्टि सोहंगासी गोष्टीं। रेनू
पाठी पोटी भरला बाई ॥४॥
सच्चिदानंद भरला आहे महान्य |
तयामाजी लीन होणे बाई॥५॥
लीन झाले म्हणजे नाहीं आपपर |
म्हणे ज्ञानेश्वर पूर्ण कृपा ॥६॥

१६
कृपा झाली आता आली प्रत्ययासी कैसे या मनास करूं दादा ॥१॥
कैसे वज्रासन कैसे ते मनन इंद्रियांसी दमन कैसे करूं ॥२॥
कैसे करूं दादा सोहंगासी गोष्टी नासाग्री दृष्टि कैसी ठेवूं ॥३॥
रेणुमध्ये मिळे कैसी ज्ञानेश्वरा सांगा या विचारा कृपा करुनि ॥४॥
धाकुटे भावंड घेतलीसे आळ मुक्ताबाई लडिवाळ तुमची दादा ॥५॥

१७
ज्ञानदेव म्हणे ऐक मुक्काबाई |
सद्गुरुंचे पायी मन ठेवी ॥१॥
करी निजध्यास सोहंगाचा बाई |
इंद्रियांसी नाही रीघ तेथे ॥२॥
सात हे आंत आठव्याच्या पोटी |
नवव्या संगे गोष्टी करी बाई ॥३॥
मग दहावा सहज नवयासी भेटला |
अकराव्यासी सांगू लागला गुजगोष्टी ॥४॥
करुनि उपोषण मूळद्वार जोन |
लिंगस्थानी चरण ठेवी बाई ॥५॥

ब्रह्मांडातुन ओवा सोहंग |
त्रिवेणी आसन घाली बाई ॥६॥
ॐ तोचि गुरु सोहं तोचि शिव या
दोहींचा लाघव करी वो बाई ॥७॥
ऐक्य झाल्यावरीं उठेल बाळा |
कोटी सूर्यकळा प्रकाशल्या ॥८॥
खेचरी हे मुद्रा नासाग्री दृष्टी स्वयंभू |
पाठी पोटी भरला बाई ॥९॥
ज्ञानदेव म्हणे ऐक मुक्ताबाई या |
परता नाही उपदेश आता ॥१०॥

१९
सहज समाधी लागली निर्गुणी ।
खुंटलीसे वाणी न चले पुढे ॥१॥
खुंटला हा शब्द राहिला व्यवहार ।
झाला साक्षात्कार सदोदित ॥२॥
गळाली इंद्रिये राहिलेसे मन ।
झाले महाशून्य एका एकी ॥३॥
विरालीसे शक्ती झालीसे निवृत्ति ।
झाली ब्रह्मप्राप्ती मुक्ताबाई ॥४॥
म्हणे ज्ञानदेव ऐक मुक्ताबाई ।
उपडी समाधी घेई जगा माजी ॥५॥

२०
आठवे समाधीचे अंग आले तुज ।
आता नाही काज आणिकांसी ॥१॥
हेचि गुहाज्ञान पार्वतीसी दिले ।
मच्छिंद्रा लाधले हेंचि ज्ञान ॥२॥
मच्छिंद्राने दिले गोरक्षाचें हातीं ।
तेंचि चौरंगी प्रती उपदेशिले ॥३॥
चौरंगीने दिले भर्तरीचे हाती ।
तेणे गैनीप्रती उपदेशिले ॥४॥
बाप रुक्मादेवी निवृत्ति दयाळा ।
त्यांनीच आपणांसी उद्धरिले ॥५॥
ज्ञानदेव म्हणे ऐक मुक्ताबाई ।
निवृत्तींचे पावी सर्व सुख ॥६॥

१८
हेंचि गुह्यज्ञान नामदेवा लाधलें ।
कबिरानें कथिले चार युगी ॥१॥
तेंचि गुह्यगोष्टी सांगितली तुजा ।
विश्वासाचें बीज विटेवरी ॥२॥
गुरुपुत्र जाणती योगी सदा ध्याती ।
शिवादिक जपती हेंचि ध्यान ॥३॥
अठरा अभंगांची करोनी सनद ।
ठेवावी निबंध आपणां पायी ॥४॥

याचे पुढे ज्ञान सांगती पाखांडा ।
जळो बाई तोंड काळे त्यांचे ॥५॥
अंतकाळ समयी तीन दिवस उपोषण
सायुज्यता जाण मुळीं होय ॥६॥
आतां हेचि गोष्टी न करी प्रकट ।
ठेवावी हे गुप्त आपणापाशीं ॥७॥
प्रगट करितां होय मात्रागमन ।
ज्ञानदेव म्हणे आण निवृतीची ॥८॥

---

संत मुक्ताबाई अभंग – ओवी

१
“पहिली माझी ओवी ।
परतून पाहिले दृष्टीने ।
देखिले निजरूप ॥१॥
दुसरी माझी ओवी ।
जे नाही मनी ।
लक्ष तुझे चरणी ।
लागीयेले ॥२॥
तीसरी माझी ओवी ।
लाभे सायुज्यता ।
हात तुझा माझा ।
सद्गुरुनाथा॥३॥
चवथी माझी ओवी ।
शून्य जेथे आटे वस्तु
घनदाट मागेपूढे ॥४॥
पाचवी माझी ओवी ।
पाचही अणुआरांचा ।
पंचवीसीयांचा ।
रीघ नाही ॥५॥
साहवी माझी ओवी ।
सादृश्य देखणे ।
वरकड बोलणे ।
फोल झाले ॥६॥

सातवी माझी ओवी ।
साच वाटे मना ।
अंतरीच्या खुणा ।
काय सांगो ॥७॥
आठवी माझी ओवी ।
आठव नाही जरा ।
निर्गुण सोयरा ।
पर्णियेला ॥८॥
नववी माझी ओवी ।
नांदू मी लागले ।
परपुरुषा रतले ।
जीवेभावे ॥९॥
दहावी माझी ।
ओवी धाले माजे ।
मन डोळां दिसे ऊन ।
रात्रीमाजी ॥१०॥
म्हणे बाई निवृत्तीचे ।
देणे योगीवाचे खुणे ।
योगी जाणे ॥११॥”

(ल.रा. पांगारकर संग्रहित)

२
“पहिली माझी ओवी |
प्रात:काळ होता गाईला |
विधाता त्रिकूटीचा ॥१॥
त्रिकुटीचा देव |
आचारक्रिया |
शक्ती स्थूल |
देही वर्तती ।
रक्तप्रभा ॥२॥
क्तप्रभा पृथ्वी |
आउट हात जाण ।
आउट ताळ |
गगन दीसताहे ॥३॥
दीसताहे लिंग गुरू |
तो सूक्षम आंगुष्ठ |
मात्र वर्ण ।
शुभ्र वर्ण ॥४॥

शुभ्रवर्ण आप |
ज्ञानशक्ती पाहे ।
श्रद्धाहीन राहे ।
विष्णुभक्त ॥५॥
भक्तरुद्र तीसरा ।
सिवलिंग कारण ।
द्रव्यशक्ति स्थान ।
तेज तत्व ॥६॥
तेज तत्व पाही |
महाकारण करतो ईश्वर |
करतो सेवा त्याची ॥७॥
सेवात्याची घेतो ।
नीळकंठ ओंकार प्रमाण |
मसूर दीसता हे ॥८॥

दीसताहे लिंग |
अति गौरवर्ण वायोचे |
स्फूरण तयातूनी ॥९॥
तयातूनी वाटे ।
पुण्याद्री पर्वत ।
भ्रमर गुंफानाथ |
पाहावया ॥१०॥
पाहावया जावे ।
प्रसाद लिंगासी ।
विराट निवासी पीतवर्ण ॥११॥
पीतवर्णं पाही कैवल्यधारक |
महत् शक्ति |
देख त्याचे स्थळी ॥१२॥

त्याचे स्थळी |
निवासी पीतवर्ण ॥१३॥
पीतवर्णं पाही |
कैवल्यधारका महत् शक्ति |
देख त्याचे स्थळी ॥१४॥
त्याचे स्थळी |
उमा उक्षित बैसला ।
लक्षातीत जाला ।
अलक्ष तिथे ॥१५॥
दशदिशावेगळा
नित्य निरंजन ।
निःशब्दी हे खूण |
ओळखावी ॥१६॥
निवृत्तीप्रसादे बोले |
मुक्ताबाई अनुभवचे |
डोही स्थिरावली ॥१७॥

---

संत मुक्ताबाई अभंग – सासुरवास (प. मा. चांदोरकर संग्रहित)

१
बाई मी जाते माहेराला |
माझ्या मूळ घराला ॥१॥
माझ्या मुळीचे तीन सासरे |
त्यांत दोन वाईंट आहेत खरे।
एक आहे गरिब बिचारा |
मानित नाही मी त्याला ॥२॥
माझ्या मुळीचे सहा दीर |
काय सांगू मी त्यांचा कुविचार |
काम क्रोध मद मत्सर गर्व अहंकार।
गांजिती मजला ॥३॥

आशा मनशा इच्छा कल्पनेने |
घात केला या चौघीजनीने वासना |
नंदुली मोठी चावटुली धरि|
गाल गुच्या गाला ॥४॥
माया सासू मोठी |
धांगडी हिला प्रपंचाची |
गोडी येता जाता |
थापडी मारिती गालाला ॥५॥
मोठ्या हौसेने पति |
म्या केला जाऊनी राहीली |
त्यांच्या घराला परी तो उगा |
मौनचि ठेला बोलत नाही मजला ॥६॥
ऐसी मुक्ताई गांजिली या |
साधु संतांसी शरण |
गेली जाऊनी तेथेची |
राहिली मुळ स्वरुपाला ॥७॥

२
उबगले संसारा मजला ।
कोणी माहेरासी न्यावो ।
चुकवा एवढा जाच तुमच्या ।
पडते पाया वो ॥धृ॥
प्रपंच हा सासरा ।
मजला उगाची गांजितो ।
भेद भयंकर भाव ।
हा तर मजला ।
उगाचि जाळीतो ॥२॥
सासु ही कल्पना मजला ।
जाच करिते नाना ।
अविद्या ही तर ननंद ।
माझी उगीच राहीना ॥३॥

क्रोध माझा दीर मजला ।
भलतेचि बोलितो काम ।
माझा दादला मजला ।
भलती कडे नेतो ॥१४॥
आशा ममता जावा यानि।
मांडियेली ना कुठवर ।
सोस जाच हा तर ।
कदापि राहवेना ॥५॥
जो माझे बाहेर दाखविल ।
त्यासी देह समर्पिन ।
म्हणे मुक्ताबाई गेली ।
माझी लज्जा उडान ॥६॥

---

संत मुक्ताबाई अभंग – पांडुरंग स्तुती

१
मुक्ताबाई म्हणे देवा ।
तु विसावा जिव शिवा ।
गुण गौरव अनुभवा ।
आम्ही जाणो तुज ॥१॥
सत्य सत्य जनार्दन ।
सत्य सत्य नारायण ।
सत्य सत्य तु आमुचे धन ।
जगज्जीवन जगदाकार ॥२॥
॥धृ॥ तुज वाचोनी त्रिभुवनी ।
दुजा न देखो नयको काणी॥
वेदशास्त्र पुराणी ।
अगाध महिमा तुझा ॥३॥
तु देवादी देव उत्तम ।
तु निज भक्ताचा विश्राम ।
शंकराचा आत्माराम ।
ऐसा नेम वेदाचा ॥४॥

तरीच भक्ताचा कॉवसा ।
पावसी तु हृषीकेशा ।
नाही दुजविण भरवसा ।
निश्चय ऐसा साच तू ॥५॥
तू परत्रीचे रुझा आगम ।
निगम विचारु ।
तुझ्या चिंतेने पारु ।
उतरे संसारु दुर्घट ॥६॥
विठोजी म्हणे मुक्ताबाई ।
मन समर्पिले माझे ठाई ।
तयासी जन्म मरण नाही।
सत्य पाही निर्धारि ॥७॥
नामा म्हणे करुनी ।
स्तुती मुक्ताबाई चरण वंदीती॥
तव संत महंत विनविती ।
आदिमूर्ति विष्णुचि ॥८॥

---

संत मुक्ताबाई अभंग – हळदुली

१
वन्हाडी आले संसार नगरा ।
चांगा नोवरा केळवला ॥१॥
हाती कांकण उभा वटेश्वरी ।
शांती हे नोवरी पर्णावया ॥२॥
॥धृ॥ म्हणे वटेश्वरा ब्रह्म ।
पाही सहज सिद्ध बोले मुक्ताई॥३॥

---

संत मुक्ताबाई अभंग – पाळणे

१
चांगा जन्मला माध्यान्ह काळीं ।
मायबापें दोन्ही नाहीसीं जालीं ॥१॥
मुळींच चांगा नाहींसा जाला ।
मुक्ताई म्हणे चांगया भलाभला ॥२॥
वटेश्वर चांगा मुळीं लागला ।
पोसणा घेतला मुक्ताईनें ॥३॥

२
बाळक चुकलें सुकुमार तान्हुलें ।
त्यानें पै सांडिलें मायाजाळ ॥१॥
जो जो जो जो पुत्रातें निजवी ।
अनुहात बोवी नि:शब्दाची ॥२॥
मावळली दिशा वाचा पे खुंटली
माया मै भेटली मुक्ताबाई ॥३॥
मुक्ताई म्हणे नांव पे ठेवीन
सुता बोलाविन वटेश्वरा ॥४॥

३
ब्रह्मांड गोळकीं पवनाच्या पालखीं ।
अवधूत कवतुकीं पहुडलासे ॥१॥
बोलवी चांगया मुक्ताई माता ।
ब्रह्मविद्या पर्यदं सुख देखतां ॥२॥
डोळा लाउनि निजी निजेला
निवांत स्वप्नीं वटेश्वर देखिला निवांत ॥३॥

४
गुण ना निर्गुण शब्दातीत तेथें
तूं निश्चित निज बाळा ॥१॥
पाळणा लाविला हृदय कमलीं ।
मुक्ताई जवळी सादविते ॥२॥
शांति क्षमा दया विदेह वर्णिती
नांव में ठेविती अद्वैतासी ॥३॥
वटेश्वर सुत चांगा अवधूत
मुक्ताई शांती ज्ञानदृष्टी ॥४॥

५
निर्गुणाचे डाळीं पाळणा लाविला ।
तेथें सुत पहुडला मुक्ताईचा ॥१॥
निज निज बाळा न करी पैं आळी
अनुहात टाळी वाजविते ॥२॥
तेथे निद्रा ना जागृती भोगी में
उन्मनी लक्ष तो भेनि निजना तो॥३॥
निभ्रांत पाळी पाळणा विणवूनी मन
हैं बांधोनि पवन दोरी ॥४॥
एकाविस सहस्र सहाशे वेळे बाळा।
तेही डोळा स्थिर करी ॥५॥
निद्रा ना जागृति निजसी वा काई
परियेसी चांगया बोले मुक्ताबाई ॥६॥

६
अविनाश पाळणा अव्यक्तं विणीला
तेथें योगीराज पहुडला ॥१॥
जो जो जो जो म्हणतसे माया।
साकारातीत निजरे चांगया ॥२॥
सोहं सोहं षट्चक्र न्यासे तु
परिये देता मीच न दिसे ॥३॥
ऐसी निद्रा तुज लागोरे पुत्रा
मुक्ताई खेचरा उपदेशी मंत्रा ॥४॥

७
सुखाचे शेवटीं दुःख आलें भेटी
भेटीलिया साठीं तेही नुरे ॥१॥
सुख तें कवण दुःख तें कवण
दोही अज्ञान करीं पारे ॥२॥
मुक्ताई म्हणे चांगया चैयी
स्वयंभू चेड़ला वटेश्वरापायीं ॥३॥

---

तुमच्या शेतमालाची मोफत जाहिरात करण्या साठी कृषी क्रांती ला अवश्य भेट द्या