संत बहिणाबाई अभंग

संत बहिणाबाई अभंग गाथा एकूण ३१

संत बहिणाबाई अभंग – १

आदिनाथें उपदेश पार्वतीस केला ।
मत्स्येंद्रें ऐकिला मच्छगर्भी ॥ १ ॥
शिवह्रदयींचा मंत्र पैं अगाध ।
जालासे प्रसिद्ध भक्तियोगें ॥ २ ॥
तेणें त्या गोरक्षा केलें कृपादान ।
तेथोनी प्रकट जाण गहिनीप्रती ॥ ३ ॥
गहिनीनें दया केली निवृत्तिनाथा ।
बाळक असतां योगरूप ॥ ४ ॥
तेथोनि ज्ञानेश पावले प्रसाद ।
जाले ते प्रसिद्ध सिद्धासनीं ॥ ५ ॥
‘सच्चिदानंद बाबा’ भक्तीचा आगरू ।
त्यासी अभयवरू ‘ज्ञाने’ केला ॥ ६ ॥

पुढें विश्वंभर शिवरूप सुंदर ।
तेणें राघवीं विचार ठेविलासे ॥ ७ ॥
केशव चैतन्य बाबाजी चैतन्य ।
झालेसे प्रसन्न ‘तुकोबासी’ ॥ ८ ॥
एकनिष्ठ भाव तुकोबा-चरणीं ।
म्हणोनी ‘बहिणी’ लाधलीसे ॥ ९ ॥

संत बहिणाबाई अभंग – २

उघडोनी नेत्र पाहे जंव पुढें ।
तंव दृष्टी पडे पांडुरंग ॥ १ ॥
देखिली पंढरी ध्याना तेची ।
येत जयराम दिसत दृष्टीपुढें ॥ २ ॥
ब्राह्मण स्वप्नांत देखिला तो जाण ।
त्याची आठवण मनीं वाहे ॥ ३ ॥
न दिसे आणिक नेत्रांपुढें जाण ।
नामाचें स्मरण मनीं राहे ॥ ४ ॥
पूर्वील हरिकथा आयकिल्या होत्या ।
त्या मनीं मागुत्या आठवती ॥ ५ ॥
तुकोबाची पदें अद्वैत प्रसिद्ध ।
त्यांचा अनुवाद चित्त झुरवी ॥ ६ ॥

ऐसीं ज्याचीं पदें तो मज भेटतां ।
जीवास या होतां तोष बहु ॥ ७ ॥
तुकोबाचा छंद लागला मनासी ।
ऐकतां पदांसी कथेमाजीं ॥ ८ ॥
तुकोबाची भेटी होईल ते क्षण ।
वैकुंठासमान होये मज ॥ ९ ॥
तुकोबाची ऐकेन कानीं हरिकथा ।
होय तैसें चित्ता समाधान ॥ १० ॥
तुकोबाचें ध्यान करोनी अंतरीं ।
राहे त्याभीतरीं देहामाजीं ॥ ११ ॥
बहिणी म्हणे तुका सद्‌गुरु सहोदर ।
भेटतां अपार सुख होय ॥ १२ ॥

संत बहिणाबाई अभंग – ३

मच्छ जैसा जळावांचोनी तडफडी ।
तैसीच आवडी तुकोबाची ॥ १ ॥
अंतरींचा साक्षी असेल जो प्राणी ।
अनुभवें मनीं जाणेल तो ॥ २ ॥
तृषितांसी जैसें आवडे जीवन ।
तैसा पिंड प्राणावीण तया ॥ ३ ॥
बहिणी म्हणे हेत तुकोबांचे पायीं ।
ऐकोनिया देहीं पदें त्यांचीं ॥ ४ ॥

संत बहिणाबाई अभंग – ४

संचितासी दग्ध करी ऐसा कोण ।
सद्‌गुरुवांचोन जाण मना ॥ १ ॥
यालागीं सद्‌गुरु असावा उत्तम ।
जेणें निमे श्रम संसाराचा ॥ २ ॥
त्रिविध तापासी कोण करी शांत ।
सद्‌गुरु एकान्त न जोडतां ॥ ३ ॥
जन्ममरणाची कथा कैं निवारे ।
सद्‌गुरु निर्धारें न भेटतां ॥ ४ ॥
वासना निःशेष निवारेल तेव्हां ।
भेटेल तुकोबा सद्‍गुरु तो ॥ ५ ॥
बहिणी म्हणे माझा जाऊं पाहे जीव ।
का हो न ये कींव तुकोबा ॥ ६ ॥

संत बहिणाबाई अभंग – ५

न बोलवे शब्द अंतरींचा धावा ।
नायके तुकोबा काय कीजे ॥ १ ॥
अदृष्ट करंटें साह्य न हो देव ।
अंतरींची हांव काय करूं ॥ २ ॥
तेरा दिवस ज्यानें वह्या उदकांत ।
घालोनियां सत्य वाचविल्या ॥ ३ ॥
महाराष्ट्री शब्दांत वेदान्ताचा अर्थ ।
बोलिला लोकांत सर्वद्रष्टा ॥ ४ ॥
अंतर साक्ष आहे निरोपणीं हेत ।
जडे परी चित्त वोळखेना ॥ ५ ॥
बहिणी म्हणे मीच असेन अपराधी ।
अध्याय त्रिशुद्धी काय त्यांचा ॥ ६ ॥

संत बहिणाबाई अभंग – ६

बहुत अंतरीं शोक आरंभिला ।
कां मज विठ्ठला मोकलिलें ॥ १ ॥
त्रिविध तपानें तापलें मी बहु ।
जाईना कां जीऊ प्राण माझा ॥ २ ॥
तंव अकस्मात सातविया दिनीं ।
नामसंकीर्तनीं घोषयुक्त ॥ ३ ॥
तुकाराम रूपें येवोनी प्रत्यक्ष ।
म्हणे पूर्वपक्ष सांभाळींजे ॥ ४ ॥
नको करूं चिंता असें मी तुजपाशीं ।
घेईं अमृताशी हातींचीया ॥ ५॥
गाय केलें वत्स मुखीं निघे धार ।
अमृत हें सार सेवीं हेंची ॥ ६ ॥

ठेवोनियां कर मस्तकीं बोलिला ।
मंत्र सांगितला कर्णरंध्रीं ॥ ७ ॥
म्यांही पायांवरी ठेविलें मस्तक ।
दिधलें पुस्तक मंत्र गीता ॥ ८ ॥
कार्तिकांत वद्य पंचमी रविवार ।
स्वप्नींचा विचार गुरुकृपा ॥ ९ ॥
आनंदले मन चिद्रूपीं कोंदलें ।
उठोनि बैसलें चमत्कारें ॥ १० ॥
मंत्र आठविती तुकोबास्वरूपा ।
स्वप्नामाजीं कृपा पूर्ण केली ॥ ११ ॥
अमृत पाजिलें चवीं अनारिसीं ।
साक्ष ज्याची त्यासी मनामाजीं ॥ १२ ॥
बहिणी म्हणे ऐसी कृपा सद्‌गुरूची ।
तुकारामें साची पूर्ण केली ॥ १३ ॥

संत बहिणाबाई अभंग – ७

जालें समाधान ब्राह्मणाच्या शब्दें ।
स्वप्नामाजीं पदें आठविती ॥ १ ॥
परी अंतरींच तुकोबाचें ध्यान ।
दर्शनावांचोन करितसें ॥ २ ॥
जयाचिया पदें होतसे विश्रांती ।
तेचि देहाकृति विठ्ठलाची ॥ ३ ॥
विठ्ठलासी तया नाहीं भेदभाव ।
ऐसे माझें मन साक्ष आहे ॥ ४ ॥
पांडुरंग तुका पांडुरंग तुका ।
वेगळीक देखा होय केवीं ॥ ५ ॥
कलियुगीं बौद्धरूप धरी हरी ।
तुकोबा शरीरीं प्रवेशला ॥ ६ ॥

तुकोबाची बुद्धि पांडुरंग रूप ।
मन तें स्वरूप तुकोबाचें ॥ ७ ॥
तुकोबाचे सर्व इंद्रियचालक ।
पांडुरंग देख सत्य आहे ॥ ८ ॥
तुकोबाचे नेत्र तेही पांडुरंग ।
श्रोतृ ते अभंगरूप त्याचे ॥ ९ ॥
तुकोबाचे हात लिहिताती जें जें ।
तेंचि तें सहजें पांडुरंग ॥ १० ॥
सर्वही व्यापार तुकोबाचे हरी ।
आपणचि करी अद्वयत्वें ॥ ११ ॥
बहिणी म्हणे रूपें व्यापक ‘तुका’ वा ।
ध्यान माझ्या जीवा हेंचि पाहे ॥ १२ ॥

संत बहिणाबाई अभंग – ८

भ्रतारें टाकिलें मोट बांधोनिया ।
न सोसी ते तया क्लेशावस्था ॥ १ ॥
चतुर्थ दिवशीं जीव टाकियेला ।
विठ्ठलें दाविला चमत्कारु ॥ २ ॥
ब्राह्मणाच्या रूपें येवोनी सांगत ।
सावधान चित्त करीं पुढें ॥ ३ ॥
अंतरीं सावध होउनी राहिलें ।
चित्त म्यां गोविलें तुकोबासी ॥ ४ ॥
वत्स गेलीयासी दिवस सातवा ।
येवोनी तुकोबा स्वप्नामाजीं ॥ ५ ॥
केले समाधान पाजिलें अमृत ।
वत्सासी करीत गाय भेटी ॥ ६ ॥

अमृता पाजोनी सांगितला मंत्र ।
जो कां हा सर्वत्र लोक जपती ॥ ७ ॥
मस्तकीं हस्तक ठेवोनिया कृपा ।
केली त्या स्वरूपा तोची जाणे ॥ ८ ॥
कृपेचा महिमा आहे तो अपार ।
वत्स बोले सार श्लोकअर्थ ॥ ९ ॥
आठवे दिवशीं सावध इंद्रियें ।
अमृतें धालिये तुकोबाच्या ॥ १० ॥
तेधवां ती गाय देखिली सन्मुख ।
निमालीसे देख वत्स कळे ॥ ११ ॥
म्हणे या वत्सातें पाजिलें अमृतु ।
तयासी तो मृत्यु कदां नोहे ॥ १२॥
अमर तें वत्स आहे मजपासीं ।
चित्त अमृतासी घेत गोडी ॥ १३ ॥
बहिणी म्हणे इतुकें वर्तलीयावरी ।
पुढेंही विस्तारीं सांगिजेल ॥ १४ ॥

संत बहिणाबाई अभंग – ९

जयराम समर्थ ज्ञानाचा सागर ।
साक्ष तें अंतर त्याचें तया ॥ १ ॥
बोलाविलें तेणें हिरंभटाप्रती ।
माझी तया स्थिती पुसीयेली ॥ २ ॥
सांगितला तेणें वृत्तान्त सर्वही ।
वर्तला जो कांहीं गृहीं त्याचें ॥ ३ ॥
स्वप्नागत गुरु तुकोबाचे रूपें ।
स्वप्नींचिये कृपें बोध केला ॥ ४ ॥
सावध होउनी ते मुली बैसली ।
गायीस गौरविली कुर्वाळूनी ॥ ५ ॥
दुग्ध दोहोनिया घेतलें तियेनें ।
पाणी आणी तृणें भक्षीतसे ॥ ६ ॥

परी तें मुलीचें रूप पालटलें ।
पूर्ण तें दाटलें ह्रदय तिचें ॥ ७ ॥
तुकोबाचा छंद अंतरीं लागला ।
मायबापें तिला सांगताती ॥ ८ ॥
भ्रतार हा तिचा वेडावला राहे ।
उगाची तो पाहे तियेकडे ॥ ९ ॥
छांदिष्टा होउनी बैसली घरांत ।
तुकोबासी चित्त लावुनीया ॥ १० ॥
ऐसा हा वृत्तांत हिरंभट सांगे ।
जयराम निजांगे संतोषला ॥ ११ ॥
बहिणी म्हणे ऐसा निर्धार ऐकोनी ।
जयराम स्वामींनीं कृपा केली ॥ १२ ॥

संत बहिणाबाई अभंग – १०

कृपा उपजली जयराम स्वामीसी ।
आले पाहायासी भाव माझा ॥ १ ॥
देखोनी तयासी आनंद वाटला ।
कंठ कोंदटला आनंदाने ॥ २ ॥
मनेंचि आरती केला नमस्कार ।
पूजिला साचार मनामाजीं ॥ ३ ॥
बहिणी म्हणे त्याचे मनांतील हेत ।
ओळखे निश्चित पांडुरंगा ॥ ४ ॥

११

मजवरी दृष्टी कृपेची ओतिली ।
प्रेमाची गुंतली माय जैसी ॥ १ ॥
अंतरींची पूजा घेऊनी जयराम ।
गेला तो सप्रेम स्वस्थाना ॥ २ ॥
उगाची बैसला आसनीं समस्त ।
करोनियां स्वस्थ चित्तवृत्ति ॥ ३ ॥
तव कांहीं एक अपूर्व वर्तलें ।
तुकारामें दिलें दर्शनासी ॥ ४ ॥
केला नमस्कार भेटुनी आनंदें ।
अत्यंत आल्हादें स्वामी सखा ॥ ५ ॥

मजही दर्शन दिधलें अळुमाळ ।
घातला कवळ मुखामाजीं ॥ ६ ॥
मज म्हणे आलों जयराम भेटीसी ।
तुजही मानसीं ओळखिलें ॥ ७ ॥
तुम्ही आतां येथें नको राहों कदा ।
आत्मज्ञानबोधा न संडी वो ॥ ८ ॥
बहिणी म्हणे दर्शन दुसरें ।
मनाच्या व्यापारें तुकोबाचें ॥ ९ ॥

१२

भ्रतारें वैराग्य घेतलीया वरी ।
जीव हा निर्धारीं देईन मी ॥ १ ॥
वत्सा साठीं देह अचेतन पडे ।
हें तंव रोकडें परब्रह्म ॥ २ ॥
भ्रताराचें तीर्थ न सांपडे जरी ।
अन्न खाय तरी मांस आम्हां ॥ ३ ॥
भ्रताराचें शेष न सांपडे तरी ।
पापें माझ्या शिरीं त्रैलोक्याचीं ॥ ४ ॥
चित्त हें भ्रताराविण जरी जाये ।
तरी वास होय नरकीं आम्हां ॥ ५ ॥
भ्रतारदर्शनाविण जाय दीस ।
तरी तेचि रास पातकांची ॥ ६ ॥
बहिणी म्हणे मज आज्ञाची प्रमाण ।
ब्रह्म सनातन स्वामी माझा ॥ ७ ॥

१३

पाषाण विठ्ठल स्वप्नांतील तुका ।
प्रत्यक्ष कां सुखा अंतरावें ॥ १ ॥
घेईन उदंड सेवासुख देहीं ।
साक्ष या विदेही आहे मज ॥ २ ॥
भ्रताराची सेवा पतिव्रता करी ।
तरी ती उद्धरी उभय कुळें ॥ ३ ॥
बहिणी म्हणे माझ्या जीवाची विश्रांति ।
भ्रतारें समाप्ती जन्ममृत्यु ॥ ४ ॥

१४

भ्रतारें निश्चय केला मनामाजीं ।
जावें उद्या आजि टाकोनीया ॥ १ ॥
तंव त्यासी व्यथा जाली शरिरास ।
झाला सात दिवस ज्वाळ देहीं ॥ २ ॥
ओळखीचे जन नायके उत्तर ।
आपण अहोरात्र तयापासीं ॥ ३ ॥
दिधल्या औषध नेदी तया मान ।
जीव व्यथा फार पूर्ण सोसी ॥ ४ ॥
एक मासवरी अन्न विवर्जीत ।
व्यथा हे अद्‌भुत सोसीतसे ॥ ५ ॥
नाना देव कुळें देवतांची भाष ।
ठेविल्या विशेष बहु कांहीं ॥ ६ ॥

परी तया व्यथेलागीं न ये गुण ।
म्हणे तो मरण आलें मज ॥ ७ ॥
काय पांडुरंगा तुकोबासी निंदी ।
व्यथा तेचि संधि आली मज ॥ ८ ॥
जरी तुकाराम निंदिला त्यागुणें ।
असेल दुखणें व्यथा मज ॥ ९ ॥
तरी चमत्कार दाखवावा सध्यां ।
जीवीं विश्ववंद्या तुकारामा ॥ १० ॥
बहिणी म्हणे झाला अनुताप भ्रतारा ।
पांडुरंग पुरा अंतरसाक्ष ॥ ११ ॥

१५

वृद्धसा ब्राह्मण येऊनी बोलतु ।
म्हणे कां रे मृत्यु इच्छितोसी ॥ १ ॥
वैराग्य कां तुज आले असें मना ।
स्त्रीचा त्याग कोणा गुणें केला ॥ २ ॥
आधीं इचा विचारीं अपराध अंतरीं ।
मग कोपा करीं प्रवर्तावें ॥ ३ ॥
वांचण्याची इच्छा असलिया मानसीं ।
तरी तूं इयेसी अंगिकारीं ॥ ४ ॥
स्वधर्माविरहित वर्तेल ही जरी ।
तरी तिचा करीं त्याग वेड्या ॥ ५ ॥
ही आहे विरक्त निश्चिती हरिभक्त ।
तुवां पाहीं सत्य तैसें व्हावें ॥ ६ ॥
होईल कल्याण बोलत ब्राह्मण ।
भ्रतारें चरण वंदियेले ॥ ७ ॥

सांगितलें सर्व कारण आपण ।
देईं जीवदान आजी मज ॥ ८ ॥
ये व्यथेपासोनी वांचवीं स्वामीया ।
जीव तुझ्या पायां वाहीन मी ॥ ९ ॥
स्त्रियेसी सर्वथा न बोले आपण ।
हरीसी शरण जीवेंभावें ॥ १० ॥
केला नमस्कार प्रत्यक्ष उठोन ।
होईल कल्याण म्हणे द्विज ॥ ११ ॥
ऐकतें मीही दोघांचें बोलणें ।
घालीं लोटांगणें भ्रतारासी ॥ १२ ॥
झाला तो अदृश्य ब्राह्मण तात्काळ ।
आरोग्य कुशल देह झाला ॥ १३ ॥
बहिणी म्हणे देव कृपा करी तरी ।
सर्व सिद्धी द्वारीं तिष्ठतील ॥ १४ ॥

१६

आरोग्य तात्काळ व्यथेचा हारास ।
झाला दिसंदीस भ्रताराचा ॥ १ ॥
मग करी कृपा बोले समाधानें ।
द्वेषाचें हें ठाणें दूर केलें ॥ २ ॥
म्हणे आतां सर्व जावें येथुनियां ।
आपुलीया ठाया स्वस्थानां ॥ ३ ॥
देवें आपणासी ब्राह्मणाच्या वेषें ।
सांगितला शेष प्राक्तनाचा ॥ ४ ॥
तेंचि आतां करूं हरीची वो भक्ती ।
मिरासींची खंती वाटियेली ॥ ५ ॥
माझीं मायबापें तयांसी सांगत ।
तुम्ही जा निवांत देवगांवा ॥ ६ ॥

आपण अरण्यात दोघे करूं वास ।
देवाच्या बोलास धरोनीया ॥ ७ ॥
होवो आतां कल्याण किंवा अकल्याण ।
आम्ही तों संपूर्ण भक्ती करूं ॥ ८ ॥
तुकोबाचे गांवा जाऊनीया राहों ।
मनींच दृढावो धरोनीया ॥ ९ ॥
ऐसी पालटली भ्रताराची बुद्धि ।
स्वामी कृपानिधी अंतरसाक्ष ॥ १० ॥
काय एक देव करील तें नव्हे ।
प्रत्यक्ष अनुभवें सर्वजनां ॥ ११ ॥
बहिणी म्हणे अवघी चालिलों ।
तुकोबाच्या आलों दर्शनासी ॥ १२ ॥

१७

वत्साचिये माय कपिला सांगातें ।
धांवे एकचित्तें आम्हांपुढें ॥ १ ॥
मायबाप बंधु भ्रतारासहित ।
इंद्रायणी जेथ तेथें आलों ॥ २ ॥
करोनीया स्नान पांडुरंगभेटी ।
आनंदली सृष्टी अंतरंगें ॥ ३ ॥
तुकोबा आरती करीत होते तेथ ।
नमस्कारें स्वस्थ चित्त केलें ॥ ४ ॥
स्वप्नीं जो देखिला तेंच ध्यान तेथें ।
देखिलें नेमस्त पूर्ण दृष्टी ॥ ५ ॥
बहिणी म्हणे तेथ भ्रतारें साष्टांग ।
केला अंतरंग भावयुक्त ॥ ६ ॥

१८

मंबाजी गोसावी त्या स्थळीं नांदतां ।
गृह प्रवेशतां देखियेले ॥ १ ॥
जाऊनी तयासी मागितलें स्थळ ।
तो अति चंचळ क्रोध तया ॥ २ ॥
मारावया उठे घातलें बाहेरी ।
आनंदें वो वरी प्रार्थियेलें ॥ ३ ॥
तेथें राहोनिया भोजनासी गेलों ।
बहुत पावलों समाधान ॥ ४ ॥
वृत्तान्त पुसीला कोठोनि आलांत ।
चालतसा पंथ कवण कार्या ॥ ५ ॥

कांहींबाही तया सांगितलें पूर्व ।
म्हणे रहा सर्व पर्वणीसी ॥ ६ ॥
सोमवरीं आहे अमावस्या पुढें ।
रहा भक्तिकोडें सुख घ्यावें ॥ ७ ॥
नित्य हरिकथा होतसें देऊळीं ।
तुकोबा माऊली वैष्णवीची ॥ ८ ॥
रहा येथें तुम्हां भक्षावया धान्य ।
देऊं हेंही पुण्य आम्हां घडे ॥ ९ ॥
बहिणी म्हणे मग राहिलों देहूस ।
धरूनी हव्यास तुकोबाचा ॥ १० ॥

१९

आपाजी गोसावी पुण्यांत रहात ।
जो अति विख्यात राजयोगी ॥ १ ॥
तयाप्रती पत्र मंबाजी पाठवी ।
तुकोबा गोसावी शूद्रवाणी ॥ २ ॥
कथा करितसे देऊळीं सर्वदा ।
द्विज त्याच्या पदा लागताती ॥ ३ ॥
रामेश्वर भट अति योगी थोर ।
तेही नमस्कार त्यांसी करिती ॥ ४ ॥
आम्हांसी अन्याय हाची थोर वाटे ।
होत असें खोटें वेदवाक्य ॥ ५ ॥

तुम्ही थोर आहां दंड करावया ।
बांधोनीया तया न्यावें तेथें ॥ ६ ॥
आणीक ही एक स्त्री-पुरुष आहेती ।
तेही म्हणविती शिष्य त्याचे ॥ ७ ॥
म्हणविती ब्राह्मण आहेती सोनार ।
कुळकर्णी ही फार मान्य केले ॥ ८ ॥
स्वधर्माचा लोप होतसे देखोन ।
धाडिलें लिहोन म्हणोनिया ॥ ९ ॥
याचा कीं अपमान न करितां जाण ।
राज्यही बुडोन जाय तरी ॥ १० ॥

डोंबाळें मांडून स्वधर्म लोपला ।
पाहिजे रक्षिला स्वामीराजें ॥ ११ ॥
बहिणी म्हणे ऐसें पत्र पाठविलें ।
चोरोनी लिहिलें घरामाजीं ।

२०

आपाजी गोसावी वाचोनीया पत्र ।
क्रोधें फार नेत्र भोवंडीत ॥ १ ॥
शुद्र होवोनिया नमस्कार घेत ।
पाप हें अद्‌‍भुत होत असे ॥ २ ॥
सोनाराच्या जाती म्हणविती ब्राह्मण ।
तयाचें दर्शन घेऊं नये ॥ ३ ॥
शूद्राचा अनुग्रह घेताती ब्राह्मण ।
भ्रष्टाकार पूर्ण होत असे ॥ ४ ॥
त्यासी शिक्षा द्यावी दोष नाहीं यासी ।
ऐसा निश्चयेंसी नेम केला ॥ ५ ॥
बहिणी म्हणे याचें प्रत्युत्तर लिहिलें ।
होय यथाकालें कार्यसिद्धी ॥ ६ ॥

२१

कोल्हापुरीं गाय होती जे सांगाते ।
कांहीं तें दुग्धातें देत होती ॥ १ ॥
गाय ते बांधोनी घातकी घरांत ।
सोटेही मारीत तयेलागीं ॥ २ ॥
पाहों गाय तंव न दिसे पाहतां ।
तुकोबासी व्यथा तेचि झाली ॥ ३ ॥
पाहातोसी काय होत असे कष्टी ।
तीन रात्री खुंटी बांधलीसे ॥ ४ ॥
नाहीं तृण पाणी मारिलेंसें फार ।
धांवण्यासी थोर नाहीं दिसे ॥ ५ ॥

तुकोबा जागृत झाले तंव पाठ ।
सुजेली ती नीट होयेची ना ॥ ६ ॥
सोटे अंगावरी दिसती तुकोबा ।
आठवी विठोबा नानापरी ॥ ७ ॥
देखोनी तयासी कष्ट होती जनां ।
सांगितलें स्वप्नांतील सर्व ॥ ८ ॥
तुकोबा अंतरीं आठवुनी देवा ।
धांव रे माधवा सोड म्हणे ॥ ९ ॥
कोणें गाय कोठें बांधिली कळेना ।
धांव नारायणा गाय रक्षीं ॥ १० ॥

तंव अकस्मात तयाचिये गृहीं ।
अग्नि लागे तोही महाथोर ॥ ११ ॥
धांवोनिया लोक विझविती अग्नि ।
गाय ते निमग्नीं बैसलीसे ॥ १२ ॥
जे गाय पहाती आजी तीन दिवस ।
चांडाळें तियेस बांधिलेंसें ॥ १३ ॥
गाय सोडोनिया आणिली बाहेरी ।
तंव पाठिवरी मारिलेंसे ॥ १४ ॥
भ्रतार आपुला बोलावुनी पाहे ।
गाय सांभाळीं हें ब्राह्मणा तूं ॥ १५ ॥
तुकोबा धांवोनी करी प्रदक्षिणा ।
नमस्कारी गुणा धन्य तुझे ॥ १६ ॥
दाखविलें स्वप्न मज गाय तुवां ।
न कळेचि धांवा केला माझा ॥ १७ ॥
तुझा माझा एका आत्मा सर्वांगत ।
ते साक्ष निश्चित आली मज ॥ १८ ॥
ऐसा तुकोबानें केला फार धांवा ।
तंव माझ्या जीवा दुःख झालें ॥ १९ ॥
मजही तैसेची क्लेश झाले फार ।
साक्ष हें अंतर विठ्ठलाचें ॥ २० ॥

तुकोबाचे पाठी पाहाताती जन ।
गायही देखोन थोर कष्टी ॥ २१ ॥
बहिणी म्हणे ऐसें वर्तलें हें जाण ।
गायीचें निर्वाण हरी जाणे ॥ २२ ॥

२२

रामेश्वरभट्टें ऐकिला वृत्तान्त ।
धांवोनी त्वरीत तेथ आला ॥ १ ॥
तुकोबाचें तींहीं घेतलें दर्शन ।
गाय तेही पूर्ण पाहियेली ॥ २ ॥
दोहीचे पाठीचा दिसे एक भाव ।
रुदनीं ते सर्व प्रवर्तले ॥ ३ ॥
तुकोबाचे पार वर्णिलासा कोण ।
कलियुगीं जाण प्रल्हाद हा ॥ ४ ॥
सर्वांतर साक्षी करोनीया स्तुती ।
स्वमुखें रमती आपुलिया ॥ ५ ॥
बहिणी म्हणे लोक बोलती सकळ ।
तुकोबा केवळ पांडुरंग ॥ ६ ॥

२३

तुटकें संचित जालें शुद्ध चित्त ।
अंतरींचा हेत ओळखिला ॥ १ ॥
कृपा केली देवें इंद्रायणीतीरीं ।
देहुग्रामीं थोर भक्तिपंथ ॥ २ ॥
तेथें पांडुरंग देवाचें देऊळ ।
राहावया स्थळ प्राप्त झालें ॥ ३ ॥
तुकाराम संत संताचें कीर्तन ।
तिन्ही काळ तीन दृष्टीपुढें ॥ ४ ॥
नमस्कार तया न घडे पतिभयें ।
परि चित्त राहे सदा पायीं ॥ ५ ॥
बहिणी म्हणे ऐसे मास झाले सात ।
अवघेंची संचीत सरो आलें ॥ ६ ॥

२४

आनंदवोवरी होती तये ठायीं ।
वाटे तेथें कांहीं बसावेंसें ॥ १ ॥
करूनिया ध्यान लावावें लोचन ।
करावें स्मरण विठोबाचें ॥ २ ॥
तुकाराम तंव देखतां देखत ।
आले अकस्मात गुरुरूपें ॥ ३ ॥
बहिणी म्हणे तेथ पुसोनी मातेसी ।
क्रमियेल्या निशी तीन तेथं ॥ ४ ॥

२५

नेणें जप तप नेणें अनुष्ठान ।
घालावें आसन कळेना तें ॥ १ ॥
ध्यानाचें लक्षण इंद्रियांचारोध ।
नाहीं याचा बोध ऐकियेला ॥ २ ॥
पाषाणप्रतिमा विठोबाचें ध्यान ।
ह्रदयीं चिंतन राममुद्रा ॥ ३ ॥
तुकारामकथा करावी ती द्वारीं ।
ऐसा हा अंतरीं हेत होता ॥ ४ ॥

२६

टाळ्या चिपोळ्यांचा ध्वनी आयकतां ।
आनंद हा चित्तां सामावेना ॥ १ ॥
लावियेले नेत्र निद्रेंत जागृती ।
तुकाराममूर्ति देखियेली ॥ २ ॥
ठेवियेला हस्त मस्तकीं बोलून ।
दिधलें वरदान कवित्वाचें ॥ ॥
बहिणी म्हणे नेणें स्वप्न कीं जागृती ।
इंद्रियांच्या वृत्ती वोसरल्या ॥ ४ ॥

२७

आनंदे सद्‌गद जाहलीं इंद्रियें ।
तुकारामपाय आठवले ॥ १ ॥
होऊनी सावध उघडिले नेत्र ।
आठवला मंत्र षडक्षरी ॥ २ ॥
ठसावला ध्यानीं मनाचिये ठायीं ।
आणिक काहीं आठवेना ॥ ३ ॥
बहिणी म्हणे हात घातला मस्तकीं ।
देह तो या लोकीं आढळेना ॥ ४ ॥

२८

तें सुख सांगतां वाचे पडे मौन ।
जाणता ते धन्य गुरुभक्त ॥ १ ॥
झालासे आनंद इंद्रियाचे द्वारीं ।
बैसलें शेजारीं चैतन्याचे ॥ २ ॥
घट हा बुडावा जैसा डोहाआंत ।
न फुंटतां ओतप्रोत पाणी ॥ ३ ॥
बहिणी म्हणे तैसें झालें माझें मना ।
तुकाराम खुणा ओळखी त्या ॥ ४ ॥

२९

वाटे उठों नये जीव जाय तरी ।
सुख तें अंतरी हेलावलें ॥ १ ॥
आनंदे निर्भर होउनीया मन ।
करूं आलें स्नान इंद्रायणी ॥ २ ॥
घेतलें दर्शन पांडुरंगमूर्ती ।
तंव झाली स्फूर्ति वदावया ॥ ३ ॥
तुकोबासी तेथें करुनी नमस्कार ।
आलें मी सत्वर बिर्‍हाडासी ॥ ४ ॥
बहिणी म्हणे जैसा लोटला समुद्र ।
ह्रदयाकाशीं इंद्र बोले वाचा ॥ ५ ॥

३०

गुरुपरंपरा आम्हां चैतन्य बळी ।
तयाचें स्मरणें आम्ही वैकुंठीं बळी ॥ १ ॥
नमस्कार हा तया साष्टांग माझा ।
वोवाळूं जीवें साधु चैतन्य राजा ॥ २ ॥
चैतन्य सर्वगत व्यापक सद्‌गुरु ।
प्रगटला हा ‘तुकाराम’ वेषें दातारु ॥ ३ ॥
तयाचें हें ध्यान सदा माझिये अंतरीं ।
अंतरीचें ध्यान ‘तुका’ सबाह्याभ्यंतरीं ॥ ४ ॥
नेणे स्नान दान जप आसन मुद्रा ।
सदा सर्व काळ ध्याऊं चैतन्यपदां ॥ ५ ॥
बहिणी म्हणे मुक्त आम्ही सद्‌गुरूचे ध्यानें ।
प्रेमें भक्तिभावें तया वोवाळूं प्राणें ॥ ६ ॥

३१

संतकृपा झाली ।
इमारत फळा आली ॥ १ ॥
ज्ञानदेवें रचिला पाया ।
उभारिलें देवालया ॥ २ ॥
नामा तयाचा किंकर ।
तेणें रचिलें तें आवार ॥ ३ ॥
जनार्दन एकनाथ ।
खांब दिधला भागवत ॥ ४ ॥
तुका झालासे कळस ।
भजन करा सावकाश ॥ ५ ॥
बहिणी म्हणे फडकती ध्वजा ।
निरूपणा केलें वोजा ॥ ६ ॥